भगवान श्रीकृष्ण : गीता दर्शनदेखि डिजिटल युगसम्म

परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ॥

भगवान् श्रीकृष्ण सम्पूर्ण मानव सभ्यताका लागि प्रेरणाको अमृत स्रोत, जीवनको रहस्य र धर्मको मूलभूत दर्शनका दाताको रुपमा स्थापित हुनुहुन्छ । द्वापर युगमा जन्मिएका यी युगपुरुष केवल एक ऐतिहासिक वा धार्मिक पात्र मात्र होइनन्, एक मार्गदर्शक, एक दार्शनिक, एक मित्र र एक क्रान्तिकारी व्यक्तित्व पनि हुन् । महाभारतको कुरुक्षेत्रमा अर्जुनलाई प्रदान गरिएको भगवद्गीता को अमर उपदेश केवल त्यो समयका लागि सीमित थिएन, त्यो युगान्तर पार गर्ने दिव्य सन्देश थियो- जसले आज हजारौं वर्षपछि पनि मानिसको जीवनयात्रामा मार्गदर्शन गरिरहेको छ ।

श्रीमद्भगवद्गीता केवल धार्मिक ग्रन्थ मात्र नभई जीवनको सार्वभौम मार्गदर्शन हो भन्ने सन्देश दिन्छ । श्रीमद्भगवद्गीता महाभारतको भीष्मपर्वमा कृष्ण र अर्जुनबीचको संवाद हो, तर यो केवल रणभूमिको कथा होइन- यो जीवनका सबै अवस्थाका लागि एक गहिरो ‘म्यानुअल’ हो । जाति, धर्म, समय, स्थान, युग- कुनै सीमामा नबन्दिने यो ग्रन्थ आज पनि तितिक्षा (सहनशीलता), विवेक र कर्मको मार्गदर्शक बनेको छ । श्रीमद्भगवद्गीता कुनै एक धर्म वा समुदायको सम्पत्ति होइन, बरु यो मानवताको साझा सम्पदा हो । यसको शिक्षाले संसारका सबै मानिसलाई आत्मज्ञानी, कर्तव्यबोध र सन्तुलित जीवनतर्फ प्रेरित गर्छ । कर्मयोगले परिणामको आसक्तिबिना कर्म गर्ने अभ्यास, ज्ञानयोगले सत्य र आत्माको वास्तविक स्वरूपको बोध र भक्तियोगले ईश्वरप्रति समर्पण र प्रेममा समर्पित छ । त्यसैले हाम्रो जीवनका रणभूमिहरू- व्यक्तिगत, पारिवारिक, व्यावसायिक वा सामाजिक सबैमा गीता समान रूपले उपयोगी छ ।

श्रीमद्भगवद्गीता केवल पूजा कोठामा राख्ने पुस्तक होइन, बरु दैनिक जीवनमा उतार्ने जीवन सूत्र हो । जब हामी परिणामभन्दा कर्ममा ध्यान दिन सिक्छौँ, सुख-दुःखमा समान भाव राख्छौँ र ज्ञान, कर्म र भक्ति तिनैलाई मिलाएर अघि बढ्छौँ, तब जीवन वास्तवमै सन्तुलित र सार्थक बन्छ जसले कर्तव्य, निष्ठा र सत्यप्रति अडिगता बनाउँछ । यसले व्यक्ति मात्र होइन, समाज र राष्ट्रलाई पनि दीर्घकालीन स्थिरता दिन्छ ।

युग बदलिँदै जाँदा मानिसको जीवनशैली, प्रविधि र सोच बदलियो, तर कृष्णको उपदेश अझै ताजा र सान्दर्भिक छ । व्यवसायमा- गीता सिकाउँछ कि दीर्घकालीन सफलता कर्तव्यनिष्ठा र नैतिक आचरणमा निहित छ । शिक्षामा- आत्मअनुशासन र अध्ययनप्रति निष्ठा कृष्णीय दर्शनको प्रत्यक्ष अनुप्रयोग हो । सामाजिक जीवनमा- सहिष्णुता, प्रेम र सहयोगको भावको सार श्रीकृष्णले गीतामा दिनुभयो ।

आजको डिजिटल युगमा प्रविधि जीवनको केन्द्रमा छ । कृष्णको विचारलाई डिजिटल प्लेटफर्म मार्फत लाखौं मानिस समक्ष पुर्याउने कोसिस रहेको देख्न सकिन्छ । जसमध्ये अनलाइन गीता क्लास र डिजिटल पुस्तकालय मार्फत ज्ञानको पहुँच विश्वव्यापी रहेको छ । मोबाइल एप र पड्कास्ट मार्फत दैनिक गीता श्लोक र व्याख्या सहजै पाउन सकिन्छ । सोसल मिडियामा कृष्णलीला, भक्ति गीत र प्रेरणादायी सन्देशहरू साझा भइरहेको देखिन्छ । भर्चुअल रियलिटी (VR) मा वृन्दावन दर्शन, महाभारत युद्धको अनुभव र श्रीमद्भगवद्गीताको दिव्य आनन्द समेत पाइन्छ आज ।

सहज जीवन व्यवस्थापनका लागि गीता व्यवस्थापनका सिद्धान्तका रूपमा पाठ्यक्रममा पढाइँदैछ। मानसिक स्वास्थ्यको लागि तनाव व्यवस्थापनमा कृष्णको ‘सामत्वयोग’को अभ्यास धेरै ठाउँमा गराइएको पाइन्छ । युवापुस्तामा डिजिटल कथा र गेममार्फत कृष्णको चरित्र जीवन्त गरिएको छ । सामाजिक नेतृत्वमा श्रीकृष्णको रणनीति र कूटनीति नेतृत्व क्षमतामा लागू भएको पनि देखिन्छ । यसरी, कृष्णको दर्शन अब भौगोलिक सीमामा सीमित छैन; यो ग्लोबल डिजिटल चेतनामा रूपान्तरित भइसकेको छ ।

भगवान् श्रीकृष्ण कुनै केवल अतीतका पात्र होइनन् उहाँ विचार, दर्शन र प्रेमको अनन्त ऊर्जा हुनुहुन्छ । गीता दर्शनले हामीलाई कर्म र धर्मको अद्वितीय सन्तुलन सिकाउँछ भने डिजिटल युगले त्यो ज्ञानलाई विश्वव्यापी रूपमा फैलाउने माध्यम दिएको छ । आजको पुस्ताले यदि गीता दर्शनलाई प्रविधिसँग जोडेर जीवनमा उतार्न सक्यो भने, हामी केवल धार्मिक श्रद्धालु मात्र नभई सचेत, उत्तरदायी, वैज्ञानिक र आध्यात्मिक रूपमा सम्पन्न समाज अनि राष्ट्र निर्माण गर्न सक्षम हुनेछौँ । अस्तु ।।

ज्योतिषाचार्य / वास्तुविद्
पण्डित नारायणप्रसाद दुलाल