टाउको दुखाइ माइग्रेन हो कि होइन ?

२०७९ फागुन ३० गते १६:५४

प्रा. डा. राजीव झा स्नायु, नसा तथा मेरुदण्डरोग विशेषज्ञ

टाउको दुखेपछि धेरैले अनुमान लगाउँछन्, ‘मलाई त माइग्रेन भएजस्तो छ ।’ टाउको दुख्नु आम समस्या हो । कहिले तनावले टाउको दुख्छ, कहिले अनिद्राले । भोक, होहल्ला, चर्को घाम, मदिरापानजस्ता कुराले पनि टाउको दुख्न सक्छ ।

कतिपय अवस्थामा यसैपनि टाउको भारी हुन्छ । केही समय दुख्छ, फेरि आफैं ठीक हुन्छ । के टाउको दुख्नु भनेको माइग्रेन नै हो त ? माइग्रेन हुँदा र नहुँदा टाउको दुख्ने अवस्थामा कति फरक हुन्छ ? यससँगै अर्को प्रश्न पनि जोडिन्छ । माइग्रेन चाहिं के हो ? यसले के समस्या ल्याउँछ ? यसको उपचार कसरी हुन्छ ?

टाउको विभिन्न कारणले दुख्छ । टाउको दुख्ने समस्या भएकामध्ये पाँच प्रतिशतलाई मात्र माइग्रेन हुन सक्छ । खासमा टाउको दुख्नुको ९० प्रतिशत कारण ‘टेन्सन टाइप हेड्याक’ हो । टेन्सन भनेपछि हामीले चिन्ता भनेर बुझ्छौं । तर यसले चिन्ता मात्र भन्ने बुझाउँदैन । यस्तो किसिमको दुखाइ विभिन्न कारणले हुन सक्छ । अर्थात् बेलाबखत टाउको दुख्नु माइग्रेन होइन ।

यदि टाउकोको पूरै भाग दुखेको छ भने त्यो सामान्य दुखाइ हो । यस्तो दुखाइ दुई, चार घण्टा वा बढीमा एक दिनसम्म दुख्न सक्छ । तर यदि टाउकोको आधा मात्र भाग दुख्छ । त्यो पनि नियमित रुपमा । दुई, चार दिनसम्म दुखिरहन्छ भने त्यो माइग्रेन हुन सक्छ ।

खासमा माइग्रेन के हो ?

माइग्रेन एक प्रकारको टाउको दुख्ने रोग हो, खासगरी यसलाई वंशाणुगत समस्याको रुपमा पनि लिन सकिन्छ । जस्तै आमालाई यस्तो समस्या छ भने छोरीलाई पनि हुन्छ । जसलाई परापूर्वकालमा आधा कपाल दुखाइ पनि भन्ने गरिन्थ्यो । हालसम्म माइग्रेन किन हुन्छ भन्ने निश्चित कारण पत्ता लगाइएको छैन ।

टाउकोको छालामा विभिन्न कारणले गर्दा एक किसिमको रसायन उत्पादन हुन्छ । जस्तै, कसैलाई खानेकुराबाट दूध, दही, मही, चीज, चक्लेट वाइन, गुन्द्रुक, सिसीमा राखेको बनाएको अचार यस्तो खानाहरु खाँदा टाउको छालामा रसायन बढ्छ । अर्को गन्धबाट पनि यस्तो रसायन उत्पादन हुन्छ ।

माइग्रेन हुँदा कसरी टाउको दुख्छ ?

