जिंक के हो ? हाम्रो शरीरलाई किन आवश्यक छ ?

हाम्रो शरीर सञ्चालन हुनका लागि विभिन्न पोषक तत्व आवश्यक पर्छ । त्यसै मध्येको एक महत्त्वपूर्ण खनिज पदार्थ हो – जिंक । स्वस्थ रहन प्रत्येक व्यक्तिलाई थोरै मात्रामा भए पनि जिंकको आवश्यकता पर्छ । मानवका लगभग सबै कोषमा जिंकको उपस्थिति रहन्छ ।

अन्य खनिजहरू जस्तै, मानव शरीरले जिंक बनाउन सक्दैन, त्यसैले हामीले यो हाम्रो आहारबाट प्राप्त गर्नुपर्छ। जिंक शरीरमा ठूलो मात्रामा जम्मा हुँदैन, त्यसैले यसको स्तर कायम राख्न खानपानमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ।

जिंक किन आवश्यक छ ?

जिंक हाम्रो स्वास्थ्यका लागि धेरै तरिकाले आवश्यक छ । शरीरमा तीन सयभन्दा बढी एन्जाइमहरू जिंकमा निर्भर हुन्छन् । यी एन्जाइमहरू प्रोटिन हुन्, जसले रासायनिक प्रतिक्रियाहरूलाई गति दिन मद्दत गर्छन् । प्रोटिन र कार्बोहाइड्रेटको पाचनदेखि डीएनए निर्माणसम्म शरीरका धेरै महत्त्वपूर्ण कार्यहरूमा जिंकको आवश्यकता पर्छ । यसले क्याल्सियम र अन्य खनिजहरूलाई हड्डीको संरचनासँग जोड्न मद्दत गर्छ र हड्डीको विकासमा भूमिका खेल्छ।

जिंक एक एन्टिअक्सिडेन्टको रूपमा पनि काम गर्छ। यसले शरीरका कोषको वृद्धि विकासमा मद्दत गर्छ । कोषहरूलाई क्षतिबाट जोगाउँछ र रोग प्रतिरोधक प्रणालीलाई सामान्य रूपमा काम गर्न सहयोग गर्छ।

जिंकले छाला स्वस्थ राख्न र छालासम्बन्धी रोगबाट बचाउन मद्दत गर्छ ।

जिंक सामान्य प्रजनन र प्रजनन क्षमताका लागि पनि महत्त्वपूर्ण छ। महिलाहरूमा यसले अण्डाणुको विकासमा भूमिका खेल्छ भने रुषहरूमा शुक्राणुको निर्माण र गतिशीलतामा सहयोग गर्छ।

बालबालिकामा यसले मस्तिष्क र स्नायु प्रणालीको वृद्धि र विकासमा मद्दत गर्छ।

के जिंकले रुघाखोकीसँग लड्न मद्दत गर्छ ?

जिंकले शरीरको रोग प्रतिरोधी प्रणालीमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। १९८० तिर गरिएका अध्ययनले यसले रुघाखोकीको भाइरस फैलिनबाट रोक्न सक्छ भन्ने देखाएको थियो।

त्यो समयदेखि नै रुघाखोकीको औषधिमा यसको प्रयोग हुँदैआएको छ । तर हालैका अध्ययनहरूले जिंकले रुघाखोकी रोक्नभन्दा यसको अवधि कम गर्नमा बढी प्रभावकारी हुने देखाएको छ ।

३० भन्दा बढी अध्ययनहरूको समीक्षामा जिंकले रुघाखोकी रोक्न सक्छ भन्ने प्रमाण फेला परेन, तर केही अध्ययनहरूले यदि यो चाँडै लिइयो भने रुघाखोकीको अवधिलाई एकदेखि दुई दिनसम्म कम गर्न सक्छ भन्ने देखाएको छ ।

जिंककाे सेवनले झाडापखाला पछिकाे जटिलतालाई पनि न्यूनीकरण गर्दछ ।

यद्यपि, जिंकको प्रकार, खुराक र सेवनको समयमा भिन्नता हुने भएकाले विशेषज्ञहरूले यी निष्कर्षहरूलाई निर्णायक मान्दैनन् ।

जिंकका केही साइड इफेक्टहरू पनि छन्। धेरै खुराक लिँदा पेटको समस्या, वान्ता र मुखमा धातुजस्तो स्वाद आउन सक्छ ।

कति आवश्यकता पर्छ ?

बेलायतमा वयस्क पुरुषका लागि दैनिक ९.५ मिलीग्राम र महिलाहरूका लागि ७ मिलीग्राम आवश्यक पर्ने भनी सिफारिस गरिएको छ । स्तनपान गराउने महिलाहरूलाई स्तनपानको पहिलो चार महिनामा दैनिक अतिरिक्त ६ मिलीग्राम र त्यसपछि अतिरिक्त २.५ मिलीग्राम आवश्यक हुन्छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार वयस्क व्यक्तिका लागि दैनिक १४ देखि २० मिलीग्राम जिंक पर्याप्त हुन्छ । यसको अत्याधिक सेवनले पनि रक्तअल्पता जस्ता समस्या देखिन्छ ।

कुन खाद्य पदार्थमा पाइन्छ जिंक ?

जिंक पाइने खानेकुरा : मासु, अण्डा, दाल, गेडागुडी, खैरो चामल, दुग्ध उत्पादनहरू

फलफूल र तरकारीहरूमा धेरै भिटामिन र खनिजहरू हुन्छन्, तर तिनमा जिंकको मात्रा कम हुन्छ । शाकाहारी खानाबाट प्राप्त जिंकको तुलनामा मांसाहारी खानाबाट प्राप्त जिंक राम्रो हुन्छ।

बोटबिरुवाबाट प्राप्त खाद्य पदार्थहरूमा फाइटेट्स (संग्रहीत फस्फोरसको एक रूप) पनि पाइन्छ। यिनीहरू आन्द्रामा जिंकसँग टाँसिन्छन् र जिंकको अवशोषणलाई रोक्छन् ।

शाकाहारी र भिगन आहार पछ्याउने व्यक्तिहरूमा जिंकको स्तर कम हुने अनुसन्धानले देखाएको छ ।

बोटबिरुवाबाट प्राप्त खाद्य पदार्थहरू तयार गर्ने केही तरिकाहरू छन् जसले जिंकको अवशोषणलाई सुधार गर्न मद्दत गर्छ । गेडागुडीलाई भिजाउने र उमार्ने प्रक्रियाले फाइटेटको मात्रा कम गर्न सक्छ, जस्तै कि फर्मेन्टेशनले गर्छ ।

विश्वभर ३० प्रतिशत जनसङ्ख्यालाई जिंकको कमीको जोखिम रहेको विश्वस्वास्थ्य संगठनले अनुमान गरेको छ ।