पर्यटक आगमनले पुनरुत्थानको संकेत

२१ मंसिर, काठमाडौं । पछिल्लो तीन महिनायता नेपालमा पर्यटक आगमन संख्या मासिक ५० हजार भन्दा माथि छ । सन् २०२२ को ११ महिनाको तथ्यांक विश्लेषण गर्दा प्रतिमहिना ४९ हजार ६५६ जना पर्यटक नेपाल आएका छन् । अक्टुबर २०२२ मा ८८ हजार ५ सय ८२ पर्यटक नेपाल आएका थिए । नेपालमा निर्वाचनको तयारी भइरहेको समयमा पनि नोभेम्बरमा ७२ हजार ६५३ जना पर्यटक नेपाल आए । सन् २०२० र २०२१ मा पर्यटक आगमनमा प्रतिबन्धका कारण कुनै महिना शून्यमा समेत झरेको अवस्था थियो ।

नेपाल पर्यटन बोर्डका निर्देशक मणिराज लामिछाने यो तथ्यांकलाई सकारात्मक संकेतका रुपमा व्याख्या गर्छन् । उनका अनुसार संयुक्त राष्ट्रसंघ मातहतका विश्व पर्यटन संगठन (यूएनडब्लूटीओ)ले सन् २०२२ मा सन् २०१९ को तुलनामा विश्वभर ६०–६३ प्रतिशतको बीचमा पर्यटक आगमनमा पुनरुत्थान हुने अनुमान गरेको थियो । नेपालमा समेत सोही दरमा आगमनदर सुधार भइरहेको उनले बताए ।

नेपाल पर्यटन बोर्डका अनुसार सन् २०२२ को नोभेम्बर महिनासम्म कूल ५ लाख ४६ हजार २१६ जना पर्यटक नेपाल आएका छन् । यस अनुसार प्रतिमहिना औसतमा ४९, ६५६ जना पर्यटक नेपाल आएका छन् । नोभेम्बर २०२२ को एक महिनामा मात्र ७२ हजार ६५३ जना पर्यटक नेपाल आएका छन् । यो सन् २०१९ को तुलनामा ५५.७६ प्रतिशत रिकभर भएको बोर्डको भनाइ छ ।

सन् २०१९ मा कोभिडको प्रभाव पर्यटनमा थिएन । सो वर्ष नोभेम्बर महिनामा मात्र १ लाख ३० हजार ३०२ जना पर्यटक नेपाल आएका थिए । अक्टुबर २०२२ मा भने ८५ हजार २२६ जना पर्यटक नेपाल आएको तथ्यांकले देखाएको छ । यसरी नेपाल आउनेमा साहसिक गतिविधिमा आउने पर्यटकको संख्या अधिक रहेको निर्देशक लामिछाने बताउँछन् । पर्वतारोहण र पदयात्राको प्रयोजनका लागि कोभिड तथा डेंगुका बाबजुत धेरै पर्यटक आएका हुन् ।

उता, व्यवसायीहरु भने तथ्यांकले राम्रो संकेत गरे पनि चुनौती भने यथावत रहेको बताउँछन् । ट्रेकिङ एजेन्सिज एसोसिएसन अफ नेपाल (टान)का अध्यक्ष निलहरी बास्तोला कोभिडपछि अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटक आगमन ह्वात्तै बढ्नुमा गैरआवासीय नेपालीहरुको आगमनको समेत भूमिका रहेको बताए । ‘लामो समय नेपाल आउन नपाएका धेरै गैरआवासीय नेपालीको आगमनले समेत संख्या बढाएको छ,’ उनी भन्छन्, ‘होटेल/टुर/ट्राभल एजेन्सीको व्यवसायमा पुनरुत्थानको ठूलो प्रभाव भने देखिन बाँकी छ ।’

यकिन तथ्यांकको अभाव

अक्टुबर–नोभेम्बर सिजनमा ठमेलसहित काठमाडौंका साना–ठूला होटेल भरिभराउ थिए । यसमा भारतीय पर्यटकको ठूलो भूमिका रहेको होटेल संघ नेपाल (हान)का कार्यसमिति सदस्य युवराज श्रेष्ठ बताउँछन् । तर, होटेलको अकुपेन्सी र पर्यटक आगमनको तथ्यांकको बीचमा भने ठूलो मेल खाँदैन । यसमा स्थलमार्गबाट आउने भारतीयलाई पर्यटकका रुपमा गणना नहुने अवस्था मुख्य कारण रहेको उनको भनाइ छ । नेपालमा भारतबाट हवाईजहाज चढेर आउने सबै भारतीयलाई पर्यटक मानिन्छ । स्थलमार्गबाट भित्रिने भारतीय नागरिकलाई भने पर्यटकका रुपमा गणना गरिँदैन ।

यस पटक काठमाडौं–दिल्लीको हवाई भाडा ४५ हजार रुपैयाँभन्दा माथि पुग्दा धेरैजसो खर्चालु भारतीय पर्यटक आफ्नै गाडी लिएर नेपाल भित्रिएको उनको अनुमान छ । जसका कारण ठमेल, पोखरा तथा सौराहाका होटेलले राम्रो बिजनेस पाएका थिए । जसले गर्दा होटेल व्यावसाय सन् २०२० र २०२१ को तुलनामा आशलाग्दो गरी रिभाइभ भएको व्यवसायीको भनाइ छ । अक्टुबर–नोभेम्बरमा एकल भन्दा बढी समूहमा पदयात्रामा जाने पर्यटक बढी देखिएको सदस्य श्रेष्ठले बताए ।

