भानुभक्तमात्र अन्तिम सत्य होइन

२०६२/०६३ सालको जनआन्दोलनलाई उचाइतिर धकेल्ने कविता ‘बिसे नगर्चीको बयान’ लेखेको दुई वर्षपछि श्रवण मुकारुङले ‘भानुभक्त’ लेखे ।

‘भानुभक्त’ कविता पनि पाठकमाझ लोकप्रिय बन्यो । उक्त कविताको रचनागर्भ र अभिप्राय के हो ? २०७औं भानुजयन्तीको सन्दर्भमा कवि मुकारुङसँग अनलाइनखबरका लागि निर्भीकजंग रायमाझीले गरेको कुराकानी :

‘भानुभक्त’ कुन सन्दर्भमा लेख्नुभयो ?

२०६४ सालताका देशमा लोकतान्त्रिक मूल्य–मान्यताका विविध आयाममाथि बहस चल्न थालेको थियो । त्यही सेरोफेरोमा भानुभक्तमाथि पनि बहस सुरु भयो । त्यही परिवेश र इतिहासलाई विनिर्माण गरेर यो कविता लेखेको हुँ ।

कला–साहित्य क्षेत्रले आदिकविलाई, ती विशिष्ट कविलाई सम्झनुपर्छ भनेर मैले भानुलाई इतिहासबाट तानेर ल्याएको हुँ । उनको योगदानलाई कदर गरेर कविता लेखेको हुँ ।

यो कवितालाई व्यंग्य कविता भन्न मिल्छ ?

मिल्दैन । कवितामा दुईवटा समय– भानुभक्त कालको मान्छे र आजको मान्छेबीच तुलना छ । भानुलाई व्यंग्य भन्दा सम्मान गर्दै दुईवटा समयखण्डलाई जोड्न खोजिएको छ ।

तपाईं स्वयंले यो कवितालाई राजनीतिकरण गर्दै कहिले विरोधमा, कहिले सम्मानमा प्रयोग गरेको देखियो नि ?

हुन त कविता बहुअर्थी हुन्छ । मैले व्यंग्य भन्दा पनि सम्मान गरेर लेखेको हुँ । भानु चेतना र नेपाली नागरिकको प्रतीक हुन् भनेर देखाउन खोजेको हुँ ।

हिजो तनहुँबाट एउटा भानु काठमाडौं गएको थियो, आज देशबाट हजारौं भानु अरब गइरहेका छन् । यसो भन्ने कवितालाई राजनीतिकरण भन्न मिल्दैन ।

भानुभक्तलाई नेपाल बाहिरका नेपालीले किन यहाँभन्दा बढी महत्व दिएका ?

मान्छेलाई जोड्न धेरै तन्तु चाहिन्छ । हामीलाई पृथ्वीनारायण पनि चाहियो, बिसे नगर्ची पनि चाहियो । अमरसिंंह, बलभद्र पनि चाहियो । नेपाली जाति रहेको ठाउँमा भानुलाई सम्झनु भाषाको कारणले पनि हो ।

जीवनमा सर्वप्रथम भानुभक्तका रचना कहिले पढ्नभयो ?

गाउँमा हाम्रो परिवार चेतनाको हिसाबले अलि अगाडि थियो । बोजु (हजुरआमा) ले पनि रामायण भनेको मलाई याद छ ।

पछि कसको रहेछ यी कविता भनेर खोज्दा भानुभक्तको रहेछ । स्कुल पढ्दा घरमै रामायणको पुस्तक पनि भेटें । किशोरकालमै मलाई बालकाण्ड, युद्धकाण्डका अधिकांश हरफ कण्ठै आउँथ्यो ।

एउटा कविको आँखाले भानुको कवित्व कस्तो पाउनुहुन्छ ?

भानुका फुटकर कवितामा व्यंग्य कविता पनि छ । कर्मचारीहरूमाथि तीव्र व्यंग्य कसिएको कविता छ । उनले त्यसबेलाको प्रशासनिक माहोललाई व्यंग्य गर्दै शासन पद्धतिमाथि लेखेका छन् ।

भानुलाई रामायणले प्रसिद्धि बनायो, बधुशिक्षाले विवादमा ल्यायो । एउटा लेखकको विविध आयाम हुन्छ, भानुको पनि छ । हामी भानुले रामायणमार्फत ‘नेपाली जाति’लाई जोडे भन्छौं । कतिले राष्ट्रिय एकताको प्रतीक भनेर अतिरञ्जना पनि गरे । यद्यपी, एउटा साहित्यकारले राज्यबाट सम्मान पाउनु आफैंमा राम्रो कुरा हो ।

भानुलाई हेर्ने कुन चाहिँ दृष्टि सही हो ?

दुई सय वर्षअगाडि भानुले गरेको योगदानको महत्व बुझेर मोतीराम भट्टले उनलाई अगाडि ल्याएका हुन् ।

आज हामीले पनि भानुलाई फराकिलो दृष्टिले हेर्नुपर्छ । भानुसँगै शंखधर साख्खा, विद्यापति, श्रीजङ्घाहरुलाई सम्झिन, सम्मान गर्नपर्छ । यसरी हेर्दा भानु बाहेकका सत्यहरु पनि देखिन्छ ।

राज्यले देशभित्रका सबै भाषा–संस्कृतिका स्रष्टालाई सम्मान गर्नुपर्छ । लोकतन्त्रमा सबै पक्षका स्रष्टालाई सम्मान गर्नुपर्छ । समावेशी लोकतन्त्रलाई आत्मासात गरेको यो समयमा मातृभाषी स्रष्टा, लोपोन्मुख भाषाका स्रष्टा सबैलाई अगाडि ल्याउन काम गर्नुपर्छ । भानुलाई दिएको जस्तो इज्जत उनीहरूलाई पनि दिनुपर्छ ।

अनि भानुभक्तको कवित्व र योगदानको विषयमा रचनात्मक छलफल–अनुसन्धान हुनुपर्छ ।