वृद्धतन्त्रको असह्य भार

एस्प्रेसो खिचेर प्रकाशित गर्ने बेलामा सम्पादकीय टोलीले ताजा तस्वीर फेला पार्‍यो– शेरबहादुर देउवा र केपी शर्मा ओलीको ।

ओली पत्नी राधिकासहित शुक्रबार अपराह्न देउवाको महाराजगन्ज निवास पुगेका हुन् । जेनजी आन्दोलनअघिसम्म आलोपालो सत्ता सहकार्यमा रहेका देउवा र ओलीबीच त्यसयता भेट सम्भव भएको थिएन । यी दुई नेता सपरिवार भेटघाट गर्नु कुनै प्रश्न उठाइराख्नुपर्ने विषय होइन । प्रश्न चाहिँ यो हो कि उनीहरू बदलिँदो परिवेशमा पनि आ-आफ्नो दलमा शीर्ष कार्यकारी छन् ।

र बुढेसकालमा पनि उनीहरूलाई सकिनसकी राजनीतिक भार बोक्नुपर्ने दबाब छ । ओली त मंसिरको महाधिवेशनबाट तेहरिने तयारीमा छन् जसलाई एमालेको विधानले केही समयअघि अनुमति दिन्थेन । ओलीले आफूलाई पायक पर्ने गरी नीति र विधि नै बदले ।

देउवा चाहिँ पूर्णबहादुर खड्कालाई कार्यवाहक सुम्पिँदै अब थकाइ मार्ने सुरमा देखिन्छन् । कांग्रेसको विधानले उही कार्यकारी पदमा तेहरिन दिँदैन पनि ।

एउटै व्यक्तिलाई सदा सान्दर्भिक मानिराख्ने प्रणाली हाम्रा प्रगतिशील वा लोकतन्त्रवादी भनिने पार्टीमा पहिले थिएन । ठीक यसैबेला दृश्यमा देखा परेका छन् धरानका मेयर हर्क साम्पाङ ।

मार्क्सवाद, लेनिनवाद, माओवाद, प्रजातान्त्रिक समाजवाद, उदारवाद सुन्दै आएका नेपालीजनले अब एकपल्ट हर्कवादको समेत सामना गर्नुपर्ने भयो । हर्क साम्पाङको श्रम संस्कृति पार्टीले तैपनि भन्दियो– एउटा व्यक्ति दुईपल्ट भन्दा बढी चुनिन नपाउने ।

हप्ताको तीन दिन मात्रै पढाउने, श्रम गर्नुपर्ने इत्यादि समेटेर वाद सिद्धान्तको फुँदा जोडिहेरे हर्कले । तर यसमा उनलाई खिसीटिउरी गर्नुपर्ने कारण छैन । खिसी गर्नुपर्ने त पहिलेदेखिका पार्टीलाई हो ।

नपत्याए हेर्नुस् त, एमाले जस्तो पुरानो पार्टीले यसअघि नै दुई कार्यकालभन्दा बढ्ता कार्यकारी पदमा दोहोरिन नपाइने नियम बनाएको थियो । पूर्वराष्ट्रपति विद्या भण्डारीले स्पष्टै भनिसकिन्, अध्यक्ष केपी ओलीको स्वार्थमा त्यो नियम हटाइयो र आफूलाई पदमा आउनबाट रोकियो ।

म यहाँनेर हर्क साम्पाङबारे धेरै भन्न गइरहेको छैन, न त म ओली वा विद्याबारे मात्रै भन्न गइरहेको हुँ । म त खासमा यी सबैबारे एकपल्ट करुणावश केही भन्न खोजिरहेको छु ।

प्रसंग हो, वयोवृद्ध कम्युनिस्ट नेताहरूको एकता सन्देश दिन यसै साता विराटनगर पुगेका प्रचण्ड । कार्यक्रममा आएका दर्शकका कान नेताका लामा–लामा, अनि अनुत्पादक भाषणले टट्टाइरहेका थिए । प्रचण्डको कानमा माधव नेपालले खुसुक्क भने– जम्मै गइसके । अब के गरौं ?