त्यसो त कोभिड महामारीका बीचमा समेत काठमाडौं उपत्यका आसपास र मोफसलका होटेलले राम्रै बिजनेस पाएका थिए । हानका सदस्य श्रेष्ठका अनुसार यो टे«ण्ड अहिलेसम्म पनि कायम छ । ‘शुक्रबार नगरकोट र धुलिखेलमा आजको दिनमा पनि कोठा पाउन मुस्किल छ,’ उनले भने, ‘यस्तै बिजनेस आन्तरिक पर्यटकबाट प्राप्त भइरहेको छ ।’

अहिले आन्तरिक पर्यटकको समेत तथ्यांक राख्ने प्रचलन छैन । जसले गर्दा आन्तरिक पर्यटकबाट पर्यटन उद्योगमा भइरहेको योगदानको समेत यकिन तथ्यांक आउन सकेको छैन ।

अन्तर्राष्ट्रिय सेलिब्रिटी र युटुबरबाट सकारात्मक प्रचार

कोभिड महामारीपछि नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय सेलिब्रिटी तथा चर्चित युटुबरहरुको बाक्लो भ्रमण भयो । यसबाट नेपालको सित्तैमा ठूलो सकारात्मक प्रचार भएको छ । संसारभर कोभिड महामारीसँग लड्दै गर्दा बहराइनका राजकुमार शेख मोहम्मद अल खलिफा २०७७ चैतमा सगरमाथा आरोहणमा आए । पर्यटक आगमन ठप्प रहेको समयमा उनको भ्रमणको संसारभर चर्चा भएको थियो ।

त्यसलगत्तै बलिउड चलचित्र उचाइको छायांकन र त्यसका लागि कलाकारहरुको नेपाल आगमनले अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यममा राम्रै स्थान पायो । यो चलचित्रका कलाकार बोमन इरानी, परिणती चोपडा, अनुपम खेर, निना गुप्ता लगायतनेपाल आएका थिए ।

यही बीचमा बीबीसी मास्टर सेफ : द प्रोफेसनलका फाइनलिस्टहरु समेत नेपाल आएर नेपाली खानाको प्रवद्र्धन गरेका थिए । यसै वर्ष म्यान भर्सेस वाइल्डबाट संसारबाट परिचित बियर ग्रिल्स नेपाल आए । उनको आगमनले समेत अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटन बजारमा राम्रो चर्चा कमाएको थियो ।

यसबीचमा ट्राभल र एभिएसन ब्लगका लागि चर्चित युटुबरहरु एकपछि अर्को नेपाल आए । उनीहरुले नेपालबारे गरेको सकारात्मक चर्चाका कारण समेत कोभिडपछिको पुनरुत्थानमा सकारात्मक भूमिका खेलेको छ ।

बढ्दैछ आम्दानी, तर छैनन् ठूला योजना

पर्यटक आगमनमा भएको सुधारसँगै मुलुकले पर्यटनबाट गर्ने आम्दानीमा समेत सुधार भइरहेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकको आंकडा अनुसार चालु आर्थिक वर्ष २०७९/८० को पहिलो तीन महिनामा पर्यटनबाट मात्र मुलुकले ११ अर्ब ४० करोड रुपैयाँ आम्दानी गरेको छ ।

अघिल्लो आर्थिक वर्ष २०७८/७९ को पहिलो तीन महिनामा पर्यटनबाट ५ अर्ब ४२ करोड रुपैयाँ आम्दानी गरेको थियो । त्यसअघिको आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को तीन महिनामा भने मात्र १ अर्ब ४८ करोड रुपैयाँ आम्दानी पर्यटनबाट भएको थियो ।

२०७२ सालको भूकम्पछि पर्यटन पुनरुत्थान गर्न नेपाल पर्यटन बोर्डले नेपाल सुरक्षित छ भन्ने सन्देश प्रवाह गर्न अभियान नै चलाएको थियो । लगत्तै पर्यटन उद्योग बचाउन आन्तरिक भ्रमण वर्ष घोषणा गरी देशभर भ्रमणको अभियान नै चलाइएको थियो । गुगलबाट बिग्रेका–भत्किएका तस्वीर प्रतिस्थापन गर्ने अभियान चलाएर नेपालबारे सकारात्मक सन्देश प्रवाह गराइएको थियो ।

तर, कोभिडपछि भने सरकार र नेपाल पर्यटन बोर्डसँग यस्तो कुनै योजना छैन । पर्यटन पुनरुत्थान र पर्यटकको आगमनले आफ्नै सुरमा गति लिइरहँदा यसलाई थप बढावा दिने योजना यी निकायसँग छैनन् ।

निर्वाचनभन्दा अगाडि भ्रमण दशक घोषणा गरेको संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय त्यसपछि भने सुस्ताएको छ । मन्त्रालयसँग यस वर्ष पर्यटन उद्योगलाई योगदान गर्ने ठूलो योजना छैन । उता, पर्यटन बोर्ड समेत स–साना मेला महोत्सवमा मात्र केन्द्रित छ ।

नेपाल पर्यटन बोर्डको यस वर्षको योजनामा हिमालयन ट्राभल मार्ट, साहसिक पर्यटनसँग सम्बन्धित मार्ट, बुद्धिष्ट मार्ट र भारतीय सिमानाबाट पर्यटकलाई लक्षित गरी गर्ने कार्यक्रम भन्दा ठूलो योजना केही योजना छैन । ‘अब नयाँ सरकार र नयाँ नेतृत्व आएपछि केही नयाँ होला की,’ संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयका एक अधिकारी भन्छन्, ‘अहिले तत्काल पर्यटनमा ठूलो काम गरिहाल्ने कुनै योजना भने छैन ।’