कौटिल्य नहुँदो हो त राजा चन्द्रगुप्त मौर्य यति सफल हुँदैनथे, जति उनको ख्याती छ । कौटिल्य अरु कोही होइनन्, चाणक्यको दोस्रो नाम हो । चाणक्यको रीति-नीति र धर्म सम्बन्धी व्याख्या यति गहिरो र अचुक छ कि, जसले हर-कोहीलाई जीवन जिउने सही बाटो देखाइदिन्छ । बर्तमानलाई श्रेष्ठ बनाउनुहोस् चाणक्य भन्छन्, जुन समय बितेर गयो, त्यसको पछुतो […]

विश्वकर्मा एक महान ऋषि र ब्रम्हाज्ञानी थिए । ऋगवेदमा उनको बारेमा उल्लेख गरिएको छ । भनिन्छ, उनले नै देवताको घर, नगर, अस्त्र-शास्त्र आदि निर्माण गरेका थिए । उनी महान शिल्पकार थिए । अतः उनीसँग जोडिएका केही घतलाग्दा कुरा छन् । विश्वकर्माको जन्म ब्रम्हाको पुत्र धर्म तथा धर्मको पुत्र वास्तुदेव हुन् । धर्मकी वस्तु नामक पत्नीले […]

विश्वका आदि शिल्पकार भगवान विश्वकर्मा पूजा असोज १ गते बुधबार मनाइदैछ । उक्त दिन भगवान विश्वकर्माको जन्म भएको धार्मिक विश्वास छ । विश्वकर्मा पूजा कन्या संक्रान्तिको दिन मनाउने गरिन्छ । विश्वकर्मा पूजाको दिन उद्योग, कलकारखाना र हरेक किसिमका मेसिनहरुको पूजाआजा गरिन्छ । यो पूजा सबै कलाकार, शिल्पकार र औद्योगिक घराना, व्यापारी र मजदुरहरुले गर्छन् । […]

सोह्र श्राद्ध सुरु भएको छ । भाद्रशुक्ल पूर्णिमाको दिन पूर्णिमा तिथिको श्राद्ध गरी यसपछि आश्विन कृष्ण पक्षका १५ दिन क्रमशः प्रतिपदादेखि अमावस्या (औंसी)सम्म तिथिअनुसार श्राद्ध गरिने भएकाले यसलाई सोह्र श्राद्ध भनिएको हो । पर्व तिथिका अवसरमा गरिने श्राद्ध भएकाले यसलाई पारवन वा महालय श्राद्ध पनि भनिन्छ । पितृहरूलाई प्रसन्न पार्न तथा जानेर वा नजानेर पितृहरूको […]

हरितालिका तीज कसरी मनाउन थालियो भन्ने एउटा रोचक कथा आजको पावन अवसरमा रुचिपूर्ण हुन सक्छ । वास्तवमा यो कथा शिवजीले पार्वतीलाई सुनाएका थिए । शिव भगवानले पार्वतीलाई यो कथामा आफ्नो पूर्वजन्मको बारेमा सम्झाएका थिए । कथा यसप्रकार छ ः पार्वतीले पहिलो जन्ममा महादेव श्रीमान् पाउनका लागि सानो उमेरमा अति नै कठोर र घोर तपस्या गरेकी […]

द्रौपदी महाभारतकी एक महत्वपूर्ण पात्र हुन् । द्रौपदी कस्ती थिइन् ? उनको चरित्र कस्तो थियो ? जीवन कस्तो थियो ? यसबारे बुझ्न एकदम कठिन छ । उनलाई त केवल कृष्णले सम्झन सक्थे । द्रौपदी श्रीकृष्णका मित्र थिइन् । मित्रले नै मित्रलाई बुझ्न सक्छन् । के भनिन्छ भने द्रौपदीले यस्ता चार गल्ती गरेका थिए, जसको कारण […]

प्रत्येक वर्ष भाद्र महिनाको औंसीका दिन कुशे औंसी पर्व मनाइन्छ । आजका दिन हिन्दु धर्मावलम्वीहरू वर्षभर देवकार्य तथा पितृकार्यमा प्रयोग गरिने पवित्र कुश घरघरमा भित्र्याउँछन् । कुश एक वनस्पति हो । यसलाई विभिन्न धार्मिक कार्यमा प्रयोग गरिन्छ । यसको आयुर्वेदिक तथा औषधीय महत्त्व पनि छ । व्राह्मणहरुद्वारा पूजा गरी छेदन् गरेर जजमानहरू कहाँ पुर्‍याइएको कुश […]

