आमाले शिशुलाई जन्म दिएपछि आफ्नो स्तनबाट निस्कने प्राकृतिक दूध चुसाउने क्रिया नै स्तनपान हो। गर्भाधारणको प्रक्रियासँगै आमाको स्तनमा दूध बहन्न थालेको हुन्छ । पहिलो बिगौते दूध बच्चाको लागि अमृत समान हुन्छ, त्यसले बच्चालाई धेरै रोगहरूबाट लड्न सक्ने प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ। आमा र बच्चामा हुने विभिन्न फाइदाहरुलाई मध्यनजर गर्दौ सन् १९९० मा युनिसेफ, विश्व स्वास्थ्य संगठन […]

बच्चाको स्मरण क्षमतामा वातावरणको कुनै भूमिका हुन्छ ? यस सम्बन्धमा एक खोज–अध्ययन गरिएको छ । अतः त्यसको निचोडले भन्छ, ‘हरियाली वातावरणले बालबच्चाको स्मरण क्षमता बढाउँछ ।’ ‘ब्रिटिश जर्नल अफ एजुकेशन साइकोलोजी’मा प्रकाशित उक्त शोधपत्रमा हरियालीको एकाग्रतासँग गहिरो सम्बन्ध हुने कुरा बताइएको छ । यस्तो हरियालीयुक्त स्थानले बच्चाको ध्यान भंग हुनबाट रोक्ने र उनीहरुको अध्ययन उपयोगी […]

बालबच्चा जस्तो छन्, त्यही अवस्थामा रमाउन दिनुपर्छ । अर्थात उनीहरुमाथि अति निगरानी र हस्तक्षेप उचित हुँदैन । यदि उनीहरु गलत काम गरिरहेका छन् भने त्यसमा सर्तक गराउनै पर्छ । तर, सामान्य अवस्थामा पनि उनीहरुलाई ‘यो गर’, ‘त्यो नगर’ भन्दै नियन्त्रण गर्दा त्यसले राम्रो नतिजा नदिन सक्छ । बालबच्चा चञ्चल हुन्छन् । जिज्ञासु हुन्छन् । जे […]

घरभरी अनेकथरी खेलौना छ । बच्चा जन्मनुअघि नै बुवाआमाले कति खेलौनाको जोहो गरिसकेका छन् । आफन्त पाहुना लाग्न आउँदा पनि खेलौना ल्याइदिएका छन् । जन्मदिन जस्ता विशेष अवसरहरुमा त उपहार स्वरुप प्राप्त खेलौनाको थुप्रो नै लागेको छ । घरभित्र खेल्ने, घर बाहिर खेल्ने । आवश्यक्ता अनुसार सबैखाले खेलौना उपलब्ध छ । तर, बालबच्चालाई आफ्नो खेलौनाप्रति […]

मोबाइल गेममा लिप्त हुने बालबच्चाको मनोदसा कस्तो हुन्छ ? के उनीहरुको स्वभाव फेरिदै गएको छ ? उनीहरु बढी आक्रमक एवं रिसाह हुँदैछन् ? संभवत आमाबुवाले आफ्ना बालबच्चाको बद्लिदो व्यवहारलाई सुक्ष्म ढंगले अध्ययन गरेका छैनन् । यद्यपि मोवाइलमा लिप्त हुने बालबच्चाहरु धेरै रिसाउने र आक्रमक हुने पाइन्छ । विगतका तुलनामा अहिलेका बालबच्चाहरु बढी रिसाह भएको र […]

जन्मपछि शिशुको लागि सम्पूर्ण आहार हो, आमाको दुध । आमाको दुधबाट नै उनीहरुले शरीरलाई चाहिने आवश्यक पोषक तत्व ग्रहण गर्छन् । तर, कतिपय अवस्थामा आमाले शिशुलाई स्तनपान गराउन सक्दैनन् वा चाहँदैनन् । यस्तो अवस्थामा उनीहरुले गाईको दुधलाई विकल्पको रुपमा लिने गर्छन् । जबकी आमाको दुधको विकल्प होइन गाइको दुध । महत्वपूर्ण कुरा त के भने, […]

बालबालिकालाई हामी केही न केही सिकाइरहेका हुन्छौं । यो गर, त्यो नगर, यस्तो काम राम्रो, यस्तो नराम्रो । तर, बालबालिकालले त्यती मात्र सिक्दैनन्, जति हामी सिकाइरहेका हुन्छौं । बरु, उनीहरुले त थाहै नपाई हामीबाट धेरै कुरा सिकिरहेका हुन्छन् । खासगरी हाम्रो बोली, व्यवहार, आचरण, प्रवृत्ति सबै कुरालाई उनीहरुले सुक्ष्म ढंगले नियालिरहेका हुन्छन् र त्यही कुरा […]

