बैजनाथ थारु चौधरी एमालेका प्रभावशाली थारु नेता हुन् । नवलपरासीबाट प्रत्यक्ष चुनाव जितेका चौधरी एमालेको आधारक्षेत्र मानिने लुम्बिनी अन्चलको इन्चार्ज समेत छन् । अहिले थारु कल्याणकारी सभाको नेतृत्वमा सबै दलका थारु सभासद र थारु समुदाय आन्दोलनमा रहेका बेला एमालेका थारु भने आन्दोलनमा छैनन् ।

चौधरीका अनुसार, यो आन्दोलनमा सिके राउत, वैद्य र विप्लब र राजेन्द्र महतो सबैको गठबन्धन भएकाले एमालेका थारु बाहिर बसेका हुन् । त्यसो भए थारुको माग सम्बोधन गर्ने माध्यमार्गी बाटो के हो त ? चौधरी भन्छन्-‘दाङदेखि कन्चनपूरसम्मको भूभागलाई एकै प्रदेशमा राखेर समाधान खोज्न सकिन्छ ।’

प्रस्तुत छ, एमाले सभासद चौधरीसँग अनलाइनबरका लागि मात्रिका पौडेलले गरेको कुराकानीका सम्पादित अंशः

थारु आन्दोलनका क्रममा टीकापु्रमा जुन विभत्स हत्याकाण्ड भयो, त्यो नियोजित थियो वा थारुको अधिकार खोसिएकोमा प्रतिक्रियात्मक आवेग थियो ?

– घटनाको सबै प्रकृति हेर्दा टीकापुर घटना सुनियोजित थियो । स्थानीय प्रशासनसँग थरुहट र अखण्ड दुवै आन्दोलनकारी बसेर शान्तिपूर्ण आन्दोलन गर्ने, कुनै हालतको हिंसा नगर्ने सहमति भएको थियो त्यहि विहान । त्यसको लगत्तै जुन खालको मान्छे उपस्थित गराइयो र धोखापूर्ण ढंगले सुरक्षाकर्मीको हत्या भयो, यो निकै गम्भीर विषय हो । यसको छानविन गर्न सरकारले समिति बनाइसकेकाले त्यसको रिपोर्ट आउला नै, अहिले म यति चाहिँ दावीका साथ भन्छु कि, यो घटना वा आन्दोलन थारुका माग पूरा गराउने ढंगले भन्दा पनि अहिलेसम्म पाइएका उपलव्धी पनि गुम्ने ढंगले भएको छ ।

तर, थरुहट थारुवान संयुक्त आन्दोलन परिचालन समितिका संयोजक धनिराम चौधरी लगायतका नेताले त यसको जिम्मा हामी लिदैनौं भनिसके नि ?

यो त झनै गैरजिम्मेवारपूर्ण कुरा भयो । जिम्मा त आन्दोलनको नेतृत्व गर्नेहरुले लिनैपर्छ । यस्तो गैरजिम्मेवार अभिव्यक्ति दिएर कसैले छुट पाउदैन । मैले पनि धेरै ठूला ठूला आन्दोलनका नेतृत्व गरेको छु । आन्दोलन गर्ने भएपछि त्यसमा कस्ता मान्छे आउछन्, कसरी घुसपैठ रोक्ने भन्ने बेलैमा सोच्नुपर्छ । अहिले आएर घुसपैठियाले गरे भन्दैमा कसैले छुट पाउदैन र पाउनु पनि हुदैन । नत्र त दण्डहीनता बढेर जान्छ ।

थारुको माग पूरा गराउन आन्दोलन भइरहेको छ, तर यो आन्दोलन परिचालन समितिमा एमालेका थारु सभासद र नेताहरु त देखिदैनन् किन हो ?