पितृदेवो भवः अर्थात्  पिता भनेका  भगवान हुन् । जसरी यो संसार देखाउनलाई आमाको भूमिका हुन्छ, त्यसैगरी पिताले पनि आफ्ना सन्तानलाई यस संसारमा ल्याउन र उनको उज्ज्वल भविष्य बनाउन सधैं प्रयास गरिरहेका हुन्छन् । कहिले अभिभावक बनेर, कहिले असल शिक्षक बनेर, कहिले साथी बनेर र कहिले प्रेरणाको स्रोत बनेर  हरेक पिताले आफ्ना छोराछोरीको भविष्यलाई सफल बनाउन […]

भनिन्छ, आमा र बुवा यस्ता व्यक्ति हुन् जसले आफ्ना सन्तान आफूभन्दा सफल भएको हेर्न चाहन्छन् । आफूभन्दा खुसी भएको हेर्न चाहन्छन् । आफूभन्दा प्रसिद्ध भएको हेर्न चाहन्छन् । आमाबुवाले नै छोराछोरीका लागि सबै कुरा त्याग्छन् । त्यसैले त आमाबुवालाई देवता समान भन्ने गरिन्छ । शिव पुराणमा पनि बुवाआमाको महिमालाई बुझाउँदै आमाबुवा संसारभन्दा महान् हुन् भनिएको […]

२७ साउन, काठमाडौं । आज साउन महिनाको अन्तिम सोमबार, त्यसैले काठमाडौंको पशुपतिनाथलगायत देशभरका शिवालयहरुमा व्रतालुहरुको घुइँचो छ । भगवान शिवको कृपा पाउनका लागि साउनको सोमबार सबैभन्दा शुभ मानिन्छ । त्यसैले साउन महिनाको हरेक सोमबार खासगरी महिलाहरु र बोलबम तिर्थालुहरु व्रत बसेर शिवको पूजा आराधना गर्दछन् । ज्येष्ठा नक्षत्रमा भगवान शिवको पूजा गरेमा लाभ मिल्ने धार्मिक […]

जग्गी वासुदेव जसलाई ‘सद्गुरु’ भनेर चिनिन्छ । जीवन र दर्शनसम्बन्धी निकै गहकिला एंव घतलाग्दो प्रवचन दिने सद्गुरु आध्यात्मिक गुरुको रुपमा प्रख्यात छन् । उनी लेखक पनि हुन्, जसले सय बढी पुस्तक लेखेका छन् । उनै सद्गुरुसँग आध्यात्मिक मार्गबारे गरिएको प्रश्नोत्तर यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ । प्रश्नः सद्गुरु, म कसरी तय गरौं कि मेरो लागि कुन […]

२० साउन, काठमाडौं । हिन्दु धर्म र संस्कार अनुसार प्रत्येक वर्ष श्रावण शुक्ल पञ्चमीका दिन नागपूजा गरी नागपञ्चमी मनाउने गरिन्छ । नागका अष्टकुल अर्थात अनन्त, बासुकी, पद्म, महापद्म, तक्षक, कुलीर, कर्कट र शंख नागको आजकै दिन पूजाआराधना गरिन्छ । यस दिन बिहानै उठी स्नान गरी दीप, कलश, गणेश गरी गोबरको नाग बनाई पूजाआजा गरिन्छ । […]

तपाईंलाई अध्यात्ममा कति रुची छ ? यो प्रश्नको जवाफमा अक्सर हामी नाक खुम्च्याउाछौं । किनभने अध्यात्म भनेको धर्म-कर्म हो भन्ने लाग्छ । मन्दिर धाउनु, पूजापाठ गर्नु, ब्रत बस्नुलाई हामी अध्यात्म भनेर बुझ्छौं । हामीले बुझेका यस्तै धार्मिक विधि-विधान आत्मसात गर्नेलाई हामी ‘आध्यत्मिक’ भन्ने गर्छौं । अहिलेको पुस्ता हरेक कुराको वैज्ञानिक अर्थ खोज्छन् । उनीहरुले जबसम्म […]

तपाईं साउनमा उपवास बस्नुहुन्छ, खासगरी सोमबारको दिन । साउनको सोमबार उपवास बस्नुसँग धार्मिक आस्था जोडिएको छ । यद्यपी साउनको महिना अझ भनौ मध्य वषर्ायाममा उपवास बस्नु भनेको स्वास्थ्य लाभ लिनुपनि हो । साउनको महिनालाई भक्ति आरधानाको महिना भनिन्छ । यतिबेला पूजापाठ गर्ने, मठमन्दिर धाउने, भजन किर्तन गर्ने गरिन्छ । साथै सात्विक भोजन अपनाइन्छ । अर्थात […]

