राष्ट्रिय सम्मेलनको सँघारमा माओवादी नेतृत्वलाई केही सुझाव

समुन्नत समाज कसरी बनाउन सकिन्छ ? मान्छेले मान्छेमाथि गरिने सबै प्रकारका विभेद अन्त्य कसरी गर्न सकिन्छ ? गरीब र धनीबीचको असमानतालाई मेटाउन के गर्नुपर्छ ? राज्य सत्ता र जनताबीचको शासक र शासितको सम्बन्धलाई संरक्षक र सार्वभौम कसरी बनाउन सकिन्छ ? यही बहस विगत सात दशकबाट कम्युनिष्ट दृष्टिकोणका आधारमा नेपालमा हुँदै आएको छ ।

बहस मात्र हैन आन्दोलन, बलिदान, सम्झौता, सापेक्ष परिवर्तन पनि भएका छन् । सैद्धान्तिक हिसाबले वर्ग विलोपीकरणको रणनैतिक उद्देश्य पूरा गर्नु नै कम्युनिष्टको मुख्य कार्यभार हो । राजनैतिक लडाईंलाई तुलनात्मक रूपले सफल नेतृत्व माओवादीले प्रदान गर्‍यो । तर, राजनैतिक परिवर्तनलाई संस्थागत गर्दै जनताको जीवनस्तरमा परिवर्तन गर्न सकेन ।

देशको आर्थिक स्तर वृद्धि गर्दै सुशासनमा नयाँपन दिएर समग्रमा नयाँ नेपालको नयाँ अनुभूति जनतालाई गराउन सकेन । नयाँ संविधानलाई कार्यान्वयन गर्दै सिर्जनशील र कलात्मक ढंगले वर्गीय अन्तरविरोध परिचालन गर्दै आजसम्म राष्ट्रलाई समृद्धिको मार्ग प्रशस्त गराइसक्नुपर्ने थियो ।

जनताको त्याग, बलिदान, साथ र सहयोगमा माओवादीले विकास गरेको विचारलाई समीक्षा गर्दा राजनैतिक परिवर्तनको गतिको तुलनामा विकास र समृद्धिको गति शून्य मात्र हैन कतिपय सन्दर्भमा उल्टो गतिमा गएको समेत देख्न सकिन्छ ।

नेकपा (माओवादी केन्द्र) ले राष्ट्रिय सम्मेलनको तयारी गर्दैगर्दा वर्गीय अन्तरविरोध र समाधानका विषयमा वैचारिक बहस र निकास दिने जमर्को गर्ने अपेक्षा छ । कार्यकर्तास्तरबाट गन्तव्य हराएको विषय धेरै पहिलेबाट नै पार्टीभित्र उठ्दै आएका हुन् ।

नेतृत्वले कतिपय विषयलाई भावनात्मक, प्राविधिक जवाफ दिने र कतिपय विषयलाई बेवास्ता गर्दै आएको थियो । विचारको विकास र त्यसलाई कार्यान्वयन गर्दै जीवन व्यवहारमा लागू गर्ने विधिको विकास र पालनाले मात्र पार्टीलाई जीवन्त र गतिशील बनाउन सक्छ ।

नेतृत्वले आफ्नो जीवनकालको उत्तरार्धमा केही वर्ष मात्र हैन, धेरै दशकसम्म महत्व राख्ने दूरगामी विचारको संश्लेषण र विधिको प्रयोग गर्ने विश्वास सहित केही सुझावका रुपमा विषय उठान गर्ने जमर्को गरेको छु ।

एक- हाम्रो आन्दोलनको वस्तुवादी समीक्षा

जनयुद्ध ऐतिहासिक, साहसिक निर्णय र निर्विकल्प पहलकदमी थियो । शान्तिसम्झौता आत्मसमर्पण थिएन, आंशिक विजय थियो । त्यसपछिका माओवादी निर्णय, कार्यान्वयन, विभाजन र स्खलनको निर्मम समीक्षा आगामी विचार संश्लेषणको पहिलो आधार हुनेछ ।

सचेत पहलकदमी हुँदाहुँदै परिस्थितिले हुन नदिएको विषयहरू के के हुन् र परिस्थिति अनुकूल हुँदाहुँदै पनि सचेत पहल नपुग्दा जनताको हातबाट गुमेका विषय के के हुन् ? यसको समीक्षा गर्न आवश्यक छ । यसको समीक्षा विना गरिएको विचार संश्लेषण एकांगी हुन्छ । अझ कडा शब्दमा भन्दा कमजोरी लुकाउन गरिएको ढोङ मात्र हुनेछ ।

अन्तरिम संसदमा प्रवेश, पहिलो संविधानसभाको चुनाव, पार्टी विभाजन, दोस्रो संविधानसभाको चुनावको घोषणा, सम्झौतामा संविधानको घोषणा, मधेश आन्दोलन, भारतीय नाकाबन्दी, एमालेसँगको पार्टी एकता बाह्य राजनीतिक समीक्षाका मुख्य विषय हुन् ।

एकमना एकता खोज्ने, आलोचना सुन्नै नचाहने, संस्थागत निर्णय हुन नसक्ने, प्रलोभन प्रेरित बहस हुने, कमिटीमा स्वस्थ बहस नहुने, नयाँ सांगठनिक विधि निर्माण नगर्ने तर पुरानो भत्काइदिने, सत्ता र समूह केन्द्रित गतिविधि हुने, विचार सिद्धान्तलाई गुट स्वार्थसिद्ध गर्ने साधनको रूपमा व्याख्या गर्ने लगायत आन्तरिक समीक्षाका विषय छन् ।

