२५ चैत, सुर्खेत । छिमेकी प्रदेश सुदूरपश्चिमबाट कोरोना भाइरस दोस्रो चरणमा प्रवेश गरेपछि कर्णाली प्रदेशले आफ्नो प्रदेशमा सतर्कता बढाएको छ । सुदूरपश्चिमजस्तै कर्णाली प्रदेश पनि भारतबाट प्रवासी नेपालीहरु बढी भित्रिने क्षेत्रमा पर्छ । कर्णालीमा विभिन्न जिल्लाका बासिन्दाहरु भारतमा रोजगारी गर्न जाने गर्छन्, जो अहिले स्वदेश भित्रिएका छन् ।

कर्णाली प्रदेश सरकारले विपद् व्यवस्थापन परिषद्, अनुगमन समिति, विभिन्न उपसमिति र प्रदेश संकट व्यवस्थापन केन्द्रलगायतका संरचनामार्फत कोरोना रोकथामको तयारी थालेको छ । हालसम्म यहाँ संक्रमित नदेखिए पनि प्रदेश उच्च जोखिममा रहेको निष्कर्षसहित कर्णाली सरकारले १० वटै जिल्लाका स्थानीय तहमा दोस्रो तहको तयारी थालेको छ ।

कर्णालीमा सुदूरपश्चिमकै जस्तै विशेषता भएकोले भयावह अवस्था आउन नदिन केन्द्र सरकारका सबै निर्णय र लकडाउनलाई कार्यान्वयन गराउन बल प्रयोग गर्नसमेत मुख्यमन्त्री महेन्द्रबहादुर शाहीले निर्देशन दिएका छन् ।

सुदूरपश्चिमजस्तै जोखिममा छ कर्णाली

कर्णालीमा हालसम्म संक्रमित नभेटिए पनि उच्च जोखिममा छ । पूर्वतयारीमा सरकार चुकेको अवस्थामा कर्णालीले सुदूरपश्चिमकै नियति भोग्नुपर्ने निश्चित छ । कर्णालीमा पनि ठीक सुदूरपश्चिमकै अवस्था छ । किनभने, यहाँ भारतबाट फर्किनेको संख्या ठूलो छ ।

प्रदेश सरकारको तथ्याङ्कअनुसार विदेशबाट ८ हजार ६५० जना आएका छन् । केही बाहेक यो संख्या भारतबाट आउनेको हो । तर, भारतबाट आएका धेरैजसो क्वारेन्टाइनमा नबसी गाउँ पुगेका छन् । उनीहरु सेल्फ क्वारेन्टाइनमा बसेको समेत निश्चित हुन सकेको छैन ।

फा्रन्सबाट करतार हुँदै नेपाल आएको जहाजमा संक्रमितहरुसँगै चैत ४ गते आएका दैलेखका स्वास्थ्यकर्मी नै क्वारेन्टाइनमा नबसेको र २० दिनसम्म पनि परीक्षण नगराउनुले नै यो पुष्टि गरेको छ ।

यो पनि पढ्नुहोस २० दिन बित्यो, संक्रमितसँगै आएका व्यक्तिको जाँच भएन

उल्लेखित तथ्याङकबाहेक अन्य व्यक्ति पनि अवैधरुपमा (हेल्थ डेस्क छलेर) प्रवेश गरेको हुन सक्ने बताउँछन् प्रदेश विपद् व्यवस्थापन कार्यकारी समितिको नेतृत्व गरेका कानूनमन्त्री नरेश भण्डारी । यसले कर्णालीमा थप जोखिम बढाएको छ ।

अन्धविश्वासका कारण क्वारेन्टाइनमा बस्न इन्कार

सुदूरपश्चिममा कोरोना प्रवेश नगरोस् भनेर शैलेश्वरी मन्दिरमा स्थानीयले भाकल गरेका थिए । ठीक त्यस्तै कर्णालीमा पनि देवीदेवता भाकल गर्न थालिएको छ । लकडाउन भइसकेको अवस्थामा दैलेखमा कोरोना गाउँ नपसोस् भनी कूल देवताको पूजा गरी संकल्प गरिएको थियो ।

