मासु खान हतार नगर्नुहोस्, मृत्युको कारण बन्न सक्छ

केही दिनअघि एक वृद्धको अप्रत्याशित मृत्यु भयो । कारण थियो, मासु घाँटीमा अड्किनु ।

त्यो दिन बिहान अरु दिनजस्तै सामान्य थियो, परिवारसँगै खाजा खाने क्रममा अचानक वृद्धको घाँटीमा मासुको टुक्रा अड्कियो । केही मिनेटमै सास फेर्न गाह्रो भयो, अनुहार निलो देखिन थाल्यो र तुरुन्तै स्वास्थ्य संस्था लैजाने प्रयास भए पनि उनको ज्यान जोगाउन सकिएन ।

यस प्रकारका घटनाहरू हामीले यदाकदा समाचारमा पढ्ने, सुन्ने गर्छौं । तर यो केवल ‘दुर्लभ दुर्घटना’ होइन ।

यस्तो अवस्था जोकसैलाई कुनै पनि बेला पर्न सक्छ । समयमै उचित उपचार नपाए ज्यानै जाने सम्भावना रहन्छ । विशेष गरी वृद्ध, बच्चा र श्वास-प्रश्वास सम्बन्धी समस्या भएका व्यक्तिमा यस्तो जोखिम उच्च हुन्छ।

के हुन्छ, जब घाँटीमा खानेकुरा अड्किन्छ ?

जब हामी कुनै पनि खानेकुरा खान्छौं, त्यो खानेकुरा खाद्यनली हुँदै पेटतर्फ जान्छ । तर कतिपय अवस्थामा खानेकुरा घाँटीमै अड्किन पुग्छ । मासु खानेक्रममा सँगै हड्डी पनि निलियो भने घाँटीमा अड्किन सक्छ ।

अड्किएको खानेकुराले वायुनलीलाई दबाइदिन्छ वा पूर्णरूपमा बन्द गरिदिन्छ । त्यसपछि शरीरमा अक्सिजनयुक्त हावा जान बन्द हुन्छ, जसका कारण ३ देखि ५ मिनेटभित्र नै मस्तिष्कमा अक्सिजन नपुगेर गम्भीर अवस्था आउन सक्छ ।

किन हुन्छ यस्तो दुर्घटना ?

यस्तो दुर्घटनाको प्रमुख कारण खाँदा होस नपुर्‍याउनु हो । मासु अड्काएर आउनेहरूमा वयस्क बढी छन् । मासुसँगै मदिरा पिइरहेको अवस्थामा हड्डी अड्काउनेहरु धेरै हुन्छन् । धेरै मात लागि सकेपछि मदिरा पिउँदा के खाइरहेको भन्ने होस नहुँदा समस्या बन्न सक्छ ।

त्यसैगरी, कसैमा हतार-हतार खाने बानी हुन्छ । यस्तोमा पनि हड्डी अड्किन सक्छ । कसैको भने एक हातमा मोबाइल र अर्को हातले मासुका परिकार खाइराख्दा खानमा कम र मोबाइलमा बढी ध्यान दिँदा हड्डी अड्किने जोखिम बढी हुन्छ ।

वृद्धवृद्धामा पनि यो समस्या व्यापक देखिन्छ । वृद्धवृद्धाको कमजोर दाँतले मासु चपाउन सक्दैन । नचपाई निल्दा मासुसँगै हड्डी खाद्यनलीबाट जान्छ र अड्किने गर्छ । दाँत नै नहुने वृद्धवृद्धामा त झन बढी समस्या हुन्छ । अहिले भान्सामा पहिले भन्दा मासु धेरै पाक्छ । यस कारण पनि मासु घाँटीमा अड्किने समस्या बढी देखिन्छ ।

वृद्धमा हड्डी अड्किने अर्को कारण पनि छ । खाना मुखमा पस्नेबित्तिकै तालुमा एक किसिमको अनुभूति हुन्छ । जसले गर्दा गिजामा बल लगाएर चपाउन सक्छौं । तर उमेर बढेसँगै तालुमा हुने त्यो अनुभूति कम हुन्छ । र, खानेकुरा मुखमा हाल्दा चपाएको थाहा नहुँदा हड्डी निल्ने सम्भावना बढी हुन्छ ।

बच्चामा पनि मासु खाँदा हड्डी अड्किने सम्भावना हुन्छ । किनकी, उनीहरुलाई आफूले के खाइरहेको थाहा हुँदैन । विशेषत ४ वर्षमुनिका बच्चामा यो समस्या देखिन्छ ।

कुन-कुन अंगमा अड्किएको हुनसक्छ  ?

