
२४ फागुन, पोखरा । ‘स्मार्ट सिटी’को लक्ष्य लिएर अघि बढेको एउटा शहर पूर्ण बन्न केके चाहिएलान् ? सडक ? प्रयाप्त भौतिक संरचना ? सुविधा सम्पन्न स्कुल, कलेज र अस्पताल ? वा अन्य केही पूर्वाधार ?
वरिष्ठ कलाकार दुर्गा बराल ‘वात्स्यान’ यीबाहेक पनि कला, साहित्य र संस्कृतिको सम्मानविना पनि एउटा सहर पूर्ण नहुने बताउँछन् । एउटा सहर पूर्ण रुपमा ‘सहर’ बन्न ग्यालरी, पुस्तकालय र संग्रहालय पनि अनिवार्य हुनुपर्ने उनको मत छ ।
‘एउटा महानगर महानगरजस्तो, सहर सहरजस्तो हुन जति अन्य पूर्वाधार आवश्यक पर्छ त्यहाँ पुस्तकालय, ग्यालरी, म्युजियम पनि चाहिन्छ,’ वात्स्यान भन्छन्, ‘यी चिजलाई समेट्न सकिएन भने महानगर पूर्ण हुँदैन । महानगर भन्ने कला देखाउने ठाउँ पनि नहुने यस्तो कसरी हुन्छ ?’
पोखरा क्षेत्रफलका हिसाबले देशकै ठूलो महानगर हो । कलाकारिताका हिसाबमा भने काठमाडौं पछिको दोस्रो क्रियाशील शहर मानिन्छ । वरिष्ठ कलाकार वात्स्यानकै भनाइलाई आधार मान्ने हो भने काठमाडौं पछि कला र कलाकारको जम्बो उपस्थिति पोखरामा छ ।
तर कला, साहित्यलाई प्रवर्द्धन र सम्वर्द्धन गर्दै समाज रुपान्तरणको माध्यम बनाउने घोषणापत्रमै उल्लेख गरेर अघि बढेको पोखरा महानगरमै भने कलाकार, चित्रकारले आफ्नो कला प्रदर्शन गर्ने एउटा ग्यालरीसमेत अभाव छ ।
फोटो, चित्र प्रदर्शन गर्न पोखरा, महेन्द्रपुलस्थित साँघुरो क्षेत्रमा रहेको पोखरा आर्ट ग्यालरी छ । तर, त्यो पनि त्यहाँबाट अन्यत्रै खुला ठाउँमा सार्ने महानगरले निर्णय गरेको करिब तीन वर्ष बित्न लाग्दासमेत योजनामै थन्किएको छ ।
पोखराको व्यस्त बजार क्षेत्र महेन्द्र पुलको ‘पोखरा आर्ट ग्यालरी’मा कुनै बेला खुबै चहलपहल हुन्थ्यो । पोखरामा हुने गरेका साना-ठूला चित्रकला तथा फोटो प्रदर्शनी त्यहिं हुने गरेका थिए ।
०५६ सालमा स्थापना भएको उक्त ग्यालरी छेउमा पोखरा सार्वजनिक पुस्तकालय रहेकाले पनि त्यसकै बहानामा कवि, कलाकारको देखभेट भइरहन्थ्यो । फोटो, चित्रमात्रै प्रदर्शन गर्ने उद्देश्यले बनाइएको भवन समग्र पोखरामै अन्यत्र नभएकाले पनि पोखरा आर्ट ग्यालरी कलाकारको अन्तिम गन्तव्य बनेको थियो ।
तर, अहिले ती दृश्य फरक छन् । उक्त ठाउँमा ‘पोखरा आर्ट ग्यालरी’ लेखिएको भवन त छ तर, नाममात्रैको । त्यहाँ न अहिले चित्र, फोटो नै प्रदर्शन हुन्छन् न कलाकार नै जुट्छन् । तीन वर्ष अघिसम्म फोटो, चित्रकला प्रदर्शनीले चहलपहल भइरहने यो ठाउँ अहिले सुनसान छ ।
फोटो, चित्र प्रदर्शन भइरहने गरी तोकिएको एकमात्र ग्यालरी पोखरा महानगरकै अपरिपक्क निर्णयकै कारण सुनसान बन्न पुगेको हो । पोखरा महानगरको ०७५ चैत १ गते बसेको कार्यपालिका बैठकले महेन्द्र पुलबाट ग्यालरी सार्ने र त्यहाँ पार्किङ स्थल बनाउने निर्णय गरेको थियो ।
महानगरको २८ औं कार्यपालिका बैठकले ‘महेन्द्रपुलबाट पोखरा आर्ट ग्यालरी र सार्वजनिक पुस्तकालय अन्यत्रै सार्ने’ निर्णय गर्दा कलाकारसमेत खुसी थिए । साँघुरो, अत्यन्तै भिडभाड, होहल्ला पनि भइरहने र अपायक भएको उक्त ठाउँबाट गण्डकी प्रदेश संग्रहालयको खुल्ला ठाउँमा ग्यालरी र पुस्तकालय सार्ने निर्णयले कलाकार दंग थिए ।
तर, निर्णय भएको तीन वर्ष बित्न लाग्दासमेत न आर्ट ग्यालरी सारियो न त त्यहाँ योजनाबमोजिम पार्किङस्थल नै बनाइयो । निर्णय गरेको लामो समयसम्म ग्यालरी नबन्दा कलाकारसमेत निराश छन् ।