– हामी नेकपा एमालेमा रहेका थारु सभासद र थारु नेता कार्यकर्ताहरु यो आन्दोलनमा छैनौं । थारुको माग पूरा हुनुपर्छ, समानुपातिक समावेशी प्रतिनिधित्व सहितको अधिकार संविधानमा स्पष्ट लेखिनुपर्छ भनेर हामी लागेका छौं ।

तर, यो आन्दोलनमा जुन गठबन्धन बनेको छ, यसप्रति हामी सशंकित भयौं । यसमा मोहन वैद्यदेखि सिके राउतसम्मको संलग्नता छ । उपेन्द्र यादव राजेन्द्र महतोदेखि विप्लबसम्मको सहभागिता रहेपछि हामी यसमा नबसेका हौं । थारु कल्याणकारी सभा जस्तो सामुदायिक संगठनका अध्यक्ष धनिराम चौधरीले यस्तो आन्दोलनमा घुसपैठ त खुलेआम गराइसके ।

अनि थरुहट थारुवान प्रदेश स्थापना त तपाईहरुको पनि माग होइन र ?

झापादेखि कञ्चननपूरसम्म थरुहट राज्य हुनुपर्छ भन्ने मागमा हामी सहमत हुन सकेनौं । दोस्रो कुरा यो आन्दोलनको माग र नारा अझै प्रष्ट भएको छैन । सबैखालका मान्छेहरु मिसिएका छन् । थारु समुदाय नेपालका आदिवासी जनजाति समुदायमध्येको सबैभन्दा ठूलो र पीडित समुदाय हो । हामीले हाम्रो प्रतिनिधित्व र राजनीतिक अधिकारको लागि लड्नुपर्नेमा केही साथी मधेशवादीको मागमा गए । त्यहिँनेर समस्या भयो ।

तर, आन्दोलनकारीले त झापादेखि नवलपरासी र नवलपरासीदेखि कन्चनपूरको दुई प्रदेश भनेका छन् होइन र ?

दाङदेखि कन्चनपूरसम्मको भूभागलाई एकै प्रदेशमा राख्नुपर्छ । त्यसो भयो भने थारु आन्दोलनका अधिकांश माग पूरा हुन्छ । त्यसो भए उनीहरूको भाषा, भेष, संस्कृति मिल्छ । उनीहरुबीच बेटी रोटीको सम्बन्ध छ

– धनिराम चौधरी र राजकुमार लेखीले प्रष्ट भनेका छन्, समग्र तराई थरुहट प्रदेश भनेर । नवलपूरदेखि कञ्चनपूरसम्मको भूभागलाई एउटा प्रदेश बनाउने कि भन्ने कुरा चाहिँ शुरुमा एमालेले चुनावका बेलामा अघि सारेको थियो । उहाँहरु त पहाडको एक ढिस्को पनि मिसाउन हुँदैन भन्न थाल्नुभएको छ । यो त थारुको माग होइन, अन्तैबाट आयो यो माग । हामीलाई त पहाड चाहिन्छ । साधन स्रोत र सामर्थ्यको हिसाबले पहाडका प्युठान, रोल्पा र बाग्लुङ चाहिन्छ भनेरै हामी ५ नम्बर प्रदेशमा बसेका हौं । पहाड र तराई मिलाएरै प्रदेश बनाउनुपर्छ । अहिले २ नम्बर प्रदेशले पहाड माग्न थालिसक्यो ।

तपाई थारु समुदायको नेता समेत भएकाले भन्नुस् कि, आन्दोलनमा उठिसकेका थारुलाई बसाउने उपाय चाहिँ के हो त ?

पहिलो कुरा त आफ्नो माग राख्दा हिंसा होइन शान्ति अपनाउनुपर्छ । सुरक्षाकर्मीलाई जलाएर मार्ने, २ वर्षको बच्चालाई गोली ठोकेर मार्ने कुराले थारु समुदायमाथि इतिहासमै नभएको कलंक लागिसकेको छ । तर यो बेलामा सुरक्षाकर्मी थप संयमित हुन जरुरी छ । मैले कैलालीका फोरम लोकतान्त्रिकका सभासद जनक चौधरीसँग अघि कुरा गरेको थिएँ । कर्फ्यू लागेका बेला उहाँको घरमा आगजनी भएको छ रे । यदि त्यसो हो भने सेनामाथि प्रश्न उठ्छ । त्यहाँ थारु समुदायका घर पसल जलाउने र थारुमाथि अत्याचार गर्ने काम भएको पनि सुनिएको छ ।

यो त समस्या समाधान भन्दा पनि समस्या बल्झाउने कुरा भो । मैले नेताहरुलाई पनि भनेको छु, यो समस्याको समाधान फौजी ढंगले होइन वार्ताबाटै खोजिनुपर्छ । तर, हत्यामा संलग्न अपराधीलाई कानुनी कारवाहीको दायरमा ल्याउनुपर्छ ।

थारु आन्दोलनलाई समाधान गर्न र थारुका माग पूरा गर्नका लागि मध्यमार्गी बाटो के हुन सक्छ ?