हामीले वेदको बारेमा त सुन्दै आएका छौं यद्यपी हामीमध्ये धेरैले यसको अध्ययन गरेका छैनौं । यसर्थ यो ग्रन्थ हाम्रो लागि रहस्यमयी छ । वेद विश्वकै पहिलो धर्मग्रन्थ मानिन्छ । के विश्वास गरिन्छ भने ईश्वरले ऋषिमुनीलाई सुनाएको ज्ञानमै वेद आधारित छ । यसैले यसलाई श्रृति पनि भनिन्छ । सामान्य भाषामा वेदको अर्थ हो, ज्ञान । वेद […]

भनिन्छ, भागवत गीतामा जीवनको महत्वपूर्ण सार छ । महाभारतको युद्धमा अर्जुनलाई अनेक द्विविधा थियो । त्यही द्विविधा मेट्न उनले आफ्ना सारथी श्रीकृष्णमाथि प्रश्न गर्छन् । श्रीकृष्णले अर्जुनका ति प्रश्नहरुको उत्तर दिन्छन् । त्यही एकमुष्ठ उत्तर नै भागवत गीता हो । त्यसबेला अर्जुनलाई दिएको उत्तरहरु आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छन् । कुरुक्षेत्रको युद्धमा श्रीकृष्णले जुन गीताको […]

हामी कहिल्यै सोच्छौं, आखिर म किन बाँचिरहेको छु ? मेरो बाँच्नुको उदेश्य के हो ? म बाँच्नुको सार्थकता के हो ? म कसको लागि बाँचिरहेको छु ? हामी जन्मनु आफैमा एउटा संयोग हो । कहाँ जन्मन्छौं, कसरी जन्मन्छौं, कुनबेला जन्मन्छौं, कसको कोखमा जन्मन्छौं ? यी सबै हाम्रो अधिनमा हुँदैन । हामी संभ्रान्त घरानमा जन्मन सक्छौं, […]

साउन अर्थात भगवान शिवको महिना । यस महिनालाई पूजाआज, भक्तिभाव, श्रद्धाको महिना पनि भनिन्छ । साउनमा भगवान शिव पूजाआजा गर्ने, सात्विक भोजन गर्ने, उपवास बस्ने, मठमन्दिर जाने गरिन्छ । साउनको सोमबारलाई विशेष दिन मानिन्छ । भ्गवान शिवको अनेक नाम छ । शंकर, भोलेनाथ, महादेव, आदिनाथ । यस्ता थुप्रै नामले भगवान शिवलाई पुकारिन्छ । भगवान शिवको […]

सबै ग्रहहरु निरन्तर आफ्नो दिशा र गतिमा घुमिरहेका हुन्छन् । यही क्रममा जब चन्द्रमा र पृथ्वीको बीचमा राहु र केतु आइपुग्छ, त्यसको कालो धब्बा पृथ्वीमा पर्छ । ग्रहहरुको यस अवस्थितिलाई हामी खण्डग्रास चन्द्रग्रहण भन्छौं । खण्डग्रास चन्द्रग्रहणमा के गर्ने, के नगर्ने भन्ने कुरा गर्दा कतिपयलाई यो अन्धविश्वास जस्तो लाग्छ । तर, चन्द्रमामा राहु र केतुको […]

आचार्य चाणक्य एक यस्ता महान विभूति थिए, जसले आफ्नो विद्धता, बुद्धिमता र क्षमताको बलमा प्रभाव कायम गरेका थिए । मौर्य साम्राज्यका संस्थापक चाणक्य कुशल राजनीतिज्ञ, चतुर कुटनीतिज्ञ, प्रकाण्ड अर्थशास्त्रीको रुपमा पनि विश्वविख्यात भए । यतिका सताब्दी गुजि्रसक्दा पनि चाणक्यले बताएको सिद्धान्त र नीति प्रासंगिक छ । किनभने उनले आफ्नो गहन अध्ययन, चिन्तन र जीवानुभवबाट आर्जित […]

काम कसरी गर्ने, भोजन कसरी गर्ने, निद्राबाट कसरी जाग्ने, कामवासनाबाट कसरी मुक्त रहने ? यही कुरा सिकाउन्छ विज्ञान भैरव तन्त्रले । विज्ञान भैरव तन्त्र पाँच हजार बर्ष पुरानो ग्रन्थ मानिन्छ । यस ग्रन्थमा भगवान शिवले माता पार्वतीको आत्म उपलब्धिको एक सय बाह्र सूत्र बताएका छन् । यो सूत्र वा विधी जीवन जिउने एक पद्धती हो, […]