महान् विचारक/दार्शनिकहरुले भन्दै आएका छन्, ‘प्रकृतिसँग हामी जति नजिक हुन्छौ, उत्तिनै खुसी र सुखी हुन्छौं ।’ प्रकृतिसँग ति सबै चिज छन्, जो हामी उपभोग गर्न चाहन्छौं । हाम्रा खुसी प्रकृतिमै छन् । हाम्रो दुःख, अभाव मेट्ने स्रोत पनि प्रकृतिमै छन् । त्यही कारण हामी प्रकृतिलाई नै ईश्वर मान्छौ । भगवान मान्छौ । भौतिक सुख-सयल र […]

सृष्टिका रचयिता, चराचर जगतलाई आफ्नो अधिनमा राख्ने भगवान पैसाका भोगी हुन् ? उनलाई पैसा चाहिन्छ ? धन-दौलत चाहिन्छ ? यदि भगवानलाई पैसा नचाहिने भए हामी किन मठ-मन्दिरमा गएर भेटी चढाउँछौ ? किन ‘धर्म’को नाममा खुलेका संघ-संघठनलाई दान दिन्छौ ? तपाईंले याद गर्नुभएकै होला, मठ-मन्दिर, धार्मिस्कथलका अघिल्तिर फूल, प्रसादसँगै पैसा (भेटी) पनि खरिद गर्न सकिन्छ । […]

हामी जहाँ जन्मियौं, त्यो गौतम बुद्धको जन्मभूमी पनि हो भनेर गर्व गर्छौं । अहिले पनि हामी ‘गौतम बुद्ध जन्मिएको देश’ भनेर सगर्व नेपालको चिनारी दिन्छौ । यद्यपी गौतम बुद्ध किन विश्वमा कहलिए ? उनले चराचर जगतका लागि के गरे ? उनीबाट मानव जीवनका के कुरा सिक्न सकिन्छ ? उनी ईसा पूर्व ५६३ पहिले कपिलवस्तुमा जन्मिएका […]

जग्गी वासुदेव चिन्तक, लेखक हुन् । उनी अहिले ‘सद्गुरु’ नामबाट विख्यात छन् । उनी आफ्नो विचार, चिन्तन र दर्शन प्रष्टसँग र बुझ्ने भाषामा राख्छन् । त्यही कारण सद्गुरुको प्रवचन सुन्न धेरैजसो लालयित हुने गर्छन् । उनी ढोंग, आडम्बर, अन्धविश्वासमा होइन, वैज्ञानिक तथ्य र आधारहरुमा टेकेर आफ्ना आध्यत्मिक विचार प्रवाह गर्छन् । उनका पिता चिकित्सक थिए […]

वास्तवमा हामी डरपोक छौ । डराएका छौ । भयाभित छौ । त्यही डर एवं भयाबाट मुक्ति पाउनका लागि भगवानको शरणमा पर्छौ । हामी मन्दिर धाउँछौ, यसकारण कि भगवनले कृपा गरोस् । हामी पूजाआजा गर्छौ, यसकारण कि, भगवान खुसी भइदियोस् । हामी उपवास बस्छौ, यसकारण कि भगवान सन्तुष्ट भइदियोस् । हामी धूपबात्ती बाल्छौ, यसकारण कि भगवानले […]

अहिले तपाईंलाई कसैले भन्नेछन्, फलानो धर्म लिनुहोस् । अर्थात उनले जुन तथाकथित धर्म अंगालेका छन्, त्यसमै लाग्न तपाईंलाई फकाउँछन् । लोभ्याउँछन् । नजानिदो ढंगले धम्क्याउँछन् । डर एवं त्रास देखाइदिन्छन् ।  उनीहरुले भन्नेछन्, ‘फलानो धर्म लिनुहोस्, यस्तो मिल्छ, उस्तो मिल्छ ।’ तपाईंलाई केही हदसम्म लोभ लाग्छ । केही हदसम्म डर लाग्छ । केही भ्रमित हुनुहुनेछ […]

अहिले विवाह-भोज वा उत्सवमा धुमधाम ‘ब्यान्ड बाजा’ बजाइन्छ । त्यही कारण शहरमा ब्यान्ड बाजा बजाउने व्यवसायिक समूह कति छन्, कति । यता ‘पञ्चे बाजा’को धून चाहि बिलुप्त हुँदैछ । अहिलेको पुस्तालाई सोध्ने हो भने, उनीहरुले पञ्चेबाजा न देखेका छन्, न त्यसको धून सुनेका छन् । जबकी यो हाम्रो मौलिक बाजा हो । खासगरी विवाह जस्ता […]