यो अन्धविश्वासको एउटा उदाहरण मात्रै हो । अशिक्षाका कारण यहाँ थुप्रै समस्या छन् । अशिक्षाकै कारण कर्णालीवासी क्वारेन्टाइनमा बस्न मानिरहेका छैनन् ।

यही चैत १५ गते नेपालगञ्जबाट डोल्पा पुगेका स्थानीयवासी क्वारेन्टाइनमा बस्न मानेनन् । तर, गाउँपालिकाले जबरजस्त क्वारेन्टाइनमै राख्न खोजेपछि से–फोक्सुण्डो गाउँपालिका–५ क ङाचोक गुरुङले भेरी नदीमा हाम फालेर आत्महत्या प्रयास गरिन् ।

क्वारेन्टाइनमा बस्नुभन्दा आत्महत्या गर्न तयार हुनुको प्रमुख कारण कर्णालीको अशिक्षा हो । नागरिकले क्वारेन्टाइन भनेको जेल सम्झिन्छन्, बरु अरु सजायँ भोग्न तयार हुन्छन् । नागरिकमा चेतना जागृत हुन नसक्दा पनि कोरोनाको रोकथाममा चुनौती थपिएको प्रदेश सरकारकी प्रवक्ता सहकारीमन्त्री विमला केसीको भनाइ छ ।

गाउँमा कोरोनोप्रतिको गलत बुझाइका कारण पनि बाहिरबाट गएकाहरु क्वारेन्टाइनमा बस्न नमान्ने गरेको प्रवक्ता केसीको बुझाइ छ । ‘नागरिकमा चेतनास्तर कम छ, कोरोनालाई एचआईभी जस्तै सम्झिएका छन्,’ उनले भनिन्, ‘समस्या छ तर सम्झाइबुझाई गरी सुरक्षित राख्ने प्रयत्न गरिरहेका छौं ।’

चिनियाँ मोडेलको ‘युनिट एक्सन टिम’ परिचालन

खास गरी दोस्रो चरणमा प्रदेश सरकारले नयाँ संरचना र अवधारणा अवलम्बन गर्ने जनाएको छ । जसअन्तर्गत तेस्रो मुलुक र भारतबाट आएकाहरुको विशेष निगरानी गरिने छ । यसका लागि टोल, समुदाय, वडा र स्थानीयतह र जिल्लास्तरमा एकीकृत टिम अर्थात ‘युनिट एक्सन टिम’ निर्माण गरी बाहिरबाट आएका नागरिकको तथ्यांक संकलन गर्न थालिएको छ ।

केही स्थानीय तहले तथ्यांक संकलन गरेर काम सुरु गरिसकेको कर्णाली प्रदेश सरकारकी प्रवक्ता भूमि व्यवस्था कृषि तथा सहकारीमन्त्री विमला केसीले जानकारी दिइन् ।

प्रदेशका सबै जिल्ला, स्थानीय तह र वडा हुँदै समुदाय र टोलमा समेत छिट्टै एकीकृत टिम निर्माण भइ काम सुरु हुने उनको भनाइ छ । ‘सुर्खेत, जाजरकोट लगायतका जिल्लामा काम सुरु भइसकेको छ,’ प्रवक्ता केसीले भनिन्,‘अब सबै ठाउँमा जनप्रतिनिधिको नेतृत्वमा काम हुन्छ । निर्देशन भइसकेको छ ।’

चीन र दक्षिण कोरियामा प्रभावकारी देखिएकाले कर्णालीमा यो मोडेल अपनाइएको हो । एकीकृत टिममा स्वास्थ्यकर्मी, जनप्रतिनिधि र सुरक्षाकर्मी रहेका छन् ।

टिमले स्थानीयलाई क्वारेन्टाइनमा बसाल्ने, बिरामी भए उपचार गर्ने, शंकास्पद व्यक्तिहरुलाई कोरोनाको परीक्षण गर्न पठाउने, अप्ठेरोमा परेकालाई राहत वितरण गर्नेछ ।

