मान्छे केही नसोची बस्न सक्छ ?

काठमाडौं । हाम्रो दिमागमा हरेक समय केही न केही कुरा खेलिरहेको हुन्छ । मुटुले २४ घण्टा धड्किएर आफ्नो गरिरहेजस्तै दिमागले पनि सुतेको बेला समेत केही न केही सोचिरहेकै हुन्छ ।

सामान्यतया व्यक्तिको दिमागमा दैनिक ५० हजारदेखि ८० हजारसम्म कुराको सोच आउने मनोविद् गृष्मा पनेरु बताउँछिन् । दिमागले केही न केही सोचिरहनु सामान्य भए पनि एकै प्रकारको सोच आइरहनु भने समस्या हुन्छ । ‘त्यसले दैनिकीमा असर गर्न सक्छ,’ पनेरु भन्छिन् ।

कुनै पनि विचारले दिमागमा प्रभाव पार्न नसक्नु शून्य विचारको अवस्था हो । यस अवस्थामा कायम राख्न एकाग्रताको आवश्यक हुन्छ, जसका लागि निरन्तर ध्यान अभ्यास गर्नुपर्छ भनिन्छ ।

‘तर विचार शून्यताको अवस्था हुँदैन, ध्यानमा केन्द्रित भएर महसुस नभएको हुन सक्छ,’ पनेरु भन्छिन्, ‘ध्यान गरिरहेको बेला पनि दिमागमा केही न केही कुरा चलिहरेको हुन्छ । ध्यान गरेको बेला हाम्रो दिमाग विगत तथा भविष्यमा सोच्न थाल्छ, हालको अवस्थाको बारेमा सोच्दैन । त्यसैले अन्य बेला भन्दा कम कुरा होला तर दिमागमा केही विचार नै नआउने अवस्था भने हुँदैन ।’

एउटै विचार बारम्बार आउनु

हाम्रो दिमागले केही न केही कुरा सोचिरहन्छ भने त्यो त सामान्य भयो । तर एउटै कुरा बारम्बार सोचिरहन्छ भने त्यो समस्या हो । मानौं एउटा व्यक्तिको दिमागमा म मर्छु कि भन्ने सोच आयो र त्यो बारम्बार आइरह्यो भने त्यो सोच अब भावनात्मक रूपमा पनि आउन थाल्ने पनेरु बताइन् ।

‘त्यसपछि जानेर नजानेर त्यो व्यक्तिले अलि फरक शारीरिक व्यवहार देखाउन थाल्छ । त्यसले बिस्तारै दैनिक क्रियाकलापमा असर पर्दै जान्छ,’ उनी भन्छिन् ।

एउटै विचार १५ दिनभन्दा माथि लगातार एउटै विचार आइरहन्छ भने त्यो मानसिक रोगको समस्याको संकेत पनि हुन सक्छ । लामो समय एउटै विचार बारम्बार आउँदा एन्जाइटी र डिप्रेसन जस्तो मानसिक समस्या देखिन सकिने उनी बताउँछन् ।

अनावश्यक सोचलाई कम गर्ने तरिका

एउटै सोच बारम्बार आउँछ भने त्यसलाई कम गर्न सकिन्छ । त्यस्तो सोचलाई कम गर्न लागि यी ६ कुरामा ध्यान दिनुपर्ने पनेरु सुझाउँछिन् ।

-जुन कुराको बारेमा दिमागमा बारम्बार विचार आउँछन्, त्यो कुरा तपाईंको लागि कत्तिको महत्त्वपूर्ण छ, यदि ती विचार महत्त्वपूर्ण छैनन् भने त्यस्ता विचारमा पटक्कै ध्यान नदिनुहोस् । ध्यान दिएन भने ती कुरा र विचार बिस्तारै आफैं कम हुन्छ ।

-जहिले पनि बारम्बार एउटै कुरा सोच आउँछ भने त्यस अवस्थामा अरू कुराको बारेमा सोच्न थाल्नुपर्छ । अन्य काम तथा कुरामा दिमागलाई व्यस्त राखियो भने त्यो विचार दोहोरिन कम हुन्छ ।

-दिमागमा बारम्बार एउटै विचार आइरहेको छ, त्यसैको कारण तपाईं तनावमा हुनुहुन्छ भने आफू रहेको ठाउँ छाडेर केही समयको लागि बाहिर जानुहोस् । मनलाई शान्त पार्न, तपाईं आफ्नो मनपर्ने ठाउँमा घुम्न जान सक्नुहुन्छ, आफ्ना साथीलाई भेट्न सक्नुहुन्छ वा शान्त ठाउँमा बस्न सक्नुहुन्छ, यसले तपाईंले मनमा आउने विचार शान्त हुनेछ ।

-आफूलाई समय दिनुहोस्, आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल गर्नुहोस् र आफ्नो दिमागलाई सकेसम्म खाली राख्नुहोस् अर्थात् आफ्नो जीवनमा आवश्यक पर्ने चीजहरूको बारेमा मात्र सोच्नुहोस् र अरू कुनै कुराको बारेमा धेरै नसोच्नुहोस् ।

-यदि तपाईंलाई कुनै कुराले चिन्तित बनाइरहेको छ भने तपाईंले आफ्नो मनको कुरा नजिकको साथी वा परिवारको सदस्यलाई बताउनुपर्छ । जसले समस्या पनि समाधान हुन्छ र दिमागमा बारम्बार एउटै विचार पनि आउँदैन ।

-नचाहेर बारम्बार एउटै सोचमा आउनु, सोचेर रिस उठ्नु, तनावमा हुनु वा डिप्रेसन हुनु, यी सबै कुरा तपाईंलाई बारम्बार दोहोरिन थालेमा विशेषज्ञसँग सल्लाह गर्नु राम्रो हुन्छ ।