ग्यास्ट्रिकलाई हेलचेक्र्याइँ गरे अल्सरको जोखिम

२०८० भदौ १४ गते १२:११

डा. अवशेष भण्डारी जनरल फिजिसियन, पेट तथा कलेजोरोग विशेषज्ञ

ग्यास्ट्रिक अहिले आम समस्याजस्तै बनेको छ । करिब ८० प्रतिशत नेपालीलाई कुनै न कुनै बेला ग्यास्ट्रिक हुने विज्ञहरुको अनुमान छ । त्यसैले व्यंग्यात्मक रुपमा यसलाई  ‘राष्ट्रिय रोग’ समेत भन्ने गरिन्छ ।

‘ग्यास्ट्रिक’लाई मेडिकल भाषामा ‘ग्यास्ट्राइटिस’ भनिन्छ । ग्यास्ट्राइटिस बच्चादेखि वृद्ध उमेरका जोसुकैलाई देखिन सक्छ ।

के हो ग्यास्ट्रिक ?

पेटको आमाशय सुन्निने समस्या ग्यास्ट्रिक हो । पाचनरसबाट निस्किएको हाइड्रोक्लोरिक एसिडले खाना पचाउन सहयोग गर्छ । कुनै कारणवश एसिडको मात्रा बढी हुँदा मानिसले ग्यास्ट्रिक भएको महसुस गर्छन् ।

ग्यास्ट्रिक भएपछि अमिलो डकार आउने, पेटको माथिल्लो भाग दुख्ने, बाउँडिने, फुल्ने, डम्म हुने, छातीको बीचतिर दुख्ने, बान्ता आउने, खाना नरुच्ने, भोक कम लाग्ने, दिसाको रङ कालो हुने, शरीर दुख्ने र कमजोर महसुस गर्ने जस्ता समस्या देखिन्छन् ।

कारण

विशेषगरी ७० प्रतिशतमा ग्यास्ट्रिक हुनुको मुख्य कारण हेलिकोपाइलरी कीटाणु हो । यो कीटाणु शरीरमा आफैं उत्पन्न हुन्छ । जब हाइड्रोक्लोरिक एसिड र हेलिकोब्याक्टर पाइलोरीको उत्पादन तथा मात्रामा तालमेल मिल्दैन, तब ग्यास्ट्रिक हुने गर्छ । कीटाणुको संख्या बढेपछि आमाशय सुन्निन थाल्छ । जसले ग्यास्ट्रिक गराउँछ ।

त्यस्तै, दुखाइ कम गर्ने औषधि जस्तै, निम्स, ब्रुफिन, फ्लेकजन अत्यधिक रुपमा खाँदा, जथाभावी आयुर्वेदको औषधि भन्दै स्टोरायडले पनि ग्यास्ट्रिक वृद्धि गर्छ ।

आवश्यकभन्दा बढी खाने, खाने बित्तिकै सुत्ने, बढी मात्रामा चिया–कफी पिउने बानी, आधा रातमा खाने, जंक फुड अत्यधिक खाने, मदिरा पिउने,  कोकाकोला, पेप्सी जस्ता कोल्ड ड्रिंकले पनि ग्यास्ट्रिकको भय गराउँछ । साथै, कुनै कुराको भय, अनिद्राले पनि ग्यास्ट्रिकको समस्या ल्याउँछ ।

अल्सरको समेत जोखिम

सामान्य ग्यास्ट्रिकले तत्काल ठूलो असर गरेको नदेखिए पनि कहिलेकाहीं पेट तथा आमाशयमा प्वाल परी मानिसको मृत्यु समेत हुन सक्छ ।

आमाशय सुन्निएपछि समयमा औषधिउपचार नगरेमा आमाशयको भित्री भाग खोतल्दै जान्छ । यसलाई मेडिकल भाषामा ‘इरोजोन्स’ भनिन्छ । ‘इरोजोन्स’ बढ्दै गएमा अल्सर हुन्छ । अल्सरको पनि समयमा निदान भएन भने मुखबाट रगत बान्ता हुने, शरीरमा रगतको कमी हुने, पेट र आन्द्राको पहिलो भागमा घाउ भई प्वाल पर्ने सम्भावना हुन्छ ।

