कफीमा बेथिति : आफ्नै उत्पादन पुग्दैन, आधा बढी आयात अर्कै शीर्षकमा

२ मंसिर, काठमाडौं । शनिबार ‘राष्ट्रिय कफी दिवस’ मनाइयो । २०औं राष्ट्रिय कफी दिवस मनाइरहँदा नेपालमा कफी उत्पादन अवस्था भने दयनीय छ । नेपालले वार्षिक जति परिमाणमा कफी बेच्छ, त्यसको दोब्बर बढी विदेशबाट ल्याउँछ ।

राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डका अनुसार नेपालमा उत्पादन भएको १७ प्रतिशत कफी निर्यात हुँदा पनि आयात दोब्बर बढी देखिन्छ ।

भन्सार विभागको आर्थिक वर्ष २०७९/८० को तथ्यांक अनुसार १३ करोड ४ लाख रुपैयाँ बराबरको ७७.८६ टन मात्रै कफी निर्यात भएको छ । जबकि, ३२ करोड ५८ लाख बराबर ४ सय ५० टन कफी आयात भएको छ ।

यस्तै २०८०/८१ मा १४ करोड ९२ लाख रुपैयाँ बराबरको ८९ टन कफी निर्यात हुँदा ४१ करोड ९८ लाख बराबरको ४ सय ४३ टन कफी आयात भएको छ ।

नेपालमा गत आव ५ सय १ दशमलव ३ टन ग्रीनबिन कफी उत्पादन भएको थियो, जुन ६ सय ५४ हेक्टरमा नयाँ रोपिएको थियो ।

कफी विकास बोर्डका अनुसार हालसम्मको तथ्यांक हेर्दा कुल ४ हजार ३ सय ९ हेक्टरमा कफी खेती विस्तार भएको छ । कुल उत्पादनको झन्डै १७ प्रतिशत कफी विदेश निर्यात भएको देखिने बोर्डले जनाएको छ ।

बोर्ड प्रवक्ता डा. दीपक खनालका अनुसार नेपालमा उत्पादन भएको ५ सय टन कफीमध्ये ९० टन मात्रै विदेश निर्यात हुन्छ भने बाँकी आन्तरिक खपत हुने गरेको छ ।

नेपाली कफीले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा स्वाद र गुणस्तर हिसाबले अन्य देशभन्दा बढी मूल्य प्राप्त गर्दै आएको बोर्डको दाबी छ ।

‘हाम्रो कफी धेरै नै गुणस्तरीय छ किनभने अराबिका कफी नेपालले उत्पादन गर्छ । यो उच्च पहाडी क्षेत्रमा हुने भएकाले यो अर्गानिक र उच्च गुणस्तरको पनि हुन्छ । यसको माग संसारभरि छ,’ खनालले अनलाइनखबरसँग भने ।

नेपाली कफी निर्यात हुँदा सरदर किलोको १६ अमेरिकी डलर प्राप्त हुने गर्छ । आयात मूल्यको तुलनामा झन्डै ३ गुणा बढी मूल्यमा नेपाली कफी निर्यात हुँदै आएको छ ।

‘हामीले बेच्ने १५–१६ डलर हुँदा आयात गर्दा किलोको ५–६ डलर मात्रै पर्छ,’ उनी भन्छन् । नेपाल भित्रिने अधिकांश कफी भारतबाट आउने गरेको छ ।

आधाभन्दा धेरै कफी शीर्षक फेरेर

राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डले अन्तर्राष्ट्रिय कफी संगठन (आईसीओ) को विशेष सहयोगमा सञ्चालन गरेको अनुगमनबाट आन्तरिक बजारमा प्रत्येक वर्ष न्यूनतम २ हजार २ सय टनभन्दा बढी कफी खपत भइरहेको देखिन्छ ।

तर, नेपालमा गत वर्षको तथ्यांक हेर्ने हो भने नेपालमै उत्पादन भएको ५ सय १ टनमध्ये ९० टन निर्यात भएको देखिन्छ । यस्तै ४ सय ४३ टन भारत लगायत देशबाट आयात भएको देखिन्छ । अर्थात्, वार्षिक खपतको आधाभन्दा धेरै १ हजार २ सय टन कफी अनौपचारिक च्यानलबाट खपत भएको देखिन्छ ।

‘आयात पनि नभएको, उत्पादन पनि नदेखिने तर खपत चाहिँ झन्डै दोब्बर कसरी भयो ?’ अनलाइनखबरको प्रश्नमा कफी बोर्ड निर्देशक खनाल भन्छन्, ‘अहिले नेपालमा खपत भइरहेको कफी सबै औपचारिक च्यानलमा छैनन्, केही आन्तरिक उत्पादन गरेर प्रशोधन भएर अनौपचारिक बिक्री भएका होलान् तर अधिकांश फरक शीर्षकमा आयात भएको देखिन्छ ।’

उनले दलहन बाली, गेडागुडी बाली भित्र्याउने ‘बिन’ शीर्षकमा कफी गेडा भित्र्याउने गरेको बताए । ‘औपचारिक च्यानल बाहिर ठूलो परिमाणमा कफी खपत भएको देख्नुमा बिन शीर्षकमा कफी दाना आउनु हो । यो नियन्त्रण गर्न नसक्दा अहिले ठूलो हिस्साको स्रोत देखिएको छैन,’ उनले भने ।

दिनहुँ कफी माग उच्च दरले बढे पनि आन्तरिक उत्पादनले एक महिना पनि आन्तरिक माग धान्न नसक्ने अवस्था छ । सेवनकर्ताको माग बढ्नु, युवाको प्राथमिकतामा पर्दै जानु र क्याफे तथा आउटलेट स्थापना बढ्दा कफी माग बढ्दै गइरहेको हो । यही कारण आन्तरिक माग पूरा गर्न कफी कम भइरहेको बोर्डको भनाइ छ ।

८६ वर्षे इतिहास

कफी विकास बोर्डका अनुसार विश्वभरि लोकप्रिय पेय पदार्थका रूपमा रहेको कफी रोपणले नेपालमा पनि लगभग ८६ वर्षको इतिहास बनाइसकेको छ ।

१९९५ सालमा हिरा गिरीले बर्माबाट ल्याएको कफीको बीउ गुल्मी आँपचौरमा रोपेपछि नेपालमा कफी खेती सुरु भएको मानिन्छ । प्रारम्भमा किसानका करेसाबारीमा २/४ बोट रोपेर घरेलु प्रशोधन वा प्रशोधन नै नगरी प्रयोजनविहीन छाडिएका कफी बिरुवा सोही अवस्थामा नै केही वर्षसम्म रहे ।

किसानको सीमित प्रयत्न र ज्ञान तथा प्रविधि अभावका कारण नेपालमा कफीको व्यावसायिकता लामो समयसम्म हुन सकेन । नेपालमा सुरुदेखि नै रोपिएको कफी अराबिका जातको हो ।

अराबिका कफी नै पारखीको पहिलो रोजाइ, उपभोक्ताले सबैभन्दा बढी सेवन गर्ने र कुल विश्व उत्पादनको झन्डै ७५ प्रतिशत परिमाणको वर्चश्व रहेको कफी जात हो ।

प्रकृति प्रद्दत चिसो हावापानी र उच्च पहाडी भूभागमा रोप्दै आइएको नेपाली अराबिका कफी स्वभावैले अर्गानिक हुने भए पनि व्यावसायिक रूपमा ठूलो खेती नहुँदा उत्पादन पर्याप्त छैन ।