बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई कुनै पनि बहानामा ‘ब्रान्डिङ’ का लागि ‘सीएसआर’ रकम प्रयोग गर्न रोक 

१३ भदौ, काठमाडौं । बैंक तथा वित्तीय संस्थाले ‘ब्रान्डिङ’ गर्न कुनै पनि कार्यक्रम प्रायोजन गरेर संस्थागत समाजिक उत्तरदायित्व कोष (सीएसआर) को रकम प्रयोग गर्न नपाउने भएका छन् ।

नेपाल राष्ट्र बैंकले संस्थागत सामाजिक उत्तरदायित्व सम्बन्धी मार्गदर्शन संशोधन गर्दै यस्तो व्यवस्था गरेको हो ।

राष्ट्र बैंक सञ्चालक समितिले ४ भदौमा निर्णय गर्दै बैंक तथा वित्तीय संस्थाको संस्थागत सामाजिक उत्तरदायित्व सम्बन्धी मार्गदर्शन २०८१ संशोधन गरेको हो ।

केन्द्रीय बैंकले मार्गदर्शनलाई पछिल्लो समय सर्वोच्च अदालतले गरेको समाजिक उत्तरदायित्व अन्तर्गत लगानीका सन्दर्भमा गरेको फैसलालाई समेत समावेश गरेको छ । अदालतको फैसला अनुसार सामाजिक उत्तरदायित्वको लगानी विपन्न परिवारका लागि खर्चनुपर्ने फैसला गरेको छ ।

केन्द्रीय बैंकले मार्गदर्शन संशोधन गर्दै बैंक तथा वित्तीय संस्थाले संस्थागत सामाजिक उत्तरदायित्वका मूल्य, मान्यता, मर्म र अन्तर्राष्ट्रिय सिद्घान्त अनुरूप मुलुक र समाजप्रतिको दायित्व निर्वाह गर्दै गरिब, विपन्न तथा लक्षित वर्गको उत्थानमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्नुपर्ने उल्लेख गरेको छ ।

सामाजिक तथा वाह्य वातावरण अझ स्वच्छ, समावेशी, दिगो बनाइ गरिब, विपन्न तथा लक्षित वर्गको उत्थान गर्ने कर्तव्य बैंक तथा वित्तीय संस्थाको समेत हुने संशोधित मार्गदर्शनमा उल्लेख छ ।

सीएसआर कोषमार्फत गरिब, विपन्न तथा लक्षित वर्गको हित तथा उत्थानमा योगदान पुर्‍याउनु पर्छ । सीएसआर कोष परिचालन गर्दा गरिबीको रेखामुनि रहेकामध्ये पनि चरम गरिबीमा जीवनयापन गरिरहेका समुदायको छनोट/पहिचान गरी त्यस्ता समुदायको हित तथा उत्थानलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने मार्गदर्शनमा उल्लेख छ ।

मार्गदर्शनले वाणिज्य बैंक, विकास बैंक र फाइनान्स कम्पनीमात्र नभई लघुवित्त वित्तीय संस्था र पूर्वाधार विकास बैंकलाई पनि संस्थागत सामाजिक उत्तरदायित्व सम्बन्धी कार्यका लागि रकम छुट्याउनु पर्ने व्यवस्था गरेको छ ।

बैंक तथा वित्तीय संस्थाले हरेक आर्थिक वर्षको खुद नाफाको कम्तीमा १ प्रतिशतले हुन आउने रकम छुट्याइ सीएसआर कोषमा जम्मा गर्नुपर्ने व्यवस्था छ ।

संशोधित मार्गदर्शन अनुसार सीएसआर कोष परिचालन सम्बन्धमा वार्षिक कार्ययोजना तर्जुमा गर्नुपर्छ । अर्धवार्षिक अवधिमा गरिने क्रियाकलापको सूची सम्बन्धित अर्धवार्षिक अवधि सुरु हुनुभन्दा कम्तीमा १५ दिन अगाडि केन्द्रीय बैंकमा जानकारी गराउनुपर्ने छ ।

मार्गदर्शन अनुसार उक्त कोषको रकम शिक्षा, दिगो विकास लक्ष्य, वित्तीय साक्षरता, वातावरण, मानवीय सहयोग तथा राहत, स्वास्थ्य र अन्य क्षेत्रमा खर्चनु पर्छ ।

भूकम्प लगायत प्राकृतिक प्रकोपबाट क्षतिग्रस्त गरिब तथा विपन्न वर्गको बाहुल्य रहेका क्षेत्रका सरकारी/सामुदायिक विद्यालय भवन पुनर्निर्माण गर्न उक्त कोषको रकम खर्च गर्न सकिन्छ । गरिब तथा विपन्न वर्गको बाहुल्य क्षेत्रमा रहेका सरकारी तथा सामुदायिक विद्यालयमा खेलकुद सामग्री तथा पूर्वाधारमा लगानी गर्न सकिन्छ ।