२५ सय क्वारेन्टाइन, ३३९ आइसोलेसन

दोस्रो चरणको तयारी सुरु भएको कर्णालीमा हालसम्म दुई हजार ५२८ वटा क्वारेन्टाइन निर्माण भएका छन् । ३३९ वटा आइसोलेसन कक्ष निर्माण गरिएको छ ।

एक हजार क्षमताको क्वारेन्टाइन सुर्खेतको वीरेन्द्रनगरस्थित मध्यपश्चिमाञ्चल विश्वविद्यालय र खुलामञ्चमा निर्माण गरिएको छ ।

खुलामञ्चमा नेपाली सेनाले निर्माण गरेको क्वारेन्टाइन नमूना भएको प्रदेश सरकारको दाबी छ । सम्पूर्ण मापदण्ड पूरा गरी क्वारेन्टाइन निर्माण गरिएको छ ।

सुर्खेतसहित प्रदेशका अन्य जिल्ला र स्थानीय तहमा पनि क्वारेन्टाइन निर्माण गरिएको छ । यी क्वारेन्टाइनमा भारतबाट आएका मजदुरहरुलाई राखिएको छ । सुर्खेतको क्वारेन्टाइनमा पहिलो चरणमा भारतबाट आएका ५७, दोस्रो चरणमा ४५ र तेस्रो चरणमा ५९ जना राखिएको छ ।

जुम्लामा पनि ठूलो संख्यामा भारतबाट आएका मजदुरलाई क्वारेन्टाइनमा राखिएको छ । त्यहाँका ३०० जनाको एकै पटक मंगलबार केन्द्रको टोलीले कोरोना परीक्षण गर्ने प्रदेश विपद् व्यवस्थापन कार्यकारी समितिका संयोजक कानूनमन्त्री नरेश भण्डारीले जानकारी दिए ।

स्थानीय तहमा समेत क्वारेन्टाइन रहेको र त्यहाँ बसेर फर्किने, नयाँ आउने क्रम पनि जारी भएकोले संख्या यकिन भैनसकेको प्रदेश सरकारले जनाएको छ ।

बाहिरबाट आएका केही व्यक्तिहरु १४ दिन क्वारेन्टाइनमा बसेर अहिले सेल्फ कोरेन्टाइनमा रहेको

लकडाउन मात्रै पर्याप्त छैन

कारोना रोकथामका लागि विश्वले अपनाएको विधि लकडाउन हो । तर, कर्णालीमा लकडाउन नै रोकथामका लागि पर्याप्त हुने देखिँदैन ।

कर्णालीको भौगोलिक अवस्था, नागरिक चेतनास्तर, अशिक्षा र जनजीवनका कारण कर्णालीमा लकडाउन मात्रै कारोना रोकथामको प्रमुख औजार हुन नसक्ने बताउँछन् ‘युनिट एक्सन ग्रुप’ अभियन्ता नरबहादुर कार्की ।

कर्णालीको ठूलो संख्या मजदुरीका लागि भारतमा छ । उनीहरुलाई घरफर्किन लकडाउनले छेकेन । बरु सरकारले नै उद्धार गरेर घर फर्काउनु पर्‍याे । गाउँ गएकाहरु क्वारेन्टाइन्मा बस्न मानेनन् । जबरजस्त गर्न खोज्दा आत्महत्या प्रयास भयो । उनीहरुलाई कसले रोक्ने ?

