प्राचीन ग्रन्थ मनुस्मृतिमा लेखिएको छ, दाम्पत्य जीवन कसरी सुखी हुन्छ ?

मनुस्मृति हिन्दू धर्मको एक प्राचीन ग्रन्थ हो, जसले सामाजिक व्यवस्था, कर्तव्य र नैतिक आचरणका नियमहरू निर्धारण गर्छ । आधुनिक समयमा मनुस्मृतिका केही नियमहरू लैंगिक समानता र व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको दृष्टिकोणले विवादास्पद मानिन्छन् ।

तर पनि विभिन्न दर्शनका लागि यो ग्रन्थ मार्गदर्शक मानिन्छ ।

यसमा दम्पतीबीचको सम्बन्धलाई पवित्र र सामाजिक संरचनाको आधार मानिएको छ । दम्पतीको सम्बन्ध केवल व्यक्तिगत सुख र प्रेममा मात्र सीमित नभई धर्म, अर्थ, काम र मोक्ष प्राप्तिको माध्यम पनि हो ।

मनुस्मृतिमा पति र पत्नीबीचको व्यवहारलाई पारस्परिक सम्मान, विश्वास र कर्तव्यमा आधारित बनाउन जोड दिइएको छ ।

मनुस्मृतिमा दम्पतीबीचको व्यवहारलाई धर्म, कर्तव्य र नैतिकतामा आधारित बनाउनुपर्ने उल्लेख छ।

१. पारस्परिक सम्मान र समर्पण

पति र पत्नीलाई एकअर्काप्रति सम्मान र समर्पणको भाव राख्न सुझाव दिइएको छ । पति र पत्नीले एकअर्कालाई सहधर्मीको रूपमा स्वीकार गर्नुपर्छ । मनुस्मृतिमा भनिएको छ, ‘पत्नीले पतिलाई आफ्नो धर्मको आधार मान्नुपर्छ र पतिले पत्नीलाई संरक्षण र सम्मान प्रदान गर्नुपर्छ ।’ यो पारस्परिक सम्मानले दम्पतीबीचको सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ।

२. कर्तव्यको पालना

पति र पत्नीका लागि छुट्टाछुट्टै कर्तव्यहरू निर्धारण गरिएको छ । पतिले गृहस्थाश्रमको आर्थिक र सामाजिक जिम्मेवारी वहन गर्नुपर्छ, भने पत्नीले घरको व्यवस्थापन र परिवारको सुख-शान्तिमा योगदान पुर्‍याउनुपर्छ । यद्यपि, यी कर्तव्यहरू एकअर्काप्रति पूरक हुन्छन् । पत्नीले पतिको सेवा र सहयोग गर्नुपर्छ, तर पतिले पनि पत्नीको कल्याण र सुखको ख्याल राख्नुपर्छ भन्ने कुरा मनुस्मृतिमा उल्लेख गरिएको छ ।

३. विश्वास र निष्ठा

दम्पतीबीचको सम्बन्धको आधार विश्वास र निष्ठा हो । मनुस्मृतिमा पति र पत्नीले एकअर्काप्रति पूर्ण निष्ठा राख्नुपर्ने कुरा जोड दिइएको छ । पतञ्जलिको योगसूत्रमा पनि सत्य र अहिंसाको महत्त्व उल्लेख छ, जुन दम्पतीको सम्बन्धमा पनि लागू हुन्छ। मनुस्मृतिमा पत्नीको पतिप्रतिको निष्ठा र पतिको पत्नीप्रतिको जिम्मेवारीलाई सुमधुर सम्बन्धको आधार मानिएको छ ।

४. संयम र धैर्य

दम्पतीलाई संयम र धैर्यको अभ्यास गर्न सुझाव दिइएको छ । वैवाहिक जीवनमा आउने उतार-चढावलाई धैर्यपूर्वक सामना गर्नुपर्छ। विशेषगरी, पति र पत्नीले एकअर्काको कमजोरीलाई स्वीकार गरी सुधारको लागि प्रोत्साहन गर्नुपर्छ । यस ग्रन्थमा पत्नीको धैर्य र सहनशीलताको प्रशंसा गरिएको छ, तर यो गुण पतिमा पनि हुनुपर्छ।