हड्डी खाद्य नली, श्वासप्रश्वास नली र फोक्सोमा अड्किन्छ । मासुसहितको हड्डी खाद्य नलीमा अड्किँदा खाना निल्न गाह्रो हुने, घाँटी दुख्ने, र्‍याल बढी आउने, मुख वा घाँटी सुन्निने जस्ता लक्षण देखिन्छन् । श्वास नलीमा अड्किँदा सास फेर्न कठिन हुने, तुरुन्तै निलाे देखिने र तत्काल ज्यानै जाने खतरा हुन्छ । यदि वस्तु फोक्सोसम्म पुग्यो भने गम्भीर प्रकारको श्वास-प्रश्वास समस्या वा इन्फेक्सन हुन सक्छ।

खाना नलीमा चारवटा मुख्य ठाउँमा अड्किने सम्भावना हुन्छ । त्यसमध्ये सर्वाधिक अड्किने ठाउँ फ्यारिङ्गोइसोफेगियल जंक्शन (घाँटी र खाद्य नली जाेडिने ठाउँ ) हो, जुन घाँटीको माथिल्लो भागमा हुन्छ । यो क्षेत्र साँघुरो हुने भएकाले हड्डी वा वस्तु सजिलै अड्किन्छ । अन्य ठाउँहरूमा अगाडिको दाँत (सेन्ट्रल इन्साइजर) बाट १५ सेन्टिमिटर, २५ सेन्टिमिटर र ४० सेन्टिमिटर तलका साँघुरा भागहरू पर्छन् । यी ठाउँहरूमा हड्डी घोचिएर अड्किन सक्छ ।

तत्काल प्राथमिक उपचार

यदि खानेकुरा वा वस्तु अड्कियो भने तत्काल कदम चाल्नुपर्छ । हाइमलिक म्यानुभर एक प्रभावकारी प्राथमिक उपचार विधि हो । यो प्रक्रियामा बिरामीलाई पछाडिबाट अँगालो हालेर, पेट र छातीको जंक्शनमा जोरले दबाइन्छ । यसले पेटको हावाको दबाबले अड्किएको वस्तुलाई बाहिर निकाल्न मद्दत गर्छ । यो प्रक्रिया प्रशिक्षित व्यक्तिले मात्र गर्नुपर्छ।

यदि सास फेर्न गाह्रो भइरहेको छ वा बिरामी निलो हुन थालेको छ भने तत्काल अस्पताल लैजानुपर्छ । दूरदराजका क्षेत्रमा अस्पताल नजिक नहुँदा यस्ता घटनाले ज्यान लिन सक्छ । यदि अड्किएको वस्तु सानो छ र एकतर्फी श्वास नलीमा पुगेको छ भने एउटा फोक्सोले काम गर्न सक्छ, जसले केही समय बचाउन सक्छ । तर, दुईवटै श्वास नली बन्द भएमा तत्काल हाइमलिक म्यानुभर वा अन्य उपायले निकाल्न नसके ज्यान जाने सम्भावना हुन्छ ।

मृत्युको जोखिम

अड्किएको वस्तुले तत्काल वा ढिलो गरी मृत्यु हुने जोखिम हुन सक्छ । यदि वस्तुले श्वास नली पूरै बन्द गर्‍यो भने केही मिनेटमै अक्सिजन अभावले मस्तिष्कमा क्षति हुन्छ । यदि अड्किएको वस्तुले खाना नलीमा प्वाल पार्‍यो भने मध्य छातीमा मेडियास्टाइनाइटिस नामक गम्भीर संक्रमण हुन सक्छ । यो अवस्थामा छातीको मध्य भागमा  मुटु र ठूला रक्तनलीहरू इन्फेक्सन फैलिन्छ, जसले ज्यानै लिन सक्छ ।

खाद्य नलीमा अड्किएको वस्तुले प्वाल बनाएमा छातीमा संक्रमण फैलिन्छ, जसले मुटु र ठूला रक्तनलीहरूलाई असर गर्छ । यस्तो अवस्थामा एन्टिबायोटिकले मात्र काम नगर्न सक्छ र शल्यक्रिया आवश्यक पर्छ।

कतिपयले अड्किएको वस्तु निकाल्न केरा खाने, लालीगुराँसको फूल खाने वा चिउरा खाने जस्ता घरेलु उपाय गर्छन् । यस्ता उपायले वस्तु झन् भित्र धकेलिन सक्छ वा इन्फेक्सन बढाउन सक्छ । जब खाना निल्न गाह्रो हुन्छ, ज्वरो आउँछ वा सास फेर्न समस्या हुन्छ, तत्काल अस्पताल जानुपर्छ ।

कसरी बच्ने ?

यो समस्याबाट बच्न सावधानी अपनाउनु नै उत्तम उपाय हो । वृद्धवृद्धाले साना र नरम मासुका टुक्रा खानुपर्छ । दाँत नहुने व्यक्तिहरूले हड्डीबिना मासु खानु उपयुक्त हुन्छ ।

मासु खाँदा हड्डी राम्रोसँग हटाउनुपर्छ । खाने बेला मोबाइल वा टेलिभिजनमा ध्यान नदिनुहोस् । परिवारमा कम्तीमा एक जनाले हाइमलिक म्यानुभर सिक्नु आवश्यक छ ।

कतिपय बच्चामा हड्डी मात्र होइन, ब्याट्री अड्किएको शंका लागेमा तुरुन्तै अस्पताल लानुपर्छ । ब्याट्रीले रसायन रिलिज गरेर खाद्य नलीमा गम्भीर क्षति पुर्‍याउँछ । एक घन्टाभित्र निकाल्न सकिएन भने अवस्था जटिल हुन्छ ।