दिनभर बालबच्चा घरमा बसिरहेका छन् । उनीहरु फुर्सदिला छन् । फुर्सदको यो क्षणमा के गर्ने ? उनीहरुले मेलोमेसो पाइरहेका हुँदैनन् । निस्क्रिय एवं शान्तसाथ बस्न पनि सक्दैनन् । किनभने बालबच्चा स्वभावैले चञ्चल हुन्छन् । उनीहरुमा अनेकन कौतुहलता जागिरहेको हुन्छ, केही न केही नगरी बस्नै सक्दैनन् । अहिलेको अवस्थामा उनीहरु गलत दिशातर्फ मोडिने जोखिम पनि हुन्छ […]

लामो समयदेखि बालबालिकाहरु घरभित्र छन् । विद्यालय जानु परेको छैन, होमवर्क गर्नु परेको छैन, पठनपाठनको दबाव छैन । हिँडडुल गर्न, साथीभाईसँग खेल्न, किनमेलमा जान पनि उपयुक्त छैन । घरभित्रै बसिरहँदा के गर्ने त ? यो फुर्सदको समयमा उनीहरुले घर–परिवारबाट जीवनोपयोगी कुरा सिक्न सक्छन् । जस्तो भान्साको काम, बगैंचाको काम । कुचो लगाउने, लुगा धुने, तरकारी […]

एक अंग्रेजी पुस्तकमा लेखिएको छ, ‘जब आमाबुबाले बच्चाको आत्मसम्मान बढाउने चक्करमा हरेक कुरा उनकै मर्जी अनुसार गर्ने छुट दिन्छन्, त्यसले बच्चालाई खुसी दिने होइन । बरु, हरेक कुरा आफु अनुसार हुनुपर्छ भन्ने मान्यता विकास हुनपुग्छ । उनीहरु आफुलाई सर्वोपरी ठान्न थाल्छन् ।’ जुन बच्चालाई अनावश्यक तारिफ गरेर हुर्काइन्छ, उनीहरुले ठूलो भएर समस्याको सामाना गर्न सक्दैनन् […]

लकडाउन नहुँदो हो त बालबच्चाले अभिभावकसँग यति लामो अवधि खेल्न, रमाउन पाउने थिएनन् । आमाबुबा आ-आफ्नै काममा व्यस्त, छोराछोरी विद्यालय र पढाइ-लेखाइमा व्यस्त । दुवैले आपसमा भलाकुसारी गर्ने, खेल्ने, रमाउने पर्याप्त अनुकूलता पाएका थिएनन् । जसै लकडाउन भयो अभिभावक र बालबच्चाले एकअर्काको सामिप्यमा रमाउने मौका पाए । तर यस अवधिमा अभिभावकले बालबच्चासँग कति समयभन्दा पनि […]

योग शब्दको व्यावहारिक अर्थ धेरै व्यापक रहेको हुनाले यसका विभिन्न अर्थहरू रहेका पाइन्छन । योग सांख्यको क्रियात्मक रुप हो । यो विश्वभरिका सबै धर्म एवम् सम्प्रदायबाट पक्षपातरहित वा तर्क वितर्क रहित सार्वभौम धर्म हो ।  शरीर तथा मनलाई एकाग्र गरेर आफ्नो आत्मालाई परमात्मामा लिन हुनका लागि हामी जुन प्रक्रिया अपनाउछौ त्यो नै योग हो । […]

बालबचच्चाहरू आमाबुबाको सिको गर्दै घरको काम गर्न खोज्छन् । जस्तो कुचो लगाउँछन्, जुठो भाँडा माझ्छन्, लुगाफाटो धुन्छन्, तरकारी काट्छन् । उनीहरूले यी सबै काम रहरमा गरेका हुन्छन् । त्यसैले पूर्णताका साथ वा कुशलतापूर्वक घरायसी काम गर्न सक्दैनन् वा जान्दैनन् । त्यही कारण कतिपय अभिभावकले उनीहरूलाई यस्तो काम गर्न छुट दिँदैनन् । जबकि घरायसी कामले बालबच्चालाई […]

हामी कामना गर्छौं, आफ्ना बालबच्चा सधैं निरोगी होस्, तन्दुरुस्त होस् । बलियो र फूर्तिलो होस् । जब कोही रोगमुक्त हुन्छन्, खुसी स्वतः प्राप्त हुन्छ। आफ्नो बालबच्चा कसरी निरोगी हुन्छन् ? कसरी जीवनभर खुसी हुन्छन् ? यसका लागि अनुशासित जीवनशैली र खानपान नै मुख्य कुरा हो । जब बच्चाले अनुशासित जीवनशैली पालना गर्छन्, सोही अनुरुप खानपान […]