म थारु समुदायको समेत नेता हुनुको नाताले र एउटा जिम्मेवार राजनीतिक पार्टीको नेता हुनुको नाताले के मात्र भन्छु भने-कुनै न कुनै हिसाबले थारुको माग सम्बोधन हुनैपर्छ । यसमा सरकार र आन्दोलनकारी दुवैले लचिलो बन्नुपर्‍यो । हामीले पनि झापादेखि कञ्चनपूर वा नवलपरासीदेखि कन्चनपूर चाहिन्छ भनेर हुँदैन ।

यसको मध्यमार्गी समाधान भनेको दाङदेखि कन्चनपूरसम्मको भूभागलाई एकै प्रदेशमा राख्ने हुनसक्छ । यो मेरो व्यक्तिगत बिचार हो । त्यसो भयो भने थारु आन्दोलनका अधिकांश माग पूरा हुन्छ । दाङदेखि कञ्चनपूरसम्मका थारुको भाषा, भेष, संस्कृति मिल्छ । उनीहरुबीच बेटी रोटीको सम्बन्ध छ । अब त्यसमा पहाड के गर्ने ? त्यो मेरो विषय होइन । विज्ञहरुले टुंगो लगाउनुपर्छ । सेती महाकालीका पहाड पूरै मिसाएर दाङसम्मको प्रदेश बनाए पनि भो ।

अनि नवलपरासीदेखि कञ्चनपूरको माग त कसरी पूरा हुन्छ ?

त्यो माग नै उचित भएन । नवलपरासीको दाउन्ने तल र दाउन्ने माथिका थारुको भाषा मिल्दैन । मेरी बहिनीको विहे नवलपूरमा भएको छ । उनले घरमा सासु ससुरासँग थारु भाषामा होइन,। नेपाली भाषामा कुरा गर्नुपर्छ । दाउन्ने तलदेखि कपिलवस्तुसम्मका थारुको एउटा संस्कृति छ । यहाँ त थारु भनेपछि सबै एकै हो भन्ने बुझेका छन् । थारुको क्लस्टर नबुझ्दा समस्या आएको हो ।

यदि खारा लाउने चेतावनी दिएको हो भने त्यो ठूलो दुर्भाग्य हो । जनतालाई माग र एजेण्डा बुझाएर आन्दोलनमा ल्याउनुपर्छ । कुरै नबुझी खाराको डर देखाएर आन्दोलनमा ल्याउँदा समस्या हुन्छ

दाङदेखि कञ्चनपूरको क्लस्टर नुछुट्याएको भए यस्तो आक्रोश नआउन सक्थ्यो । तर, केही नेताको अहंकारले गर्दा यो अवस्था आएको हो । आज केही नेता जसको म नाम लिन चाहान्न, सबैले चिनिसकेका छन्, तीनको पावरले कैलाली कञ्चनपूरलाई अलग गरे पनि भोलि दुई चार वर्षमा दाङदेखि कञ्चनपूर एक ठाउँमा पुग्नेछन् ।

सीमांकनकै कारण यति ठूलो लफडा भयो, अब थारुको माग सम्बोधन नगरी त अघि बढ्ने अवस्था रहेन होइन ?

मैले त हिजो संसदीय दलको बैठकमा पनि भनेँ, हामी १६ बुँदे सहमतिबाट बाहिर जानुनै गल्ती भयो । सीमांकनका लागि विज्ञहरुको आयोग बनाउने कुरा नै ठिक थियो ।

यहाँ त नेता प्राबिधिक र प्राज्ञिक बन्न खोज्दा सीमांकन कुरुप भयो । हरेक नेताले आफ्नो भेग हेर्न थालेपछि जनताको आकांक्षा सम्बोधन भएन । अझै पनि मिल्छ भने सीमांकनको जिम्मा आयोगलाई दिउँ भन्ने मेरो कुरा हो । तर, कुनै पनि कारणले संविधान जारी गर्ने कुराबाट भने पछि हट्न हुँदैन ।

हजारौंको संख्यामा थारु जनता आन्दोलनमा आएका छन्, यो त्यतिकै समाधान हुन्छ र ?

