शरीरलाई नभई हुन्न नुन, तर कति ?

नुनले स्वाद मात्र होइन, शरीरलाई स्वस्थ राख्न पनि महत्वपुर्ण छ ।

नुनमा सोडियम हुन्छ । यसले शरीरमा पानीको मात्रा सन्तुलित राख्छ । साथै यसले कोषिकाहरुमा पोषक तत्व अवशेषित गर्न पनि मद्दत गर्छ ।

कोषिकालाई सक्रिय राख्न मात्र नभई मस्तिष्क, मेरुदण्ड र मांसपेशीको लागि नुन जरुरी हुन्छ ।

नुनमा कुन पोषकतत्व हुन्छ ?

नुन एक प्रकारको रासायनिक तत्व हो । यसमा केही सूक्ष्म तत्वहरु हुन्छन् । नुनमा मूख्यत सोडियम, कोलोराइड हुन्छ ।

यसले शरीरमा सोडियमको मात्रा कायम राख्छ । मांसपेशी, स्नायुतन्त्र, तरल पदार्थ आदिलाई सन्तुलनमा राख्न पनि नुनमा पाइने तत्वले विशेष भूमिका खेलिरहेको हुन्छ ।

‘नुनको कमीले ज्यान लिन्छ’

अमेरिकाको रटगर्स यूनिभर्सिटीका न्यूट्रिशनल साइन्सेसका प्रोफेसर पल ब्रेसलिनका अनुसार नुनबाट पाइने सोडियमको कमीले मृत्युको मुखमा धकेल्छ ।

उनी भन्छन्, ‘पर्याप्त मात्रामा सोडियम शरीरमा पुगेन भने हाम्रो मृत्यु पनि हुनसक्छ । सोडियमको कमीले हेपोनेट्रेमिया हुन सक्छ । जसकारण भ्रम, उल्टी, चिडचिडापन र कोमामा जानेसम्मको गम्भीर अवस्था आउन सक्छ ।’

यो पनि पढ्नुहोस

थरीथरीका नुन, कुन बढी उपयोगी ?

कति खाने नुन ?

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार नियमित रुपमा खानामा ५ ग्राम नुन अनिवार्य खानुपर्छ । ५ ग्राममा दुई ग्राम सोडियम हुन्छ । जुन एक चम्चा बराबर हो ।

तर, विश्व स्तरमा हेर्ने हो भने औशतमा ११ ग्राम नुन सेवन गर्छन । जसले मुटु रोग, ग्यास्ट्रिक  क्यान्सर, अस्टियोपोरोसिस, मोटोपना र मिर्गौला रोगको जोखिम गराउँछ ।

छालाको चमक घटाउने, संक्रमण बढाउने, छालाको प्रतिरोधात्मक क्षमता कम गर्ने, एलर्जी हुने जस्ता समस्या आउन सक्छ  ।

नुन सिधै रगतमा जाने हुँदा बढी हुँदा मिर्गौला, फोक्सो र कलेजो तीनवटै अंग थाक्छन् । जसकारण शरीरले चाहिने भन्दा बढी पानी माग्छ । त्यही अनुसारको पानी खाने र पिसाबबाट जाने हुँदा शरीरले आराम गर्न पाइरहेको हुँदैन ।

डब्लुएचओका अनुसार अत्याधिक नुन गरेकै कारण हरेक वर्ष १८ लाख मानिसको मृत्यु हुन्छ ।

नुनका प्रमुख उपभोक्ता

धेरै देशहरूमा नुन प्रशोधित खानेकुरामा लागि अत्यधिक खपत हुन्छ  । तर, यसका पछाडि ऐतिहासिक कारण पनि हुन सक्छन् ।

कजाकिस्तानका मानिसहरूले हरेक दिन लगभग १७ ग्राम नुन खपत गर्छन्, जुन सिफारिस गरिएको मात्रा भन्दा तीन गुणा बढी हो ।

शरीरमा नुनको प्रभाव

जब हामीले नुन खान्छौं, त्यो स्वाद हाम्रो जिब्रो र घाँटीको नरम तालुले महसुस गर्छ ।