त्यस्तै, बारम्बार एचपाइलोरी संक्रमण लामो समयसम्म अल्सर भइरह्यो भने कालान्तरमा गएर आन्द्राको क्यान्सर हुन सक्छ । ४० वर्ष कटेपछि पेटको क्यान्सरको सुरुवाती लक्षणको रुपमा ग्यास्ट्रिकलाई शंका गरिन्छ । यद्यपि, सबै ग्यास्ट्रिक भएका सबैलाई क्यान्सर हुँदैन ।

ग्यास्ट्रिकको औषधि नियमित खानु हुँदैन

सामान्य पेट दुख्यो भने पनि पसलमा गएर मनलाग्दी ग्यास्ट्रिकको औषधि खाने चलन छ । अझ कसैले त नियमित रुपमै खाइरहेका हुन्छन । सबै पेट दुखाइ ग्यास्ट्रिक हुँदैन र ग्यास्ट्रिकको औषधि नियमित रुपमा सधैं खान हुँदैन । किनकि यसका साइड-इफेक्ट पनि धेरै छन् । लामो समयसम्म ग्यास्ट्रिकको औषधि खाँदा पाचनप्रणालीलाई हानि गर्छ । औषधिले खानेकुरा पचाउन निस्किने पाचनरसलाई पूर्ण रुपमा बन्द गराउँछ । जसले खाना पचाउन समस्या ल्याउने, डायरिया, जोर्नीसम्बन्धी समस्या, श्वासप्रवाससम्बन्धी रोगमा निमोनिया गराउन सक्छ ।

साथै, पेट खप्न नसक्ने गरी दुख्ने,  बान्ता, अल्सर, हातखुट्टा दुखेको, दाँत निकालेको अवस्थामा बाहेक ग्यास्ट्रिकको औषधि खान जरुरी हुँदैन । ग्यास्ट्रिक भएकाहरुलाई चिकित्सकले दुई सातादेखि ६ सातासम्म ग्यास्ट्रिकको औषधि खान सुझाउन सक्छन् ।

पहिचान तथा उपचार

ग्यास्ट्रिकको लक्षण देखिएपछि इन्डोस्कोपीबाट आन्द्राको अवस्था हेरेर कुन किसिमको छ भनेर पत्ता लगाइन्छ । ग्यास्ट्रिक भइसकेपछिको बालबालिकामा होस् वा युवामा उपचार सहज छ । चिकित्सकको निगरानीमा ग्यास्ट्रिकको सुरुवाती अवस्थामा ग्यास्ट्रिकको औषधि खाने, समयमा खाने, व्यायाम गर्ने, पर्याप्त सुत्ने जस्ता कार्यले आफैं ठीक भएर जान्छ । तर अल्सर भइसकेको अवस्थामा भने कति असर गरेको छ त्यो हेरेर उपचार प्रकिया अघि बढाउनुपर्छ । यद्यपि, आन्द्रामा प्वाल परेमा शल्यक्रिया गराउनु आवश्यक हुन्छ ।

त्यस्तै, एचपाइलोरी संक्रमण भएका व्यक्तिका लागि १४ दिनसम्म एन्टीबायोटिक औषधि खानुपर्ने हुन्छ ।

ग्यास्ट्रिकबाट कसरी बच्ने ?

-समयमा खाने, ठिक्क खाने

-छिटो सुत्ने, छिटो उठ्ने

-मदिरा तथा धुम्रपान सेवन नगर्ने

-लामो समयसम्म भोको नबस्ने

-तनाव व्यवस्थापन गर्ने

-मसालेदार खानेकुरा र जंकफुड नखाने

-अनावश्यक रुपमा दुखाइ कम गर्ने औषधि नखाने

-शारीरिक व्यायाम गर्ने ।

(जनरल फिजिसियन तथा ग्यास्ट्रोलोजिस्ट डा. भण्डारीसँग अनलाइनखबरकर्मी मनिषा थापाले गरेको कुराकानीमा आधारित)

हट टपिक्स

अल्जाइमर

आयुर्वेद

इन्डोक्राइन (हर्मोन रोग)

एचआईभी

नेत्ररोग

प्रसूति तथा स्त्रीरोग

बालरोग

मानसिक स्वास्थ्य (डिप्रेसन, एन्जाइटी)

मिर्गौला तथा मुत्र रोग

मुख तथा दन्त रोग

योग तथा प्राणायाम

हेपटाइटिस