मैले भनिसकेँ,यसको राजनीतिक समाधान खोज्नुपर्छ । जहाँसम्म थारु हजारौंको संख्यामा आएको करा छ, यसमा दुई पाटो छ । एउटा त ३०/४० वर्षदेखि पहाडबाट बसाई सरेर आएका केही फटाहरुले थारुसँग मित लाएर उनीहरुकै सम्पत्ति हडपेका छन् । सबै पहाडिया त्यस्ता छैनन्, तर केही फटाहा छन् । उनीहरुको ज्यादतिका कारण पनि थारुमा एक खालको आक्रोश उत्पन्न हुन्छ र उनीहरु नबुझेरै पहाडीया विरुद्धको आन्दोलन भनेर आएका छन् । दोस्रो चाहिँ थारुको आफ्नै बढघर प्रथा छ, जसका कारण उनीहरु आन्दोलनमा आउन बाध्य पारिएका छन् ।

त्यो बाध्य पारिने बढघर प्रथा भनेको चाहिँ के हो, हाम्रा पाठकलाई प्रष्ट पारिदिनुस न ?

बढघर प्रथा थारु समुदायमा यथावत छ । थारु बस्तीमा भलमन्साले भनेपछि सबैले आदेश मान्नुपर्छ । भलमन्सा भनेको त्यो ठाउँको नाइके हो । म सुन्दैछु, भलमन्साले एक घर एक व्यक्ति आन्दोलनमा सहभागी नभएमा खारा लाउने चेतावनी दिएपछि बाध्य भएर मान्छेहरु सडकमा गए । खारा लाउने भनेको जरिवाना तिराउने भनेको हो ।

खाराको डरले गएकाहरु धेरै छन् भन्ने सुन्छु । यदि खारा लाउने चेतावनी दिएको हो भने त्यो ठूलो दुर्भाग्य हो । जनतालाई माग र एजेण्डा बुझाएर आन्दोलनमा ल्याउनुपर्छ । कुरै नबुझी खाराको डर देखाएर आन्दोलनमा ल्याउँदा समस्या हुन्छ । हिजो पर्वतेले ठग्यो भनेर आन्दोलनमा आएका थारुलाई आफ्नै भलमन्साले ठग्नु दुर्भाग्यो हो ।

तपाईको कुराले थारु समुदाय त तपाईसँग रुष्ट होलान् होइन ?

थारु समुदाय रुष्ट छैन । तर, मलाई भोट नदिने र एमाले इतरका थारुहरु रुष्ट छन् । मलाई भोट दिने थारु त मेरै पक्षमा छन् । अस्ति थरुहट आन्दोलनकारीले मेरो घरमा आक्रमण गरे । तर, त्यहाँ सबै थारु त थिएनन् नि । म नवलपरासीको क्षेत्र नम्बर ४ बाट जितेको छु । त्यहाँका सबै थारुले मलाई भोट दिएका त होइनन् । पहाडेले पनि भोट दिए, मधेसीले पनि दिएका छन् । अझ भन्ने हो भने मलाई सबैभन्दा धेरै भोट त पहाडेबाटै आयो । केही थारु मसँग रिसाउछन् भने मलाई पर्वाह छैन । म सामाजिक सद्भाव बिथोल्ने र एउटा समुदायविरुद्ध अर्को समुदाय भड्काउने कुराको बिरोधी हुँ ।

राजेन्द्र महतो, उपेन्द्र यादवहरु गएर टीकापुरमा थारुलाई भड्काएकै हुन् त ?

कुनै पनि नेताले जनतालाई अर्को समुदायको मान्छेलाई काट, लखेट, हतियार उठाऊ भन्छ भने त्यो गैरजिम्मेवार र भड्काउपूर्ण कुरा हो । यस्तो भाषण गर्नेलाई राज्यले कारवाही गर्नुपर्छ । राज्यले तुरुन्त नियन्त्रण गर्नुपर्ने हो ।