आर्थिक रूपले विपन्न समुदाय छनोट गरी त्यस्तो समुदायको आवास, शिक्षा, स्वास्थ्य, बालबालिका तथा महिला उत्थान तथा उक्त समुदाय बसोबास गरिरहेको निश्चित स्थान भए त्यसको पूर्वाधार विकास लगायत पचिालन गर्न सकिने मार्गदर्शनमा उल्लेख छ ।

गरिबीको रेखामुनि रहेका जनसमुदायको हकअधिकार संरक्षण गर्ने उद्देश्यसाथ स्थापना गरिएको सामाजिक संस्थामार्फत त्यस सम्बन्धमा नीतिगत तथा कानुनी वकालत गर्न पनि उक्त कोषको रकम प्रयोग गर्न सकिने मार्गदर्शनमा उल्लेख छ ।

गरिब तथा विपन्न वर्गका व्यक्तिको आय आर्जन क्षमता अभिवृद्घि गर्ने उद्देश्यले प्रदान गरिने व्यावसायिक तथा सिपमूलक तालिम कार्यक्रममा समेत उक्त कोषको रकम खर्चन सकिने व्यवस्था मार्गदर्शले गरेको छ ।

मार्गदर्शन अनुसार संस्थाको ब्रान्ड प्रवर्द्धन तथा बजार विस्तार गर्ने उद्देश्यले गरिएका बजारीकरण अभियान, विभिन्न कार्यक्रम प्रायोजन, राजनैतिक दलका कार्यक्रमलाई गरिएको सहयोग, नाफामूलक कार्य, शुल्क लिई गरिएका कार्यक्रम, र्‍याली तथा विज्ञापन जस्ता कार्यमा सीएसआर कोषबाट खर्च गर्न पाइने छैन ।

त्यस्तै आफ्नो स्वार्थ जोडिएका प्रभाव समूहका व्यक्ति वा आफूसँग सम्बद्घ व्यक्तिलाई परोपकारका नाममा उपहार वा चन्दा प्रदान गर्ने, फेस्ट वा कार्यक्रममा ब्रान्डिङ हुने उद्देश्यले प्रायोजन गर्ने गरी खर्च गर्नसमेत मार्गदर्शनले रोक लगाएको छ । संस्थापक सेयरधनी, सञ्चालक समिति सदस्य तथा उच्च व्यवस्थापन तहका पदाधिकारी सम्बद्ध संस्थामा गरिने खर्चमा पनि यस्तो कोषको रकम प्रयोग गर्न पाइँदैन ।

त्यसैगरी व्यापार विस्तार सर्त राखी गरिएका खर्च, ठूला विकास आयोजनामा गरिने खर्च तथा बैंक तथा वित्तीय संस्थाका कर्मचारी तथा निजी आयोजनामा गरिने खर्चलाई पनि यस्तो कोषमार्फत भुक्तानी गर्न रोक लगाइएको छ ।

बैंक तथा वित्तीय संस्थाले सहयोग गरेका सम्बन्धित संस्था/लाभग्राहीले प्राप्त गरेको रकम वा सहयोग सोही उद्देश्यमा खर्च भएको प्रमाणित विवरण अद्यावधिक गरी राख्नुपर्ने छ । मार्गदर्शन बमोजिम लक्षित वर्ग पहिचानका लागि बैंक तथा वित्तीय संस्थाले नेपाल सरकार तथा विभिन्न राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय निकायले प्रकाशित गरेका प्रकाशन प्रतिवेदन र तथ्यांकलाई समेत आधार लिन सक्नेछन् । त्यस्ता आधारलाई अर्धवार्षिक सूचीसँगै खुलाउनुपर्ने छ ।

सीएसआर कोषको रकम गरिब तथा विपन्न वर्ग लक्षित कार्यक्रम बाहेक क्षेत्र वा बैंक तथा वित्तीय संस्थाका कर्मचारी तथा निजी आयोजनामा खर्च गरिएको पाइए बैंक तथा वित्तीय संस्थासम्बन्धी ऐन २०७३ बमोजिम कारबाही हुने व्यवस्था समेत मार्गदर्शनमा उल्लेख छ ।

त्यसैगरी गरिब तथा विपन्न वर्गको बाहुल्य रहेका क्षेत्रमा स्थानीय तहसँग समन्वय गरी फोहोरमैला संकलन तथा वातावरण संरक्षण सम्बन्धी गरिने चेतनामूलक कार्यक्रममा पनि उक्त कोषमार्फत खर्च गर्न सकिन्छ ।

गरिब तथा विपन्न वर्गको बाहुल्य रहेका क्षेत्रमा वातावरणीय प्रभाव न्यूनीकरणका लागि गरिने पूर्वाधार निर्माण तथा मानवीय जीवनलाई आवश्यक सोलार, बायोग्यास लगायत वातावरणमैत्री सामग्रीमा खर्चन पनि मार्गदर्शनले अनुमति दिएको छ ।

त्यस्तै खानेपानी समस्या भएका तथा आर्थिक विपन्न नागरिकको बाहुल्य रहेका क्षेत्रमा स्थानीय तहसँग समन्वय गरी खानेपानीका लागि पूर्वाधार निर्माण समेत उक्त कोषमार्फत खर्च गर्न सक्ने व्यवस्था केन्द्रीय बैंकले गरेको छ ।