अहिले हामी डिजिटल युगमा छौ । श्रव्यदृश्य सामाग्री हेर्न रुची राख्छौ । हामीसँग अहिले मनोरञ्जनका अनेकन विकल्प पनि छन् । त्यसमाथि फेसबुक, ट्वीटर, इन्स्टाग्राम आदिमा अलमलिएका छन् । भिडियो गेम, फिल्म जस्ता उपलब्ध सुविधाले हाम्रो पठन संस्कृति भने विथोल्दैछ । यस्तो पृष्टभूमीमा तपाईंलाई पुस्तक पढ्नुपर्छ भन्यो भने ‘हाइ काड्न’ थाल्नुहुन्छ । अझ जीवन-दर्शनका पुस्तकका प्रसंग […]

‘माथि माथि शैलुङ्गेमा चौरी डुलाउनेलाई..’ शैलुङ सम्झनसाथ धेरैले यही गीत गुनगुनाउन थाल्छन् । हुनपनि गीतले शैलुङको लेकाली परिवेश झल्काउँछ । तर, यत्तिले मात्र पनि शैलुङ चिन्न सकिदैन । शैलुङलाई चिन्न लेकाली खर्क, स-सना थुम्का, रंगबिरंगी गुराँस, चौरी र भूँइकुहिरोसँग लुकामारी खेल्नुपर्छ । यहाँको रैथाने खानेकुरा चाख्नुपर्छ । यहाँको मौलिक संस्कृति बुझ्नुपर्छ । यो उचाईमा पुगेपछि […]

हामी दुःखको महासागरमा तैरिरहेका छौ । दुःखबाट कसरी उन्मुक्ति पाउने ? जे-जसो गरेर हुन्छ हामी यही खोज गरिरहेका हुन्छौ । अर्थात जीवनभर हामी जे-जति काम गर्छौ, त्यसको भित्री ध्येय भनेको दुःखबाट उन्मुक्ति नै हो । तर, दुःखलाग्दो चाहि के भने मृत्युको मुखमा पुग्दासम्म हामी दुःखबाट उम्कने बाटो पहिल्याउन समर्थ भइसकेका हुँदैनौ । दुःखको दलदलमा डुबेर […]

जीवनलाई कसरी डोहोर्‍याउने ? कसरी सु-संस्कृत, सभ्य र सुरुचीपूर्ण बनाउने ? यस सम्बन्धमा विभिन्न समुदाय, भूगोल अनुरुप आ-आफ्नै विशिष्ठ शैली हुन्छ । ‘मुन्धुम’ एक यस्तै दर्शनशास्त्र हो, जसले जीवन र जगतलाई समूचित ढंगले बुझाउँछ । राई, याख्खा, लिम्बु, सुनुवार अर्थात ‘किरात’ समुदायले सदियौं अघि खोज र विकास गरेको ज्ञान र सौन्दर्यको भण्डार हो यो । […]

धर्म के हो ? यसको जवाफ एकछिन थाती राखौं । बरु धर्म के होइन ? यसबारे चर्चा गरौं । अहिले समाजमा धर्म र धार्मिक सम्प्रदायको नाममा विभिन्न भ्रमजाल विच्छ्याइएको छ । यदि तपाईंलाई कसैले फलानो धर्ममा लाग्नुपर्छ भन्छ भने सोध्नुहोस्, ‘के उनी देवदूत हुन् ?’ किन उनले ‘धर्मको प्रचार गर्ने’ ठेक्कापट्टा लिएका छन् ? तपाईंलाई […]

काठमाडौं बालाजुबाट बाइपासतर्फ मोडिएपछि एउटा सितल पार्क भेटिन्छ, बाइस-धारा पार्क । अहिले शहरवासीको सुस्ताउने गन्तव्य हो यो । नागर्जुन जंगलको फेंदमा अवस्थित यो मनोहर पार्कको खास आकर्षण भनेको बाइस धारा हो । अर्थात नागार्जुनको फेंदको मुलबाट निस्किएको पानी र २२ वटा ढुंगे धारा । यो धारा अहिले बनाइएको होइन । करिब ३ सय बर्ष अघि […]

हामी पढेर परीक्षामा उच्च अंक हासिल गर्न चाहन्छौं । राम्रो जागिर खान चाहन्छौं । भौतिक सुख सुविधाले सम्पन्न हुन चाहन्छौं । आफ्नै घर, आफ्नै गाडी होस् भन्ने चाहन्छौं  । आफन्त, साथीभाई सबैसँग समधुर सम्बन्ध होस् भन्ने चाहन्छौं । किन ? किनकी यी सबैबाट हामी खुशी प्राप्त गर्न चाहन्छौ । हाम्रा यी सबै प्रयास र अपेक्षाको […]

