चाण्क्य चन्द्रगुप्त मौर्यका महामन्त्री थिए, जसले नन्दवंशलाई हटाएर चन्द्रगुप्त मौर्यलाई राजा बनाएका थिए । कौटिल्यको नामबाट विख्यात उनी तक्षशिला विश्वविद्यालयका आचार्य थिए । चाणक्यद्वारा लिखित ‘अर्थशास्त्र’ एक यस्तो महान ग्रन्थ हो, जसमा राजनीति, अर्थनीति, कृषि, सामाजनीतिको विस्तृत व्याख्या छ । राज्य के हो ? कसरी सञ्चालन हुन्छ ? राज्य सञ्चलन गर्नेसँग के कस्ता गुण आवश्यक […]

महाभारतको १५ औं दिन कौरव पक्षले प्रहार गरेको नारायण अस्त्रसँग एकैखेपमा सबै पाण्डव सेनाहरुलाई परास्त गर्न सक्ने शक्ति थियो । मन्त्रको माध्यमबाट चल्ने त्यो शस्त्र जुन दिशामा पनि जाने र खोजी खोजी शत्रुपक्षमाथि आक्रमण गर्नसक्ने खालको थियो । यो हतियार पाशुपत अस्त्र समान महाविनाशकारी अस्त्र हो । नारायण अस्त्रबाट जोगिने कुनै उपाय छैन भन्ने मान्यता […]

बुधबारदेखि नयाँ संवत्सर सुरु भएको छ । बृहस्पतीको गतिको आधारमा परिवर्तन हुने संवत्सर बुधबारदेखि परिवर्तन भएको हो । धेरैलाई संवत्सर र यो के आधारमा परिवर्तन हुन्छ भन्ने बारेमा जानकारी नहुनसक्छ । बुधबार बृहस्पतिको गति सुरुवाती बिन्दूबाट पुन: सुरु भएकोले नयाँ संवत्सरको समेत सुरुवात भएको मानिएको हो । आखिर संवत्सर केलाई भनिन्छ ? जसरी महिना १२ […]

यो वर्षको चैते दशैं सुरु भएको छ । चैत शुक्ल प्रतिपदाको दिनदेखि सुरु हुने यो वर्षको नवरात्रि अरु समय जस्तो भिन्न छैन । कोरोनाको प्रभावका कारण बाहिर जानसक्ने अवस्था छैन । सोमबारदेखि सरकारले एक हप्ते लकडाउन जारी गरेकोले मन्दिर जान समेत समस्या हुने अवस्था छ । त्यसैले यो नवरात्रमा सबैले आआफ्नै घरलाई नै मन्दिर सम्झिएर […]

अहिले प्रायः मानिसहरु मानसिक तनावको सामना गरिरहेका छन् । मन अशान्त हुने मुख्य कारण हाम्रो इच्छाहरु नै हुन् । जबसम्म हामीमा इच्छाहरु हुन्छन्, मन शान्त हुँदैन । यस सम्बन्धमा एउटा कथा प्रचलित छ । कथाका अनुसार एक जना राजा थिए । ती राजाले हरेक दिन विहान दान गर्दथे । जस कारण राजाको प्रसिद्धि अन्य राज्यहरुमा […]

महाभारतका घटना एवं यसका कतिपय ज्ञानहरु अझैपनि रहस्यको गर्भगृहमा छ । यस्तो आश्चर्य र रहस्यको उद्घाटन अहिलेसम्म पनि हुन सकेको छैन । महाभारत युद्धको वर्णन गरिएको महाभारत ग्रन्थमा अंकको रहस्य पनि अहिलेसम्म बाहिर आउन सकेको छैन । महाभारत युद्धमा ८ र १८ अंकको प्रयोग अत्यधिक भएको पाइन्छ । ८ र १८ वटा अंकको निकै महत्व […]

विवेकानन्दको जन्म कोलकातामा भयो । जीवन र जगत् सम्बन्धी आफ्नो जिज्ञासाको खोजी गर्दै गएका विवेकानन्दले एक योग्य गुरुको रुपमा सन्त रामकृष्णको साथ पाए । सन्त रामकृष्णले एक योग्य चेला पाए । सधैं गहिरा र सरल तथ्यलाई मनन गर्दै आएका विवेकानन्दले “हरेक आत्मा परमात्मा हो र यो ईश्वरीय लक्ष्य बाह्य र आन्तरिक इन्द्रियलाई नियन्त्रण गरेर प्राप्त […]

