कस्तो परिकारका लागि कुन तेल उपयुक्त ?

कुन खानेकुराले के फाइदा दिन्छ ? कति तापक्रममा पकाउने ? स्वादिलो कसरी बनाउने ? भन्ने कुरा भान्सामा बस्ने प्रायले सहजै भन्न सक्छन् । सम्भवतः यसबारे राम्रै ज्ञान पनि हुन्छ । तर, स्वाद, फाइदा र तापक्रम अनुसारको खाना पकाउन कुन तेल उपयुक्त हुन्छ भन्ने धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ ।

कुन परिकारका लागि कस्तो तेल  ?

डिप फ्राइका लागि

साइन्स डाइरेक्ट डटकममा प्रकाशित एक आलेखअनुसार कुनै पनि परिकारलाई डिप फ्राइ गर्नका लागि बदामको तेल र सूर्यमुखी तेल सबैभन्दा उपयुक्त विकल्प हो । किनकी तिनीहरूको धुवाँ बिन्दु (स्माेक प्वाइन्ट) उच्च हुन्छ ।

तिनीहरूले उच्च तापमानमा पनि आफ्नो रासायनिक स्थिरता कायम राख्छन् । धुवाँ बिन्दु भनेको तेलको तापमान हो, जसमा तेल तात्दा धुवाँ निस्कन थाल्छ र यो रासायनिक रूपमा विघटित हुन थाल्छ ।

रिसर्च गेट डककममा प्रकाशित एक अध्ययन भन्छ, ‘डिप फ्राइङमा तेललाई सामान्यतया १७५–२०० डिग्री सेल्सियससम्म तताइन्छ। त्यसैले, उच्च धुवाँ बिन्दु भएको तेलले यस्तो तापमानमा पनि स्थिर रहन्छ र खानालाई समान रूपमा पकाउँछ ।’

कम आगोमा फ्राइ गर्नका लागि

कुनै पनि परिकार कम आगोमा तर भुट्नु छ भने जैतुनको तेल र तिलको तेल यसका लागि उत्तम मानिन्छ । किनभने जैतुनको तेलमा मोनोअनस्याचुरेटेड फ्याट्सको उच्च मात्रा लगभग ७३ प्रतिशत हुन्छ, जसले कम तापमानमा (१२० देखि १६० डिग्री सेल्सियस) मा नै खानेकुरा राम्रोसँग पकाउन सक्छ । साथै यसको एन्टिअक्सिडेन्टहरूले तेलको स्थिरता बढाउँछ ।

एक्टा साइन्टेफिक डटकमका अनुसार तिलको तेलमा सेसामोल र सेसामिन जस्ता प्राकृतिक एन्टिअक्सिडेन्टहरू हुन्छन्, जसले कम आगोमा तेललाई रासायनिक रूपमा स्थिर राख्छ र हानिकारक यौगिकहरूको उत्पादन रोक्छ ।

यी तेलहरूको धुवाँ बिन्दु १७७ डिग्री सेल्सियसम्म कम आगोको तापमानभन्दा माथि हुन्छ, जसले तिनीहरूलाई हल्का फ्राइङ परिकारका लागि सुरक्षित बनाउँछ । साथै, यी तेलहरूले खानामा विशिष्ट स्वाद थप्छन्, जसले परिकारको स्वाद र गुणस्तर बढाउँछ ।

मसलाका लागि

यसका लागि तोरीको तेल, बदामको तेल वा सूर्यमुखीको तेल प्रयोग गर्नुपर्छ । किनभने तिनीहरूको उच्च धुवाँ बिन्दु र रसायनिक स्थिरताले मसलाको स्वादलाई राम्रोसँग बाहिर ल्याउँछ । तोरीको तेलको धुवाँ बिन्दु लगभग २५४ डिग्री सेल्सियस र पङ्जेन्ट भनिने फ्लेभरले मसलालाई तताउँदा विशेष सुगन्ध र स्वाद प्रदान गर्छ ।

बदामको तेलमा मोनोअनस्याचुरेटेड फ्याट्स ७० प्रतिशत र भिटामिनको उपस्थितिले उच्च तापमानमा अक्सिडेसन रोक्छ । सूर्यमुखी तेलमा धुवाँ विन्दु २२५ देखि २३० डिग्री सेल्सियस हुने  पोलिअनस्याचुरेटेड फ्याट्सको स्थिरताले मसलाको प्राकृतिक सुगन्धलाई कायम राख्छ ।

यी तेलहरूको तड्काको छोटो अवधिको उच्च तापमानमा हानिकारक यौगिकहरू उत्पादन नगरी मसलाको स्वाद र गुणस्तर बढाउँछन् ।

बेकिङका लागि

नरिवलको तेल बेकिङ वस्तुहरूका लागि उत्तम मानिन्छ । तर याद राख्नुहोस्, खान मिल्ने नरिवलको तेल मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ । त्यस्तै, सूर्यमुखी तेल पनि एक विकल्प हो ।

किनभने तिनीहरूको रसायनिक गुण र स्वादले ‘बेक्ड खाना’लाई स्वादिष्ट र बनावटमा सुधार गर्छ । नरिवलको तेलमा स्याचुरेटेड फ्याट्स लगभग ९० प्रतिशतको उच्च मात्राले यसलाई स्थिर बनाउँछ, जसले बेकिङको तापमान १५०–२०० डिग्री सेल्सियस)मा अक्सिडेसन रोक्छ  । केक वा कुकिजलाई नरम पार्छ ।