हाम्रा पितापूर्खाले हवन, यज्ञ गराउँदै आए । हवन, यज्ञ किन गराए ? हामीले यसको अर्थ खोजेनौ । बरु यसलाई पुरातन ढर्रा, आडम्बर, ढोंग मान्यौ । त्यही कारण आज हामी यस्ता विधी विधानलाई तल्याएर बसेका छौ । जबकी कुनैपनि धार्मिक विधी वा संस्कार विकास गर्नुको पछाडि ठूलो रहस्य हुन्छ । यो त्यतीकै लहडमा वा हचुवाको भरमा […]

सहयोग भनेको एकदमै निश्वार्थ भावले, समर्पित मनले, हार्दिकतापूर्वक दिनुपर्छ ।  सदियौंदेखि हामीकहाँ एउटा प्रचलन चल्दै आयो, दान दिने । दानको अर्थ आफुसँग भएको अन्न, लताकपडा, पैसाको केही अंश अरुलाई दिनु । जो हुनेखाने छन् । अथवा जोसँग आफुलाई पुग्दो छ, उनीहरुले आफुभन्दा कमजोरलाई सहयोग स्वरुप दिइने कुरा नै दान हो । यसरी दिइने दानबाट दाताले कुनै […]

ऋाज विज्ञानले प्रकृतिको कति रहस्या उद्घाटन गरिदिएको छ । कतिपय रहस्यबारे भने भेउ समेत पाउन सकिरहेको छैन । अझैपनि विज्ञान अनेकन खोज-अनुसन्धानकै क्रममा छ । जबकी सदियौं पुराना हाम्रो पूर्विय ग्रन्थ वेद र पुराणमा ति रहस्यहरु खुलिसकेका छन् । हिन्दु धर्ममा प्रकृतिको हरेक रहस्या खुलाइएको छ । प्रकृतिका यी प्रत्येक तत्वलाई एक देवता नियुक्त गरिएको […]

हामीलाई पापको डर छ । त्यही कारण धर्मात्मा हुन मन लाग्छ । धर्मात्मा कसरी हुने त ? मन्दिर धाउने, पूजापाठ गर्ने, धूपबात्ती बाल्ने, प्रसाद ग्रहण गर्ने, भजन किर्तन गर्ने, ध्यान गर्ने । बिहान-साँझ नित्य मन्त्रोच्चाहरण गर्ने, जल अर्पण गर्ने, पूजाआजा गर्ने, आरती गर्ने । बेलाबखत जप, यज्ञ गराउने  । बेलाबखत पुराण लगाउने । मन्दिर मात्र […]

हाम्रा कति धर्म-परम्परा यस्ता छन्, जसलाई हामी जानी-नजानी अनुसरण गरिरहेका छौं । जस्तो प्रसाद किन खाइन्छ वा बनाइन्छ ? मन्त्र किन उच्चाहरण गरिन्छ ? कलश किन बनाइन्छ ? सिउँदोमा सिन्दुर किन राखिन्छ ? चरण स्पर्श किन गरिन्छ ? वास्तवमा हामी यी संस्कार वा परम्परा यसकारण अंगाल्दै आएका छौ कि, हाम्रा पिता पूर्खाले त्यही गरे । पिता […]

नारी ईश्वरको अद्वितिय, सुन्दर र रहस्यमयी रचना हो । भनिन्छ, नारीलाई बुझ्न असंभव छ । के भनाई छ भने, भगवानले समेत नारीलाई बुझ्न सक्दैनन् । अर्थात नारी रहस्य हुन् । जहाँ रहस्या हुन्छ, त्यहाँ बढी उत्सुकता हुन्छ । आकर्षण हुन्छ । यही कारण हो कि, नारीले सधै पुरुषलाई आफुतिर आकषिर्त गरेर राखेको छ । भनिन्छ, […]

दक्षिण दिशामा किन सिरानी बनाउनुपर्छ ? यसको धार्मिक महत्व के छ ? वैज्ञानिक रहस्य के छ ? किन उत्तरतर्फ सिरानी बनाउनु हुँदैन ? उत्तर वा पश्चिमतर्फ सिरानी बनाए के हुन्छ ? अहिले हामीलाई यस्ता कुरा बेकारको लाग्नसक्छ । अर्थात अर्थहिन लाग्नसक्छ । यद्यपी हाम्रा पिता-पूर्खाले भन्दै र गर्दै आए, ओछ्यान बनाउँदा दक्षिण दिशातर्फ सिरानी बनाउनुपर्छ […]