पान्डवहरुका पाँच भाइहरुमध्ये दोस्रो छोराको नाम भीम । भनिन्छ, भीमसँग दश हजार हात्तीको बल थियो । उनी युद्धमा पनि पारंगत थिए । एकपटक उनले आफ्नो हातले नर्मदाको प्रवाह नै रोकिदिएका थिए । भीमलाई पवनपुत्र पनि भनिन्छ । भीमका पुत्र घटोल्कच त भीमभन्दा पनि धेरै शक्तिशाली थिए । घटोल्कचका पुत्र बर्बरिक त झन् सबैभन्दा महान् थिए […]

सम्प्रदाय एक किसिमको शाखा हो । हामीहरु आफूले आफैंलाई विभिन्न भागमा विभाजन गरेर आफ्नो धारणा तय गर्ने गर्छौं । राष्ट्रियताको हिसाबले हामीहरु नेपाली, भारतीय, चिनियाँ जसरी सम्प्रदायमा विभाजित हुन्छौं । धार्मिक रुपमा हिन्दु, बौद्ध, इस्लाम, ईसाई जस्तो सम्प्रदायमा विभाजित हुन्छौं । सामाजिक रुपमा विभिन्न जातिगत रुपमा सम्प्रदायमा विभाजित हुन्छ । हिन्दु धर्म मान्नेहरुले शैव, वैष्णव […]

धृतराष्ट्र आँखाले मात्रै होइन मन तथा बुद्धिले पनि अन्धा थिए । उनले आफ्नो जीवनमा थुप्रै पाप गरेका थिए, तर यहाँ उनले गरेका छ वटा मुख्य पापहरुको बारेमा चर्चा गरिंदैछ । १. गान्धारीसंग धोका भीष्मले धृतराष्ट्रको विवाह गान्धारकी राजकुमारी गान्धारीसंग गरिदिएका थिए । गान्धारीलाई जब उनका श्रीमान् आँखा देख्न सक्दैनन् भन्ने कुराको जानकारी भयो, उनले पनि […]

काठमाडौं । वार्णाश्रम व्यवस्था हिन्दू समाजमा जीवनलाई वर्गीकरण गर्ने सूत्र हो । मान्छे जन्मिएपछि मृत्युपर्यन्त आफ्नो जीवनको लक्ष्यबाट नभड्कियोस् भन्नको लागि तयार पारिएको यो व्यवस्थाको बारेमा वैदिक शास्त्रहरुले समेत उल्लेख गरेका छन् । वैदिक समाजमा ४ वटा आश्रम व्यवस्था थियो । जन्मदेखि अक्षरारम्भको समयसँगै उनीहरुको आश्रम व्यवस्था चल्ने गर्दथ्यो । त्यतिबेलाका मानिसहरुको औषत आयु एक […]

वर्षभरीको प्रतिक्षापछि रंगहरुको पर्व होली आउँछ । यो हिन्दु धर्मालम्बीहरुको ठूलो पर्वहरु मध्येको एक हो । हिन्दू पन्चाङ्ग अनुसार फागुन शुक्ल पक्षको अष्टमी तिथिदेखि होलाष्टक शुरु भएर फागु पूणिर्माको दिन समाप्त हुन्छ । यसपटक काठमाडौं उपत्यकासहित पहाडी भूभागमा फागुन २६ गते सोमबार तथा तराईमा फागुन २७ गते मंगलबार होली मनाइँदैछ । धार्मिक मान्यता अनुसार होलाष्टकको […]

गाउँ होस् या त शहरमा समेत हरेक आस्तिक मानिसहरुको घरमा तुलसीको मठ देख्न सकिन्छ । तुलसीको मठ केवल धार्मिक व्यक्तिहरुले मात्रै घरमा राख्नुपर्छ भन्ने मान्यता यदि कसैको छ भने त्यो आफैंमा कमजोर तर्क हुनसक्छ । तुलसीको मठ केवल धार्मिक व्यक्तिको मात्रै नभएर वैज्ञानिक रुपमा समेत महत्वपूर्ण मान्ने गरिन्छ । साउन महिनामा बनाएको मठमा तुलसी रोपेसँगै […]

हिन्दू धर्ममा ब्रह्मा, विष्णु र महेशको सम्बन्धमा सृष्टि स्थिति र लयसँग जोडेर मान्ने गरिएको पाइन्छ । सबैले तिनै तीन देवताहरुलाई नै उत्तम देवताको रुपमा घोषणा गर्छन् । उनीहरुलाई अजन्मा देवताको रुपमा मान्ने गर्छन् । उनीहरुको बाबु आमा नभएको भनेर पनि मान्ने गरिन्छ । तर, के यो सत्य हो ? के ब्रह्मा, विष्णु र महेशका बुबाआमा […]

