२०८२ वैशाख १५ गते १८:२३ 
शिशुको श्रवण क्षमता आमाको गर्भबाटै सुरु हुन्छ । गर्भमा हुर्किरहेको शिशुले विशेष गरी आमाको आवाज मात्र सुन्न सक्छ, किनभने आमाको आवाज नै उसले सबैभन्दा नजिकबाट सुन्छ ।
यद्यपि, उसले आमाको मुटुको धड्कन, आमाको पाचन प्रणालीको आवाज र आमाको गर्भमा हुँदा परिवारका अन्य सदस्यहरूको आवाज पनि सुन्न सक्छ । सायद यो पनि एउटा कारण हो कि, जन्मेपछि शिशुले आमालाई पहिले उनको आवाजबाट चिन्न थाल्छ । तर शिशु जन्मेपछि भने कहिले बाट सुन्न थाल्छन् ?
जन्मेपछि शिशुले कहिलेबाट सुन्न थाल्छन् ?
जन्मेपछि शिशुहरूमा धेरै प्रकारका शारीरिक विकास हुन्छन् । यसमा प्रतिरक्षा प्रणाली, रङहरू हेर्नका लागि आँखाको दृष्टि, हड्डीहरूको विकास, पाचन क्षमताको विकास, मांसपेशीको विकास र श्रवण शक्तिको विकास पर्छ ।
जन्मको समयमा शिशुको कान पूर्णरूपमा विकसित भए पनि, उसलाई पूर्णरूपमा सुन्न र आवाज बुझ्न कम्तिमा ६ महिना लाग्न सक्छ, अर्थात्, शिशु जन्मेको ६ महिनापछि सुन्न थाल्छन् ।
जन्मेपछि शिशुले किन तुरुन्तै सुन्न सक्दैनन् ?
पहिलो चरण
सबैभन्दा पहिले, जन्मँदा, शिशुको कान एक प्रकारको तरल पदार्थले भरिएको हुन्छ । जुन पूर्णरूपमा सफा हुन केही समय लाग्न सक्छ ।
दोस्रो चरण
दोस्रो, शिशुको मस्तिष्कका ती भागहरू जुन आवाज सुन्ने र प्रतिक्रिया दिने काममा जिम्मेवार छन्, तिनीहरू विकसित भएका हुँदैनन् । शिशु जन्मेपछि मस्तिष्कका धेरै भागहरू बिस्तारै विकास हुन्छन् । यस कारणले गर्दा, धेरै प्रकारका शारीरिक गतिविधिहरूले पनि आफ्नो कार्य सुचारु रूपमा गर्न समय लिन्छ ।
यद्यपि, नवजात शिशुहरूले धेरै प्रकारका आवाजहरूमा तुरुन्तै प्रतिक्रिया दिन्छन् । विशेष गरी साना शिशुहरूले आमाको आवाजसँगै धेरै नरम र परिचित आवाजहरू सुनेर प्रक्रिया सुरु गर्छन् ।
शिशुको श्रवण शक्ति कसरी विकास हुन्छ ?