माइग्रेन हुँदा टाउकोको आधा भाग मात्र दुख्छ । कहिले दायाँतिर त कहिले बायाँतिर दुख्छ । साथै टाउकोको नसाहरु सबै जगरिएजस्तो कडा हुने, नसा चरचर चलेको जस्तो हुने गर्छ ।

माइग्रेनको टाउको दुखाइ तीनदेखि चार दिनसम्म निरन्तर एकदम दुख्ने हुन्छ । त्यसबेला देखिने लक्षण आँखा खोल्न गाह्रो हुने, उज्यालो प्रकाश सहन नसक्ने, बोल्न मन नलाग्ने, ध्वनि सुन्दा रिसाउने, अँध्यारो कोठामा सुत्न मन पराउने, खानामा अरुचि हुने, बान्ता हुने जस्ता समस्या हुन्छ ।

माइग्रेनले निम्त्याउन सक्ने जोखिम के हो ?

माइग्रेनले त्यस्तो जटिल समस्या निम्त्याउँदैन । यसको कारण मृत्यु हुँदैन । यदि माइग्रेनको समयमा उपचार भएन वा के कारणले भएको थाहा पाउन सकिएन वा बिरामीलाई धेरै बान्ता हुने भएको खण्डमा शरीर कमजोर हुने र डिहाइड्रेसन हुन्छ, जुन शरीरमा पानीको कमिले हुने गर्छ ।

यसको उपचार कसरी हुन्छ ?

पहिलो चरणमा माइग्रेन के कारणले भएको पत्ता लगाउन जरुरी छ । यसको लागि टाउको दुखाइको क्यालेन्डर बनाउन सकिन्छ । अर्थात् आफूलाई टाउको दुखेको लक्षण, समय आदिलाई याद गरेर त्यसको नोट बनाउने हो ।

जसले गर्दा कुन बेला टाउको दुख्छ ? टाउको दुख्ने बेला के–के हुन्छ ? टाउको दुखाइको किसिम थाहा पाउने (धेरै, थोरै ठिक्क) कसरी दुख्छ टाउको ? बान्ता आउँछ कि आउँदैन ? वाकवाकी मात्र लागेको हो थियो कि ? त्यो दिन के के खाएको थियो ? यी कुराको विवरण स्पष्ट आउँछ ।

यी कुरालाई मध्यनजर गरेर बिरामीलाई खास के कारणले माइग्रेन भएको हो ? पत्ता लगाइन्छ । बिरामीलाई के हुँदा, कस्तो अवस्थामा, के खाँदा टाउको दुख्छ त्यो कुरा पत्ता लगाएर उपयुक्त सुझाव दिन सकिन्छ । यदि कारण पत्ता लागेन भने औषधि पनि दिन सकिन्छ ।

यस्तो औषधि सामान्यतया महिनाको चारदेखि पाँच चक्की खुवाउने गरेका छौं, त्यो पनि टाउको दुखेमा मात्र । माइग्रेनको यो बाहेक अरु कुनै उपचार छैन । यो सिटी स्क्यान, एमआरआईबाट पत्ता लगाउन सकिंदैन । अहिलेसम्म संसारमा कुनै माइग्रेन पत्ता लगाउने कुनै मेसिन बनेको छैन ।

माइग्रेन कसलाई हुन्छ ?

माइग्रेन खासगरी १८ देखि ३५ वर्षसम्मको युवा उमेर समूहलाई बढी देखिन्छ । ५ देखि १३ वर्षसम्मका बालबालिकालाई पनि माइग्रेनको समस्या देखिएको छ । माइग्रेन पुरुषको तुलनामा महिलालाई बढी हुन्छ । बच्चाहरुमा स्कुल जान मन नपराउने, पढाइमा ध्यान नहुने जस्ता सामान्य खालका लक्षण देखा पर्छन् ।

हट टपिक्स

अल्जाइमर

आयुर्वेद

इन्डोक्राइन (हर्मोन रोग)

एचआईभी

नेत्ररोग

प्रसूति तथा स्त्रीरोग

बालरोग

मानसिक स्वास्थ्य (डिप्रेसन, एन्जाइटी)

मिर्गौला तथा मुत्र रोग

मुख तथा दन्त रोग

योग तथा प्राणायाम

हेपटाइटिस