प्रोफेसर ब्रेस्लिन भन्छन्, ‘नुनले हाम्रो शरीर र मस्तिष्कलाई ऊर्जा प्रदान गर्छ ।’

सोडियमले शरीरमा क्रिस्टलहरू बनाउँछ, जुन र्‍यालमा पग्लन्छ । र, कोषिकाहरूमा प्रवेश गरी तिनीहरूलाई सक्रिय बनाउँछ । तिनीहरूले सानो विद्युतीय स्पार्क उत्पादन गर्छन् ।

उनका अनुसार नुनले हाम्रो विचार र संवेदनालाई उत्तेजित गर्ने विद्युतीय संकेतहरू पठाउँछ । यसरी हाम्रो शरीर र मस्तिष्क पनि उत्तेजित हुन्छ ।

 कति नुनलाई बढी मान्ने ?

शरीरमा नुन स्तरको सही प्रभाव व्यक्तिको आनुवंशिक बनावटमा निर्भर हुन्छ । विश्वभर एक अर्बभन्दा बढी मानिस उच्च रक्तचापबाट पीडित छन् । नुन सेवन कम गर्नाले यसलाई रोक्न र उपचार गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।

अष्ट्रेलियाको न्युक्यासल युनिभर्सिटीका पोषण र आहारविज्ञानका प्राध्यापक क्लेयर कोलिन्स भन्छिन्, ‘जब शरीरमा धेरै नुन हुन्छ, शरीरले सबैभन्दा पहिले यसलाई पातलो पारेर पानीलाई यथावत राख्छ । सो तरल पदार्थलाई चौतर्फी पम्प गर्नको लागि रक्तचाप बढाउँछ ।’

फलस्वरुप रक्त कोषिका कमजोर हुने र मस्तिष्कको नसा कमजोर भइ फुटेर मस्तिष्कघात समेत हुन सक्ने उनी बताउँछिन् ।

स्वास्थ्यबारे सचेत हुँदै बेलायतले नुनको खपत घटाएर औसत प्रति दिन लगभग आठ ग्राममा झरेको छ । खाद्य उत्पादकहरूलाई नुन स्तर घटाउन बाध्य पार्ने नियमहरूले यो कटौतीलाई मद्दत गरेको थियो ।

विभिन्न देशहरूमा नुन खपतको निर्धारित मात्रा फरक हुन्छ ।

पिसाब परीक्षणले पनि शरीरमा नुन धेरै छ वा कम छ भनेर पत्ता लगाउन सक्छ ।

नुन सेवनको अनुमान लगाउन मद्दत गर्न खानाको लेबलमा देखाइएको सोडियम सामग्री गणना गर्ने एप प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

शरीरमा नुनको मात्रा पत्ता लगाउने कुनै एक विशेष रूपमा सही विधि छैन, तर प्रत्येक विधि एक उपयोगी सूचक हुन सक्छ ।

नुन कम गर्ने उपाय

खानामा नुनको मात्रा घटाउन सजिलो छैन । तर, दिनहुँ खानामा थोरै थोरै कम गर्दै जाँदा स्वादमा त्यति फरकपन आउँदैन ।

त्यस्तै, प्रशोधित खानेकुरामा अत्याधिक नुन राखिएको हुन्छ । ती खानेकुरा सकेसम्म नखानु वा कम खानु उचित हुन्छ ।

नुनले दिने पोषणका लागि प्राकृतिक खानेकुराबाट नै प्राप्त हुने भएकाले नुनको धेरै प्रयोग गर्नु आवश्यक देखिंदैन ।

यसको नियन्त्रणका लागि एउटा तरकारीमा आवश्यक नुन राख्ने र अर्कोमा कम वा राख्दै नराख्ने गर्न सकिन्छ ।

नुन खाँदा सकेसम्म हिमाली क्षेत्रमा बनेको खानुपर्छ, जसलाई बीरेनुन, सीधेनुन भनिन्छ । यस्ता नुन खाने बानी गर्दा शरीरलाई फाइदा पुग्छ ।

–बिबिसीबाट