हाम्रा नेतालाई माला लगाएर लामा भाषण गर्न नपाए जिन्दगी बाँचेको जस्तो नै नलाग्ने । प्रचण्ड, माधव, झलनाथ, वामदेव, भीम रावल आफ्नो जीवनमा खुब पाएका व्यक्तिहरू हुन् । तैपनि सुख छैन उनीहरूलाई । उनीहरूको युवाकाल जसरी खेर गयो, बुढेसकाल उसरी नै खेर गइरहेछ ।

राजनीति गर्नेहरूको अभीष्ट हुँदो हो प्रधानमन्त्री बन्ने, राष्ट्रपति बन्ने, मन्त्री बन्ने, राजदूत बन्ने इधरउधर । तर यहाँ यी सबै बनेर पनि कोही खुशी छैनन् ।

बाराक ओबामाले राष्ट्रपति पदमा बहाल भएकै बेला अफ्रिकी सांसदहरूसँग भनेको बहुचर्चित प्रसंग छ, मलाई अमेरिकाको राष्ट्रपतिमा तेस्रोपल्ट चुनिन मन छ । शायद जित्छु पनि होला । तर त्यसो गर्न मलाई मेरो देशको संविधानले दिंदैन ।

ओबामाले घुमाउरो भाषामा भनेका थिए– तिमीहरूको देशमा सिस्टम छैन । त्यसैले शक्तिमा बस्नका लागि सैनिक ‘कु’देखि अनेक अलोकतान्त्रिक हर्कत गरिरहन्छौ । अर्काको देशमा सिधै भन्न मिलेन, उनले आफैंलाई तल पारे जस्तो पारेर कटाक्ष गरे ।

अब यहाँ त भएको सिस्टम समेत एमालेले ओलीको चाहनाका लागि सखाप पार्‍यो भनेर अरू त अरू विद्या भण्डारीले समेत भनिदिइन् । तर याद गरौं, उनै विद्या भण्डारी समेत राष्ट्रपति भइसकेर पार्टी अध्यक्ष बन्ने चाहनामा थिइन् । एमाले छाडेका माधव नेपाल, झलनाथ खनालहरू कोही अध्यक्ष नपाएर, कोही राष्ट्रपति बन्न नपाएर हिंडेका थिए । भीम रावलदेखि अनेक नेताहरूका वैचारिक भाषणका पछाडि पदीय इच्छाहरू छरपस्ट छन् ।

मैले पहिले एकपल्ट लेखेको थिएँ– पितृसत्ताले अन्तत: पुरुष स्वयंको समेत शोषण गर्छ भने झैं वृद्धतन्त्रले अन्तत: यिनै वृद्ध नेताहरूको समेत भरपूर शोषण गरेको छ । यो हिउँदको जाडोमा माधव नेपालले घरको छतमा बदाम, सुन्तला छोडाउँदै खान सक्थे । उनैले दुई वर्षअघि हामीसँग अन्तर्वार्तामा भने झैं किताब लेखेर बस्न सक्थे । वा मन परेका ठाउँमा घुम्न जान सक्थे ।

तर उनलाई एकैनासका पट्यारालाग्दा भाषण दोहोर्‍याउँदै ठाउँ ठाउँमा आशनग्रहण गर्न जानु परेको छ, लामो भाषण अनि अन्तहीन आशनग्रहण ।

प्रचण्डलाई उद्घाटन, भाषण, शिलान्यासको रहर मरेकै छैन । उनी शक्तिमा आए भने त्यो क्रम अझै गतिका साथ गर्नेछन् ।

अहिले एमालेले मंसिरमा महाधिवेशन गर्ने भनेको छ, अनि कांग्रेसले पुसमा । यी महाधिवेशनले वृद्ध पुुराना नेताको शोषण गर्ने व्यवस्था फाल्ने गरी किन नियम नबनाउने ? हुनत विधान अधिवेशनमा नभएको निर्णय नेतृत्वको महाधिवेशनमा होला भन्ने आश छैन ।

क्रिटिकल थ्यौरीमा ह्वाइट म्यान्स बर्डन भन्ने एउटा कथन आउने गर्छ । उपनिवेशकालीन समयमा शोषणकारी राष्ट्रका प्रमुखलाई लाग्दो रहेछ; भारत पनि हेर्नु छ, अफ्रिका पनि, क्यारेबियन पनि । कता कता पो भ्याउनु ।

