+

बच्चालाई खोप किन र कहिले लगाउने ?

२०८१ साउन  ३० गते ११:३० २०८१ साउन ३० गते ११:३०
बच्चालाई खोप किन र कहिले लगाउने ?

खोप चिकित्सा विज्ञानको प्रभावकारी उपलब्धि हो । भविष्यमा लाग्न सक्ने कुनै पनि किसिमको सम्भावित रोगबाट शरीरलाई बचाइराख्न खोप लगाउने गरिन्छ । खोपले भविष्यमा हुनसक्ने सम्भावित रोगको खतराबाट सुरक्षित गराउँछ ।

खोप खासगरी सुईको माध्यमबाट सम्बन्धित रोगका मृत वा कमजोर ब्याक्टेरिया मानिसको शरीरमा प्रवेश गराइन्छ । रोगप्रतिरोध गर्ने एन्टिबडी उत्पादन गर्न श्वेत रक्तकोषलाई सक्रिय पारिन्छ ।

खासगरी नवजात शिशुको प्रतिरक्षा प्रणाली एकदम कमजोर हुन्छ । त्यसैले उनीहरूलाई सानोतिनो रोगले पनि सताउन सक्छ । त्यसैले उनीहरूलाई हुनसक्ने कतिपय रोग विरुद्ध खोप दिने गरिन्छ । खासगरी बालबालिकालाई स्वस्थ राख्न, अपाङ्गताबाट बचाउन, गम्भीर रोग लाग्न नदिन खोपहरूको निर्धारित निश्चित मात्रा पूरा गर्नुपर्छ ।

नवजात शिशुका लागि उमेर अनुसार खोप तालिका पनि तयार गरिएको छ । यस्तोमा पहिलो पटक आमाबुबा भएकाहरूले नेपालमा नवजात शिशुका लागि कुन-कुन खोप उपलब्ध र कहिले लगाउने भन्नेबारे थाहा पाउनुपर्छ ।

किन लगाउने ?

बच्चा जन्मिएपछि खोप तालिकाअनुसार तोकिएको समयमा सबै खोप लगाउँदा बालबालिकामा सरुवा रोगसँग लड्ने क्षमता विकास हुन्छ । बालबालिकामा रोग लाग्ने दर, अपाङ्गता हुने दर र मृत्यु हुने दरमा कमी आउँछ । विभिन्न किसिमको सरुवा रोगबाट बच्न सकिन्छ । त्यसैले बच्चा जन्माएपछि दम्पतीले बच्चालाई दिइने खोपबारे जानकारी लिनुपर्छ । कुन खोप कहिले दिने, कहाँबाट दिने भन्नेबारे स्पष्ट रुपमा बुझ्नुपर्छ ।

कहिले लगाउने ?

बीसीजी खोप

जन्मिने बित्तिकै शिशुलाई बीसीजी खोप लगाउनुपर्छ । यो प्रत्येक स्वास्थ्य केन्द्र र खोप केन्द्रमा पनि उपलब्ध हुन्छ । यसका लागि शुल्क लाग्दैन, सरकारले निःशुल्क वितरण गर्छ । बीसीजी खोपले शिशुलाई क्षयरोगबाट बचाउँछ ।

डीपीटी/हेप हिब

त्यसपछि शिशुलाई ४–४ हप्ताको फरकमा डीपीटी र हेपाटाइटिस बी विरुद्धको खोप दिनुपर्छ । यो खोप ६, १० र १४ हप्ताको उमेरमा लगाइन्छ । यो तीन पटक लगाउनुपर्छ । यसले भ्यागुतेरोग, लहरे खोकी, धनुष्टङ्कार, हेपाटाइटिस बी, हेमाफिलस बी बाट हुने मेनिन्जाइटिस र निमोनियाबाट जोगाउँछ ।

पोलियो

त्यससँगै पोलियोको खोप ६, १० र १४ हप्ताको उमेरमा लगाइन्छ । यो तीन पटक दिइन्छ । यसले पोलियोमाइलाइटिसबाट जोगाउँछ ।

एफआपीभी

शिशु १४ हप्ता र ९ महिना भएपछि एफआईपीभी खोप दुई मात्रा दिइन्छ ।

रोटा

६ हप्ता र १० हप्ता गरी दुई पटक दिनुपर्ने यो खोपले रोटा भाइरसद्वारा हुने पखालाविरुद्ध काम गर्छ ।