धर्ममा आस्था राख्नेहरु नास्तिक भन्दा अपेक्षाकृत बढी स्वस्थ्य हुन्छन् ? धार्मिक आस्था राख्नेहरु धुमपान र मदिरा सेवन तुलनात्मक रुपमा कम सेवन गर्छन् ? एक सर्वेक्षण अनुसार धर्ममा आस्था राख्नेहरु कम्तीमा खानपानप्रति सजग र अनुशासित हुने देखिएको छ । त्यही कारण नास्तिकको तुलनामा उनीहरु बढी स्वस्थ्य र तन्दुरुस्त हुने गरेका छन् । जीवनशैलीसँग सम्बन्धित यी बानीहरुका […]

भनिन्छ, बाहिरी सत्रुसँग लड्न सकिन्छ, आफैसँग लड्न कठिन हुन्छ । हामी आफैभित्रको विकारसँग लड्न सक्दैनौं । हामीलाई आफैभित्रको विकार तत्वसँग जुध्न र त्यसलाई परास्त गर्न मुश्किल हुन्छ । मनभित्रको औडाह, वेचैनी, भय, चिन्ता, उदासीसँग कतिपय भाग्ने चेष्टा गर्छन् । तर, भागेर कहाँ जाने ? भाग्नु कुनै समस्याको समाधान होइन । आफैभित्रको यी विकारसँग हामी लड्ने, […]

बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनी र बुद्धकालीन सभ्यतासँग जोडिएका नेपालका सबै क्षेत्रहरुलाई एकीकृत गर्दै पर्यटकीय विकास गर्ने उद्देश्यले बृहत बुद्ध सर्किटको खाका अनुसार काम हुँदैछ । बुद्धसँग जोडिएका विभिन्न स्थलहरुमा जापान लगायतका मुलुकहरुले चासो दिएर विकास गर्नको लागि विभिन्न योजनाहरु बनाउँदै आएको छ । तर, नेपाल आफैंले अरु त्यस्ता धार्मिक पर्यटनको सम्भावना बोकेका क्षेत्रहरुमा पर्यटन विकासको काम […]

पूर्वीय मान्यता अनुसार भगवान शिव आराध्यदेव एवं देवताहरुमा पनि शक्तिशाली देवताको रुपमा मानिन्छ । पृथ्वीको संहारकर्ताको रुपमा मानिने उनको छवि सुरुमा रौद्र रहेकोले ऋग्वेदमा उनलाई रुद्रको रुपमा चिनाइएको पाइन्छ । त्यतिबेला उनको स्तुति पनि रुद्रको रुपमा गर्ने गरिएको थियो । शिवको दर्शन र जीवनको कथा धेरैले आस्था र भक्तिका साथ अध्ययन र मनन् गर्ने गरेको […]

हिन्दु धर्ममा महाशिवरात्री पर्वको विशेष महत्व रहेको छ । यो वर्ष फागुन ९ अर्थात आज शुक्रबारका दिन महाविरात्री पर्व मनाइदैछ । यस पटक महाशिवरात्रिको दिन सर्वार्थ सिद्धि योग परेकाले यसको महत्व झन् धेरै बढेको छ । हिन्दु क्यालेन्डरमा १२ मासमा १२ शिवरात्री हुन्छन्, तर महाशिवरात्री र शिवरात्रीमा ठुलो अन्तर रहेको छ । सबैभन्दा ठुलो प्रश्न […]

हाम्रा नेता, मन्त्रीहरु भ्रष्ट छन् । राज्यको ढुकुटीमाथि ¥याल चुहाएर बसेका छन् । मौका पाउनसाथ उनीहरु आफ्नो खल्ती भर्न थाल्छन् । त्यसैले पनि सर्वसारण नेता÷मन्त्रीप्रति विश्वस्त छैनन् । राजनीतिप्रतिको चरम वितृष्णा बढ्दो छ । यसै सन्दर्भमा कौटिल्याको एक प्रसंग यहाँ उल्लेख गर्न सान्दर्भिक देखिन्छ । ‘कौटिल्यको अर्थशास्त्र’ आचार्य चाणक्यको एउटा उत्कृष्ट कार्य हो । जसमा […]

आफूभन्दा सम्मानित मानिसलाई अभिवादन गर्नको लागि खुट्टा ढोग्ने परम्परा शताब्दीयौंदेखि चल्दै आएको परम्परा हो । सनातन धर्ममा आफूभन्दा सम्मानित व्यक्तिहरुको खुट्टाको छुनु उत्तम मानिन्छ। त्यो शास्त्रीय मान्यतालाई आधुनिक विज्ञानसँग जोडेर हेर्दा यसको प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रूपमा समेत चरण स्पर्शका धेरै फाइदाहरू छन् । चरण स्पर्शको अर्थ कसैसामु पूर्ण भक्तिसाथ शिर झुकाउनु हो । यसले नम्रता […]