‘त्यो (पोखरा आर्ट ग्यालरी) बनाउन सुरुमा हामी कलाकारले साह्रै मिहिनेत गरेका थियौं । आफूले सकेजति सहयोग गरेर बनाएका थियौं । त्यो ग्यालरी बनिसकेपछि नै एक हिसाबमा पोखराको चित्रकला अन्तर्राष्ट्रियस्तरसँग जोडिएको हो,’ वरिष्ठ कलाकार दुर्गा बराल (वात्स्यान) भन्छन्, ‘तर, अहिले महानगरले त्यसलाई विभिन्न बहानामा भत्काउन खोजिरहेको छ ।’
अर्को ग्यालरीको टुंगो नलगाइकनै महेन्द्रपुलस्थित उक्त ग्यालरी भत्काउन खोज्दा आफूहरुले नै रोकेको वात्स्यान बताउँछन् । ‘महानगरले नयाँ ठाउँमा सार्ने भन्ने सुनियो,’ उनी भन्छन्, ‘अर्को विकल्प व्यवस्थापन नभइकन छोड्दैनौं भनेका छौं । पोखराजस्तो सहरमा ग्यालरी एउटामात्रै होइन, धेरै हुनुपर्छ ।’
कलाकार हेमकान्ती गुरुङ चैत महिनाभित्रै गर्ने तयारी गरेको अन्तर्राष्ट्रियस्तरको चित्रकला प्रदर्शनी अहिले नगर्ने मनस्थितिमा पुगिसकेकी छन् । यसको मुख्य कारण नै ठाउँ अभाव हो । पहिले उनले पोखरा आर्ट ग्यालरीमै आफ्नो कला प्रदर्शनी गर्थिन् । तर, अहिले त्यो पनि पातलिएको छ ।
‘आर्ट भनेेको पेन्टिङ चित्र बनाएर देखाउनेमात्रै होइन, यसमा विभिन्न पाटाहरु छन् । सानो र साँघुरो ठाउँमा गाह्रो हुन्छ भनेरै नयाँ विकल्प खोजिएको हो,’ गुरुङ भन्छिन्, ‘अहिले त झन् त्यो पनि अनिश्चित भइदियो । न कलाकारले आवाज उठाए, न सरकारले कलाको महत्व नै बुझ्यो ।’
कलाकार गुरुङको मतसमेत महानगरले ग्यालरीको टुंगो चाँडै लगाइदियोस् भन्ने छ । काठमाडौंपछि कला क्रियाकलाप भइरहेन ठाउँमै ग्यालरीविहीन भएर खुम्चिनुपर्दा दुःख लागेको उनी बताउँछिन् ।
‘काठमाडौंपछि कलाको हिसाबले पोखरा दोस्रो नम्बरमा आउँछ । तर, यही सहरमा हामी आफ्नो प्रतिभा पनि देखाउन पाउँदैनौं । आफूले बनाएका कला देखाउने ठाउँ पनि छैन,’ गुरुङ दुखेसो पोख्छिन्, ‘ग्यालरी नहुँदा क्रियाकलाप त कम भएनै, यसबारे अरुलाई बुझाउने मौका समेत पाएका छैनौं ।’
महानगरको बहानाः संग्रहालयसँग कुरा मिलेन !
महानगरको महेन्द्रपुलबाट आर्ट ग्यालरी र पुस्तकालय गण्डकी प्रदेश संग्रहालयको जग्गामा सांस्कृतिक ग्राम बनाउने र त्यतै सार्ने योजना थियो । तर, सल्लाह नगरिकनै निर्णय गरिएको भन्दै संग्रहालयले त्यतिबेलै विरोध जनाएको थियो ।
‘हुन त संग्रहालयमा पुस्तकालय र आर्ट ग्यालरी हुन जरुरी छ । तर, यो प्रदेश संग्रहालय हो । महानगरले संग्रहालय ल्याउँदा हामीसँग पनि सल्लाह गर्नुपर्थ्यो,’ संग्रहालय प्रमुख करुणा राईले त्यतिबेलै प्रतिक्रिया दिंदै भनेकी थिइन्, ‘हामीलाई जानकारी पनि भएको छैन । समन्वय पनि भएको छैन ।’
सं
ग्रहालय प्रमुख राईले भनेजस्तै उक्त समस्या अहिलेसम्म सुल्भिmएको छैन । संग्रहालयमा ग्यालरी पुस्तकालय र ग्यालरी आइसकेपछि राजश्व संकलनदेखि टिकटदरमा समेत विवाद कायमै रहेको महानगरको भनाइ छ । महेन्द्रपुलदेखि नयाँ बजारमा ग्यालरी सर्न अझै समय लाग्ने पोखरा महानगरपालिकाका प्रवक्ता धनबहादुर नेपालीले बताए ।
‘संग्रहालयभित्र ग्यालरी र पुस्तकालय हुने भएपछि अझै कुरा मिल्न सकेको छैन । पुस्तकालय र ग्यालरी फरक कुरा हो, म्युजियम फरक कुरो हो’ प्रवक्ता नेपालीले भने, ‘टिकट, राजश्व कसरी लिने लगायतका विषयमा कुरा मिलेको छैन, हामी छलफलमै छौं ।’
लेखकको बारेमा
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?

खुसी

दुःखी

अचम्मित

उत्साहित

आक्रोशित
प्रतिक्रिया 4