पीसीभी

६ हप्ता, १० हप्ता र ९ महिनामा पीसीभी खोप लगाइन्छ । यो तीन पटक दिइन्छ, यसले न्युमोकोकसबाट हुने मेनिजाइटिस र निमोनियाबाट बचाउँछ ।

दादुरारुबेला

९ महिना र १५ महिनाको उमेरमा दादुरा-रुबेला विरुद्धको दिइन्छ । यसले दादुरा, रुबेलाबाट जोगाउँछ ।

जेई

१२ महिनाको उमेरमा जेई खोप दिइन्छ । यसले जापानिज इन्सेफलाइटिसबाट बचाउँछ ।

टीडी

शिशु मात्र होइन, गर्भवती महिलालाई पनि टीडी दिइन्छ । यसले शिशुलाई धनुष्टङ्कार र भ्यागुते रोगबाट बचाउँछ ।

खोप लगाउन ढिलो भएमा के हुन्छ ?

तोकिएको समय अर्थात् १५ महिनाभित्रै खोप लगाउनु प्रभावकारी हुन्छ । तर कुनै कारणले खोप लगाउन छुट्न वा ढिलो हुनसक्छ । तर ढिलो भयो भन्दैमा खोप नलगाई बस्नु हुँदैन । ढिलै भए पनि खोप अनिवार्य लगाउनुपर्छ । साथै सरकारले ‘डिले खोप’ अर्थात् खोप लगाउन छुटेका वा ढिलो भएकालाई पाँच वर्षसम्म पनि दिने गरेको छ ।

खोप लगाइएन भने के हुन्छ ?

खोप लगाइएन भने शिशुलाई भ्यागुते रोग, लहरे खोकी, धनुष्टङ्कार, हेपाटाइटिस बी, हेमाफिलस बीबाट हुने मेनिन्जाइटिस र निमोनिया जस्ता समस्या देखा पर्न सक्छ ।

खोप नलगाउँदा पोलियोमाइलाइटिस, रोटा भाइरसद्वारा हुने पखाला, मेनिजाइटिस र निमोनिया, दादुरा, रुबेला, जापनिज इन्सेफलाइटिस, धनुष्टङ्कार र भ्यागुते रोग लाग्ने सम्भावना पनि हुन्छ ।

यीमध्ये कुनै एउटा वा दुईवटा खोप लगाउन छुटाइयो भने जुन रोगविरुद्धको खोप लगाउन छुट्यो त्यो रोग लाग्ने सम्भावना हुन्छ ।

खोपको सामान्य साइडइफेक्ट

खोप लगाएपछि सामान्य दुखाइ, रातोपन, खोप लगाएको ठाउँ वरपर सुन्निने जस्ता साइड-इफेक्ट देखिन सक्छ । तर यो समस्या केही दिनभित्र आफैं समाधान हुन्छ ।

खोप लगाएको ठाउँ वरपरको क्षेत्र दुखाइ महसुस हुने, हल्का ज्वरो आउने जस्ता साइड-इफेक्ट पनि देखिन सक्छ । केही खोपहरू विशेषगरी इन्फ्लुएन्जाको खोप लगाएपछि रुघाखोकी लाग्ने शरीर दुख्ने जस्ता समस्या देखिन सक्छ ।

कसैलाई खोप लगाएपछि हल्का टाउको दुख्ने र केही खोपहरूले अस्थायी मांसपेशी वा जोर्नी दुखाइ हुनसक्छ । साथै साना बालबालिका खोप लगाएपछि बढी चिडचिडापन वा चञ्चल हुनसक्छन् ।

खोप डा. बाबुराम पाण्डे बच्चालाई खोप
डा. बाबुराम पाण्डे
लेखक
डा. बाबुराम पाण्डे
बालरोग विशेषज्ञ

डा. पाण्डे हाल राप्ती एकेडेमी अफ हेल्थ साइन्सेसमा कार्यरत छन् । बालरोगमा एमडी गरेका उनको नेपाल मेडिकल काउन्सिल दर्ता नम्बर २२७७९ हो ।

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

क्यान्सरका बिरामीलाई होम केयर सेवा कसरी दिने ?

क्यान्सरका बिरामीलाई होम केयर सेवा कसरी दिने ?