अमेरिकी राष्ट्रिय बहिरोपन तथा अन्य सञ्चार विकार संस्थान ‘एनआईडीसीडी’का अनुसार, शिशुको श्रवण प्रक्रिया कसरी सुरु हुन्छ भन्ने कुरा शिशुको विकास र पोषणमा निर्भर गर्दछ । शिशुको श्रवण शक्ति शिशुको विकासको विभिन्न चरणहरूमा हुन्छ ।
नवजात शिशु
जन्मेको केही समयपछि नै, नवजात शिशुहरूले विशेष गरी विभिन्न आवाजहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्न थाल्छन् । नवजात शिशुहरूले विशेष गरी ठूलो आवाजमा बढी ध्यान दिन्छन् यसबाहेक, नवजात शिशुहरूले ताली बजाउने वा कोहीसँग मधुर हाँसोमा कुरा गर्ने जस्ता धेरै मीठो आवाजहरूमा धेरै छिटो प्रतिक्रिया दिन्छन् ।
३ महिनाको शिशुमा सुन्ने क्षमता
शिशु तीन महिनाको हुँदासम्ममा, सुन्ने, बोल्ने र गन्ध लिन मद्दत गर्ने मस्तिष्कको भाग विकसित भइसकेको हुन्छ । मस्तिष्कको यो भागलाई टेम्पोरल लोब भनिन्छ । तीन महिनासम्मका शिशुहरूले अलिअलि बोल्न थाल्छन् । यस अवधिमा, शिशुहरूले जुनसुकै प्रकारको भाषा सुन्न, बुझ्न र बोल्न सिक्छन् ।
शिशु तीन महिनाको उमेरपछि पनि कुनै पनि प्रकारको आवाजमा प्रतिक्रिया दिँदैन वा एउटा कानले कम सुन्ने क्षमता छ भने, डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नुपर्छ । कतिपय अवस्थामा यो समस्या गम्भीर पनि हुन सक्छ ।
४ महिनाको शिशुमा सुन्ने क्षमता
चार महिनाको शिशु सबै प्रकारका आवाजहरूमा प्रतिक्रिया दिन धेरै उत्साहित हुन सक्छन् । तिनीहरूले हाँसेर वा रोएर पनि आवाजको प्रतिक्रिया दिन थाल्छन् । यस समयमा, शिशुहरूले आमा वा वरपरका अन्य व्यक्तिहरूले बोलेका शब्दहरू पनि दोहोर्याउने प्रयास गर्छन् ।
६ देखि ७ महिनाको बच्चामा सुन्ने क्षमता
६ महिना वा ७ महिनाका साना बच्चाहरू प्रायः बोल्न उत्सुक हुन्छन् । यस समयमा, तिनीहरूले आवाज कहाँबाट आउँछ भनेर सुन्ने र सिक्ने गर्छन् । साथै, उनीहरू टाढाबाट आफ्ना नजिकका व्यक्तिहरूको आवाज चिन्न सक्षम हुन्छन् ।
१ वर्षको बच्चामा सुन्ने क्षमता
एक वर्षको उमेरसम्ममा, बच्चाले आफ्नो मनपर्ने र मन नपर्ने आवाजहरू राम्ररी चिन्न थाल्छन् । यस समयमा, बच्चालाई मनोरञ्जन दिन उसलाई मन पर्ने राइम्स, गीत वा भिडियो पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
केही बच्चाहरूले एक वर्षको उमेरसम्ममा केही शब्दहरू स्पष्ट रूपमा बोल्न पनि थाल्छन् । यद्यपि, यो वंशाणुगत कारण वा हरेक बच्चामा फरक पनि हुनसक्छ ।
शिशुले स्पष्ट रूपमा आवाज सुन्न सक्छ कि सक्दैन भनेर कसरी थाहा पाउने ?
शिशु हुर्कँदै जाँदा उसको श्रवण क्षमताको अनुमान लगाउन सकिन्छ । शिशुको सुन्ने क्षमता कस्तो छ भनेर थाहा पाउन आमाबुबा र अन्य व्यक्तिहरूबाट आउने फरक–फरक आवाजहरूमा उनीहरूले कस्तो प्रतिक्रिया देखाउँछन् भन्ने कुरा ध्यान दिनुपर्ने हुन सक्छ । यो पुष्टि गर्न, चिकित्सकको सल्लाहमा विभिन्न परीक्षणहरू पनि गराउन सकिन्छ ।
शिशुको श्रवण शक्तिलाई असर गर्न सक्ने जोखिमहरू के के हुन् ?
-ठूलो स्वरले चिच्याउनु
-जन्मको समयमा अक्सिजनको कमी
-समय अगावै बच्चा जन्मिनु
-डिजे र पटाका जस्ता चर्को स्वरमा बज्ने संगीत
-कुनै आनुवंशिक विकार
-बच्चाको टाउकोमा चोटपटक
-कान संक्रमण
-इयरबडका कारण कानको जालीमा क्षति
शिशुको श्रवण क्षमता कसरी सुधार गर्ने ?
-शिशुलाई गीत, संगीत जस्ता नयाँ आवाजहरू सिकाउने ।
-शिशुले जस्तो आवाज सुन्न चाहन्छ, त्यो आवाज बारम्बार बजाउने ।
-उसको उमेरका अन्य शिशुहरूसँग खेल्न दिने ।
-शिशुलाई सुताउँदा वा स्तनपान गराउँदा उसलाई गीत वा संगीत सुनाउने ।
प्रतिक्रिया 4