गुराँसको बखान त गरेर साध्य छैन । गुराँससँग हाम्रो आत्मियता पनि जोडिएको छ । नेपालको राष्ट्रिय फूल कुन हो भन्दा ‘लाली गुराँस’ भन्दै हुर्किएका हामीलाई गुराँस नौलो रहेन ।
हामीले गुराँसको गीत गाएका छौ । गुराँसको सर्वत पिएका छौ । गुरासको सौन्दर्यमा उमंगित भएका छौ । गुराँसको उत्सव गरेका छौ ।
बनैभरी फुलिदिने गुराँसले चैत्र-वैशाखमा बनपाखालाई ढकमक्क बनाइदिन्छ । कसैले नरोपे पनि, कसैले नहुर्काए पनि, कसैले मलजल नगरे पनि, कसैले स्यहार नगरेपनि गुराँसले बनजंगललाई शोभायमान बनाइदिन्छ ।
गुराँसको प्रजाति
हामीले लाली गुराँस त सुन्दै आयौ । तर, गुराँस थरीथरीका हुन्छन् । अनेक रंगमा फूल्ने यी गुराँस नेपालमा मात्र ३३ प्रजातिका छन् भनेर अभिलेख गरिएको छ । यसअघि ३० प्रजातिका मात्र पाइन्छन् भन्ने तथ्य बाहिरिएको थियो ।
गुराँसको राजधानी
त्यसो न नेपालका पहाडी भेगहरुमा गुराँस प्रशस्तै पाइन्छ । बनजंगल नै गुराँसले हराभरा हुन्छ । यद्यपी नेपालको एक भेग, जहाँ गुराँसको साम्राज्य नै देखिन्छ । तीनजुरे मिल्के जलजले त्यही ठाउँ हो, जहाँ २८ प्रजातिको गुराँस देख्न सकिन्छ ।
तेह्रथुम, संखुवासभा र ताप्लेजुङको संगमस्थल तीनजुरे मिल्के जलजलेलाई गुराँसको राजधानी भन्ने गरिएको छ । यो ठाउँमा गुराँसले नै तानेर पर्यटकहरु भित्र्याउने गर्छ । चैत्र-वैशाखमा यहाँ गुराँससँग रमाउनेहरुको ओइरो लाग्छ । १ हजार पाँच सयदेखि पाँच सय पाँच सय मिटर उचाईमा फैलिएको यो जंगलमा गुराँस नै गुराँसले ढकमक्क हुन्छ ।
गुराँसको उद्गम थलो
खासगरी गुराँस पूर्वी हिमालय र मलाय द्वीप समूहमा अत्याधिक फेला पार्न सकिन्छ । चीनको युनान प्रान्तको उत्तरपश्चिम सीमा अर्थात हिमालयको पूर्वी छेउमा रहेको हेङदुवाङ पर्वत शृंखला गुराँसका प्रजातिहरुको प्रचुरता रहेको क्षेत्र भनि उल्लेख छ । गुराँस हेङदुवाङ पर्वत शृंखलातिरै उत्पत्ति भएको मानिन्छ । यद्यपी पछिल्लो खोजले गुराँसको पात अमेरिकाको अलास्कामा फेला पारेको तथ्य सार्वजनिक गरेको छ ।
लालीगुराँस, गुराँस, रातो तथा सेतो चिमाल, सुनपाती, भाले सुनपाती जस्ता अनेकथरी गुराँस पाइन्छन् ।
गुराँस उत्सव
जब बनजंगलमा ढकमक्क गुराँस फूल्छ, बनजंगलले नै उत्सव मनाइरहेको भान हुन्छ । भीर-पाखा ढाक्नेगरी फूलेका गुराँसले सौन्दर्य पारखीको मन त लोभ्याउन नै भयो । गुराँसको यही सौन्दर्यबाट मोहित भएर मुलुकको विभिन्न ठाउँमा उत्सव नै आयोजना गरिन्छ, गुराँस उत्सव ।
बागलुङको पर्यटकिय घुम्टे लेकमा गुराँस उत्सव हुँदै आएको छ । गुराँस फूल्ने मूख्य सिजनमा त्यहाँ यस्तो उत्सव आयोजना गरिन्छ । उता रोल्पामा ‘रोल्पा गुराँस साहित्य मेला’ आयोजना भइरहेको छ । यस्ता उत्सव अन्य भेगमा पनि हुने गरेको छ ।
गुराँसः सौन्दर्यदेखि औषधीसम्म
गुराँस आफैमा सौन्दर्य हो । गुराँसका फूलहरुले जो कोहीलाई लोभ्याउँछ । गुराँसको औषधीय मूल्य पनि छ । रातो रंगको गुराँस पोषकतत्वले भरिपूर्ण मानिन्छ ।
गाउँघरतिर अझैपनि गुराँस राख्ने र औषधीको रुपमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ । गुराँसको सर्वत गर्मी याममा पिइने स्वस्थ्यकर पेयमा पर्छ । स्वादिलो पनि । घाँटी दुखेको बेला वा घाँटीका केही अड्किएमा गुराँस खान दिइन्छ । कलेजो तथा मिर्गौलाको समस्या भएमा पनि गुराँस सेवन उपयोगी मानिन्छ । हृदयरोगमा गुराँसको जुस सेवन गर्दा फाइदा मिल्छ ।