खासमा उनीहरूले गर्नुपर्ने के थियो भने, जहाँ–जहाँ शोषणकारी उपनिवेश टिकाएका थिए, त्यहाँबाट सरक्क हात झिक्ने । नभएको भार नबोक्ने ।

तर उनीहरूले भार बोकिरहे । त्यहाँका जनताले विद्रोह नगर्दासम्म साम्राज्य र उपनिवेश टिकिरह्यो ।

अब यताकै कुरा । हर्क साम्पाङले समेत दुईपल्ट भन्दा बढी चुनिन नपाउने भन्दै हर्कवाद ल्याए । तर हाम्रा मार्क्सवादी र प्रजातान्त्रिक समाजवादीका नाममा दशकौंदेखि दोहन गरिरहेकाहरू वृद्धतन्त्र कायम राख्न प्रतिबद्ध छन् ।

अब देश बनाउन के चाहिं बाँकी रह्यो, जो उनीहरू पूरा गर्न चाहन्छन् ? नेपाली कम्युनिस्ट पार्टीमा आबद्ध मधेश प्रदेशका सांसद रहबर अन्सारीले मंगलबार हामीसँग अनौपचारिक गफमा भनेका थिए– यो उमेरमा बुढाहरू मरितरी त्यही प्रधानमन्त्री पद फेरि एकपल्ट पाइन्छ कि भनेर कुदेका होइन त ?

विगतमा माओवादी हुँदै नेपाली कम्युनिस्ट पार्टीमा आइपुगेका रहबरलाई वृद्ध नेताहरूले कुन बेला फुटेर वा जुटेर कुन साइनबोर्डमुनि हुल्दिने हुन् पत्तो छैन । केन्द्रसँग असहमति जनाउँदै रहबरले प्रदेश सभामै मोसो दलेर चर्चामा आएका थिए । वृद्ध नेताहरूले आफ्नो अनुहारमा कतिपल्ट मोसो दलिसके, तैपनि कार्यकर्ताहरू विद्रोह गर्दैनन् ।

तर यो तथ्य प्रचण्ड र माधवको पार्टीमा मात्रै लागू हुँदैन । यतिबेला कांग्रेस र एमालेको महाधिवेशन आइरहेको छ ।

के हामी कांग्रेस र एमालेका महाधिवेशनबाट त्यो ह्वाइट म्यान्स बर्डन भने झैं ओल्ड म्यान्स बर्डन हटेको सुखद् खबर सुन्न पाउँछौं ? कम्तीमा पुस्तान्तरण नभए पनि हस्तान्तरण भयो है भन्ने सुन्न पाउँछौं ? के उनीहरूलाई आफ्नै महाधिवेशन प्रतिनिधिले नो नट अगेन भनेको सुन्न पाउँछौं ? इनफ इज इनफ जस्ता नारा आन्तरिक लोकतन्त्रको प्रयोगका क्रममा सुन्न पाउँछौं ?

भर पर्ने ठाउँ त फिटिक्कै छैन, तर आशासम्म गर्न सकिन्छ । आखिर हामी नेपालीलाई यतिबेला बचाउने भनेको कारुणिक आशावादले नै त हो । हर्कवादमा मात्रै भर परियो भने फेरि कुन बेला निराशावादमा फसिने हो कि !

त्यसैले आग्रह छ : नेल्सन मण्डेला बन्न हिंडेका हाम्रा नेताहरू कसरी रोबर्ट मुगाबे बन्न पुगे, समीक्षा गरौं । वृद्धतन्त्रको भार बिसाउने चिन्ता बुढा नेताहरूमा देखिएन । त्यो भार अब हामीले यो चुनाव मार्फत लिऊँ र सचेत नागरिक निर्णय गरौं । कुनै पनि ठाउँमा एउटै व्यक्ति निर्विकल्प हुँदैन ।

यो पनि पढ्नुहोस

हेट स्पीच र निषेध होइन, मतबाकसमा भिडन्त

यो पनि पढ्नुहोस

महावीर पुनको शानदार शुरुआत

यो पनि पढ्नुहोस

जेनजीहरूले खै कुरो बुझेको ?

यो पनि पढ्नुहोस

जेनजी विद्रोह– कांग्रेसले बुझेन, एमालेले बुझ्न चाहेन, माओवादी रहेन

यो पनि पढ्नुहोस

शून्यतामा रमाइरहेका अदृश्य बालेन