यसको हल्का मीठो स्वाद र लौरिक एसिडले बेक्ड सामग्रीको स्वाद र शेल्फ लाइफ बढाउँछ । शेल्फ लाइफ अर्थात् लामो समयसम्म टिक्ने गर्छ । सूर्यमुखी तेलमा पोलिअनस्याचुरेटेड फ्याट्सले बेक्ड परिकारमा हल्कापन ल्याउँछ र मसलादार वा  स्वादलाई प्रभावित गर्दैन ।

खान योग्य नरिवलको तेल प्रयोग गर्नु आवश्यक छ किनभने कस्मेटिक तेलमा अशुद्ध तत्व हुन सक्छन्, जुन स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छन् ।

सलाद ड्रेसिङका लागि

सलाद ड्रेसिङका लागि एक्स्ट्रा भर्जिन जैतुन(ओलिभ)को तेल र आलसको तेल उत्कृष्ट मानिन्छन् । किनभने तिनीहरूको पोषण गुण र स्वादले ड्रेसिङलाई स्वस्थ र स्वादिष्ट बनाउँछ ।

एक्स्ट्रा भर्जिन जैतुनको तेलमा मोनोअनस्याचुरेटेड फ्याट्स लगभग ७३ प्रतिशत र पोलिफेनोल्स जस्ता एन्टिअक्सिडेन्टहरू हुन्छन्, जसले मुटु स्वास्थ्यलाई फाइदा पुर्याउँछ । र, यसको फलफूल स्वादले सलादको स्वाद बढाउँछ ।

आलसको तेलमा ओमेगा–३ फ्याटी एसिड्सको उच्च मात्रा (लगभग ५०–६० प्रतिशत हुन्छ । यी तेलहरूमा धुवाँ बिन्दु कम हुन्छ । त्यसकारण तिनीहरूलाई तताउनुको सट्टा काँचो प्रयोग (जस्तै ड्रेसिङमा) गर्न उपयुक्त बनाउँछ, किनभने तताउँदा पोषक तत्त्वहरू नष्ट हुन सक्छन् । तिनीहरूको प्राकृतिक स्वाद र स्वास्थ्यवर्धक फ्याट्सले ड्रेसिङलाई पौष्टिक र स्वादिलो बनाउँछ ।

कति तेल खानुपर्छ ?

खानेकुरा बनाउन तेल छनौट गर्ने मात्र होइन । कति तेल खानुपर्छ भनेर पनि जान्न आवश्यक छ । तेल जस्तोसुकै भए पनि अत्याधिक सेवन गर्दा स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ । एक वयस्कले दैनिक बढीमा तीन चम्चा तेल सेवन गर्नुपर्छ ।

तीन चम्चाको अर्थ लगभग २० मिलिलिटर तेल हो । यसको अर्थ एक महिनामा लगभग आधा लिटर वा ६०० मिलिलिटर तेल हो । अर्थात्, यदि युवा र वृद्ध गरी चार सदस्यहरू छन् भने, तेलको खपत दुई वा अधिकतम साढे दुई लिटरभन्दा बढी हुनु हुँदैन । जसमा मसला, अचार र डिप फ्राइ समावेश हुन्छ ।

के तपाईँलाई थाहा छ, हामीले सधैँ एउटै तेल लामो समयसम्म खानुहुँदैन ? स्वस्थ रहन कहिलेकाहीँ तेल परिवर्तन गरेर पनि खानुपर्छ । तेलसँगै घिउ पनि परिवर्तन गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।

त्यस्तो, किन ?

प्रत्येक खाना पकाउने तेलमा आ-आफ्नै गुण हुन्छ । तेलमा तीन प्रकारका बोसो पाइन्छन् – पोलिअनस्याचुरेटेड फ्याट, मोनोअनस्याचुरेटेड फ्याट र स्याचुरेटेड फ्याट ।

कुनै तेलमा यी तत्व बढी मात्रामा हुन्छ भने कुनै तेलमा कम मात्रामा हुन्छ । हाम्रो शरीरका लागि तीनवटै बोसोको निश्चित मात्रा आवश्यक हुन्छ । सीमाभन्दा धेरै वा कम पनि होइन।

त्यसैले, पालैपालो तेल वा घिउ सेवन गर्नु राम्रो विकल्प हो । यसले हाम्रो शरीरले तीनवटै बोसो प्राप्त गरिरहन्छ । यसरी फरक गरेर खाँदा ओमेगा ३ र ओमेगा ६ पनि सन्तुलनमा रहन्छ । जसले मुटु स्वास्थ्यलाई फाइदा दिन्छ ।

त्यस्तै, उच्च घनत्व कोलेस्टेराेल सन्तुलन पार्छ । र, न्युन भएको कोलेस्टेराेललाई बढ्न दिँदैन । यसले मुटु रोगबाट बचाउँछ । त्यसैले, भान्सामा कम्तिमा दुई प्रकारको तेल राख्नुपर्छ किनभने हरेक तेल हरेक परिकारको लागि सदुपयोग हुँदैन ।