दुई- नेपालको राजनीतिक विश्लेषण

अर्धसामन्ती र अर्धऔपनिवेशिक अवस्थाबाट नेपाल अहिले कहाँ पुगेको छ ? सामन्तवादी अर्थव्यवस्थामा विदेशी पूँजी, शक्तिकेन्द्रको भूमिका र हस्तक्षेप, वास्तविक विश्लेषण आवश्यक छ ।

दलाल नोकरशाही पूँजीपतिको पहिचान, त्यसका प्रतिनिधि राजनैतिक पार्टीको पहिचान, राजनीतिक दलभित्र तिनका प्रतिनिधि प्रवृत्तिको पहिचान हुन आवश्यक छ । सैद्धान्तिक र व्यावहारिक रूपमा राष्ट्रिय पूँजीपति वर्ग कस्तालाई भन्ने र दलाल नोकरशाही कस्तालाई भन्ने स्पष्ट व्याख्या हुन आवश्यक छ ।

हामीले कुन वर्गसँग कस्तो सम्बन्ध कायम गर्ने, यस क्षेत्रको अन्तरविरोधलाई कसरी परिचालन गर्ने प्रष्ट हुन आवश्यक छ । उत्पादक शक्तिको रूपमा नेपाल र नेपालीको पहिचान बनाउने अभियानको आवश्यक छ ।

तीन-अन्तर्राष्ट्रिय स्थिति

शक्ति आर्जनको होडबाजीमा एकोहोरो कुदिराखेका केही सीमित देशहरूबाट सिङ्गो विश्व प्रताडित छ । एकातिर अहंकार र घमन्डले कतिबेला कहाँबाट (आणविक अस्त्रले) पृथ्वीको विनाश शुरु हुने हो, त्रासदी र कहालीलाग्दो बनेको छ भने अर्कोतर्फ मानव र सम्पूर्ण प्राणीको जीवनचक्रलाई आवश्यक पर्ने प्राकृतिक चक्र नै अवरोध गरेर पर्यावरणीय हिसाबले कहिलेसम्म मानव अस्तित्व रहने हो भन्ने त्रास छ ।

निश्चित देश (भूगोल), निश्चित वर्ग र समूहको शक्ति स्वार्थको लागि सारा विश्व धरापमा पारिएको छ । यसबारेमा संसारभरका जनसमुदायलाई सचेत संगठित गर्दै साम्राज्यवादीहरूका विरुद्ध समाजवादी उद्देश्यले आन्दोलित गर्न आवश्यक छ ।

विचार व्यक्त हुने कार्यक्रममा हो । कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने संगठनले हो । विचार अनुसारको कार्यक्रम र संगठन हुन सकेन भने त्यो आदर्श आस्थामा परिणत हुन्छ । सांगठनिक क्रियाकलापलाई हुने बिरुवाको चिल्लो पात उखानसँग तुलना गर्दा त्यति राम्रो संकेत देखिंदैन ।

हजारौं प्रतिनिधिले समय र परिस्थितिको गाम्भीर्यलाई महसूस गर्दै निर्विरोध निर्वाचित गरेका कमिटीमा पदाधिकारी निर्वाचित हुन सकेका छैनन् । नेतृत्वको तदर्थता र उदासीनता छताछुल्ल पोखिएका छन् । उपयुक्त पहलकदमी लिएर निर्विरोध गराउन पनि नसक्ने र विधिमा लगेर टुङ्ग्याउन पनि नसक्ने, जनता र कार्यकर्तामा पैदा भएको उत्साहलाई शक्तिमा रूपान्तरण गर्नुपर्ने बेलामा बनेका कमिटीको पदाधिकारी चयन नहुनु नेतृत्वको असफलता हो ।

उच्च नेतृत्व समक्ष वास्तविक रिपोर्ट पुग्दैन । धरातलीय यथार्थ भन्दा अलि टाढै मुख्य नेतृत्वलाई राखेर गुट स्वार्थ सिद्ध गर्ने टाकुरे नेतृत्व नै वर्तमानको सांगठनिक अराजकताको मुख्य दोषी हुन् । साथै आवश्यक पहल या विधिको विकास गर्न नसक्नु मुख्य नेतृत्वको समस्या हो ।

विश्व साम्राज्यवादको विकल्पमा समाजवादलाई विश्वभरि स्थापित गर्ने, दलाल नोकरशाही पूँजीवादको विरुद्ध संघर्ष गरेर राष्ट्रिय उत्पादनको वृद्धि गरेर विकसित देशसँग प्रतिस्पर्धी बन्ने लक्ष्य लिएको पार्टीले सबै विषयमा ध्यान पुर्‍याउन आवश्यक छ ।

वडा, गाउँपालिका सम्मेलन पूर्ण सफल हुने तर प्रदेश सम्मेलनमा प्यानलसम्म निर्विरोध भए पनि पदाधिकारी चयन हुन नसक्ने कुराले समग्रमा माओवादी हो भन्न लाज लागेको छ । माथि भनिए जस्तै ठूलो विषयको बहस उठान गर्ने र साना कमजोरी ढाक्ने गर्दैगर्दा भित्रभित्रै मक्किएको संरचनाले त्यो ठूलो बहसको ओजलाई धान्न नसक्ने खतरा देखिन्छ ।

त्यसैले जता जान खोजेको हो, त्यतैको सम्पूर्ण यात्रा गर्न आवश्यक छ । वैचारिक समाधान दिने बहस गर्दैगर्दा संगठन धरासायी हुनबाट बचाउन मुख्य नेतृत्वले तत्काल पहल लिन आवश्यक छ।

(लेखक नेकपा माओवादी केन्द्रसँग आवद्ध छन् ।)