कर्णाली सुर्खेत र अन्य जिल्लाका सदरमुकामबाहेक सबै भौगोलिक विकट छ । एक वडाबाट अर्को वडा पुग्न घण्टौं लाग्छ । अशिक्षा र चेतनास्तरका कारण आफैं लकडाउनमा बस्दैनन् । गाउँमा प्रहरी युनिट छैन । कर्णालीमा लकडाउन कार्यान्वयन गर्ने एउटै उपाय आत्मअनुशासन भएको बताउँछिन् सरकारी प्रवक्ता विमला केसी ।

तर, कर्णालीको मध्यपहाडी र हिमाली क्षेत्रको जनवीनका कारण पनि लकडाउन प्रभावकारी हुन नसक्ने तर्क गर्छन्, युनिट एक्सन ग्रूपका अभियन्ता कार्की ।

एक गाग्री खानेपानीको घण्टौं हिँडेर जोहो गर्नुपर्ने, खाना पकाउने दाउरा खोज्न घरबाहिरै निस्कनुपर्ने, बस्तुभाउका लागि घाँसदाउरा गर्नु पर्ने, खेतिपाती गर्नु पर्ने बाध्यताले लकडाउन उल्लंघन हुने उनको भनाइ छ ।

यसकारण कर्णाली मात्र नभई देशैभर हरेक नागरिकको तथ्याङक राखेर निगरानी गर्ने र जाँचको दायरा बढाउनुको विकल्प नभएको उनको भनाइ छ ।

भेन्टिलेटरसहित उपचारको व्यवस्था, धीमा गतिमा जाँच

कर्णाली प्रदेश स्वास्थयमा पनि सधैं पछाडि छ । प्रदेशमा रहेका साविकको क्षेत्रीय अस्पतालबाट अञ्चल अस्पतालमा बिरामी रिफर गर्नुपर्ने बाध्यता अहिले पनि कायमै छ ।

हाल कोरोना संक्रमण रोकथामका लागि तिनै न्यून संरचना र जनशक्तिबाटै प्रदेश सरकारले तयारी गरिएको छ । केन्द्र सरकारको निर्णयअनुसार नै सुर्खेतमा प्रयोगशाला स्थापना गरी यही चैत २० गतेदेखि कोरानोनाको परीक्षण सुरु गरिएको छ ।

सोमबारसम्म कर्णालीमा ८० जनाको थ्रोट स्वाब परीक्षण गरिएको छ । ४९ जनाको प्रदेशकै ल्याबबाट र ३१ जनाको टेकुमा परीक्षण गराइएको थियो । विदेशबाट आएका उनीहरु सबैको रिपोर्ट नेगेटिभ आएको स्वास्थ्य सेवा निर्देशनालयले जनाएको छ ।

प्रदेशमा प्रयोगशालाबाट दैनिक ४ देखि १६ जनासम्मको परीक्षण हुने गरेको छ । यो न्यून हो । सरकारको तथ्याङ्कअनुसार विदेश (भारतसहित)बाट आएकाको संख्या मात्रै साढे आठ हजारभन्दा धेरै छ । अवैधानिक रुपमा आएकाहरु सरकारको सम्पर्कमै छैनन् ।

हालकै अवस्थामा जाँच हुँदा विदेशबाट आएकाहरुको यो संख्याको जाँच गर्न मात्र साढे दुई वर्षभन्दा धेरै समय लाग्ने देखिन्छ । निर्देशनालयका अनुसार प्रदेशमा आइसोलेसनमा राखेर उपचार गर्नु पर्ने बिरामीको संख्या भने हालसम्म शून्य नै छ ।

प्रदेश सरकारले उपचारका लागि हालसम्म ३३९ वटा आइसोलेसन वार्ड तयारी अवस्थामा राखेको छ । जसमा सबैभन्दा धेरै कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा १२० भन्दा बढी आइसोलेसन कक्ष रहेका छन् ।

सुर्खेतको प्रदेश अस्पताल र अन्य जिल्ला अस्पतालहरुमा पनि आइसोलेन कक्षहरु तयार गरिएको प्रदेश विपद् व्यवस्थापन कार्यकारी समितिका संयोजक नरेश भण्डारीले जानकारी दिए ।

उनका अनुसार जुम्लाको कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा १० र सुर्खेतमा ५ र दैलेखमो २ गरी १७ वटा आईसीयु र कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा ५ र प्रदेश अस्पताल सुर्खेतमा २ गरी ७ वटा भेन्टिलेटर तयार गरिएको छ ।