सुमधुर सम्बन्धका विशेषता

मनुस्मृतिका आधारमा सुमधुर दम्पती सम्बन्धका विभिन्न विशेषता हुन्छन् ।

१. धर्ममा आधारित जीवन

मनुस्मृतिमा दम्पतीको सम्बन्धलाई धर्मको आधारमा स्थापित गर्नुपर्ने कुरा उल्लेख छ । यस ग्रन्थको कथनअनुसार धर्मले नैतिकता, कर्तव्य र सामाजिक उत्तरदायित्वलाई जनाउँछ । दम्पतीले सँगै मिलेर धर्मको पालना गर्नुपर्छ । दान, यज्ञ र सामाजिक कल्याणका कार्यहरू दुवै मिलेर गर्नुपर्छ भनिएको छ । यो साझा उद्देश्यले सम्बन्धलाई गहिरो बनाउने उल्लेख छ ।

२. प्रेम र स्नेह

प्रेम र स्नेहलाई दम्पती सम्बन्धको महत्त्वपूर्ण तत्त्व मानिएको छ । पति र पत्नीले एकअर्काप्रति स्नेह र माया व्यक्त गर्नुपर्छ । पत्नीले पतिलाई स्नेहले व्यवहार गर्नुपर्छ र पतिले पनि पत्नीलाई माया र सम्मान दिनुपर्छ भनी मनुस्मृतिमा भनिएको छ । यो स्नेहले सम्बन्धमा आत्मीयता र विश्वास कायम राख्छ भन्ने उल्लेख छ ।

३. संवाद र समझदारी

सुमधुर सम्बन्धका लागि संवाद र समझदारी आवश्यक छ । मनुस्मृतिमा प्रत्यक्ष रूपमा संवादको उल्लेख नभए पनि, पति र पत्नीले एकअर्काको भावना र आवश्यकताको ख्याल राख्नुपर्ने कुरा जोड दिइएको छ । उदाहरणका लागि, पतिले पत्नीको सुख-दु:खमा साथ दिनुपर्छ र पत्नीले पतिको कार्यमा सहयोगी भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ । यो समझदारीले सम्बन्धमा एकता र सामंजस्य कायम राख्छ ।

४. आर्थिक र सामाजिक सहयोग

घरको आर्थिक जिम्मेवारी वहन गर्ने र पत्नीलाई घरको व्यवस्थापन गर्ने भूमिका दिइएको छ । तर, यो सहयोग पारस्परिक हुनुपर्छ । पति र पत्नीले एकअर्काको कार्यमा सहयोग गर्नुपर्छ । उदाहरणका लागि, यदि पति आर्थिक रूपमा कमजोर छ भने, पत्नीले पनि परिवारको कल्याणका लागि योगदान पुर्‍याउन सक्छ । यो सहयोगले सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ।

५. सन्तान र परिवारको कल्याण

सन्तानलाई दम्पती सम्बन्धको महत्त्वपूर्ण हिस्सा मानिएको छ । पति र पत्नीले सन्तानको लालन-पालन र शिक्षामा सँगै योगदान पुर्‍याउनुपर्छ भनिएको छ। सन्तानको उचित पालनपोषण र शिक्षालाई दम्पतीको प्रमुख कर्तव्य मानिएको छ । सन्तानको कल्याणमा साझा चासोले दम्पतीलाई एकताबद्ध बनाउने यो ग्रन्थले भनेको छ ।

सुमधुर सम्बन्धका लागि सुझाव

नियमित संवाद : दम्पतीले आफ्ना भावना, समस्या, र योजनाहरू खुला रूपमा साझा गर्नुपर्छ ।

सम्मान र प्रशंसा : एकअर्काको योगदान र गुणको प्रशंसा गर्नुपर्छ ।

सहानुभूति : एकअर्काको दुख र समस्यामा सहानुभूति देखाउनुपर्छ ।

साझा लक्ष्य : धर्म, परिवार र समाजको कल्याणका लागि साझा लक्ष्य निर्धारण गर्नुपर्छ ।

संयम र क्षमा : सानातिना गल्तीमा क्षमा गर्न र संयम राख्न सिक्नुपर्छ ।