हामीलाई लाग्छ बालबच्चालाई हिलो-मैलोबाट अलग राखेमा उनीहरू स्वस्थ एवं निरोगी हुन्छन् । त्यही कारण उनीहरूलाई माटोमा खेल्न, पानीमा भिज्न, हिलोमा लडीबुडी गर्न छुट दिदैनौं । फोहोर–मैलाको सम्पर्कमा जान दिदैनौं । सफासुग्घर वा सुकिलो मुकिलो राखेपछि उनीहरू निरोगी हुन्छन् भन्ने लाग्छ । तर उदेग लाग्दो कुरा के छ भने यसरी घरभित्र सुकिला मुकिला बनाएर राखिएका बालबच्चामा […]

अहिले धेरै अभिभावकले झेल्नु नपरेको एउटा कुरा हो, बालबच्चाले गर्ने जंकफुडको माग । लकडाउनको कारण घरभित्रै बस्नु परेपछि बालबच्चालाई जंकफुडको लतबाट मुक्त गर्ने राम्रो बाहाना पनि मिलेको छ । जब जब उनीहरु जंकफुड खाने इच्छा गर्छन्, बजारको समस्या देखाएर अभिभावकले उनीहरुको माग टार्न सक्छन् । त्यसो त आफ्नै भान्सामा मीठो मसिनो पकाएर पनि ख्वाउने गरेका […]

वैशालु जीवनको उतारचढाव झेलिरहेका युवाहरु भन्छन्, टेन्सन छ । व्यवहारिक जीवन चलाइरहेका वयस्कहरु भन्छन्, टेन्सन छ । रोग र शोकले थलिएका प्रौडहरु भन्छन्, टेन्सन छ । तर, अब बालबच्चाको मुखबाट पनि यही वाक्य निस्कन थालेको छ, ‘टेन्सन छ ।’ तपाईं हामीलाई लाग्छ, बच्चालाई के को टेन्सन ? न प्रेम–विछोडको चक्करमा परेका छन्, न घर–धन्दा चलाउनुपरेको […]

एउटा गाउँमा दुई बच्चा थिए खुब मिल्ने । एकसाथ खाने, खेल्ने, रमाउने । एक जनाको उमेर ८ बर्ष र अर्कोको ६ बर्ष । एकदिन उनीहरु खेल्दा खेल्दै घरबाट निकै टाढा पुगे । खेल्ने क्रममा घरबाट यति टाढा पुगेको उनीहरुले भेउ नै पाएनन् । त्यहाँ उनीहरु मस्त खेलिरहेका थिए । यस्तैमा एक बालक हठात खाल्डोमा लडे, […]

एक बच्चा थिए, आज्ञाकारी र मेधावी । पढाईमा सधै अब्बल । विज्ञानमा उनले सतप्रतिशत अंक हासिल गरे । जिन्दगीभर उनी दोस्रो भएनन् । हरेक परीक्षामा प्रथमका प्रथम हुँदै गए । उनी इन्जिनियर बन्न चाहन्थे । इन्जिनियरिङको पढाई पनि उसैगरी पुरा गरे । पढाई सक्दा नसक्दै उनलाई जागिरको अफर आउन थाल्यो । उनले लोभलाग्दो जागिर सुरु […]

अहिले अधिकांश बालबच्चा आफ्ना आमाबुवासँग रमाइरहेका छन् । आमाबुवाले पनि बालबच्चाका लागि पर्याप्त समय दिन पाएका छन् । अहिलेको अवस्थामा यसलाई राम्रो मौका यसकारण मान्नुपर्ने हुन्छ कि, धेरैजसो अभिभावकले बालबच्चाका लागि समय दिन सकिरहेका थिएनन् । दम्पती नै कामकाजी भएको अवस्थामा उनीहरुसँग बालबच्चाका लागि समय दिनै मुस्किल थियो । तर, लकडाउनयता बालबच्चा र अभिभावक एकसाथ […]

बालबच्चाले एकैथरीका खानेकुरा सेवन गर्दा वा अस्वस्थकर खानेकुरा मात्र खाइरहँदा उनीहरूमा पोषक तत्वको कमी हुन सक्छ । जबकि यही उमेरमा उनीहरूको शरीरलाई सम्पूर्ण पोषक तत्वको बढी खाँचो हुन्छ । शारीरिक र मानसिक विकासको यो चरणमा बालबालिकालाई पोषणयुक्त भोजन आवश्यक हुन्छ। तर, उनीहरूको खराब खानपान शैलीका कारण पोषक तत्वको कमी भएको हुन सक्छ । पोषक तत्वको […]