अर्थमन्त्रीलाई देउवाको चेतावनी- ‘टेक एन्ड पे’ नहटाए बजेट पारित हुँदैन

९ असार, काठमाडौं । नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवाले अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेललाई फोन गरेर बजेटमा राखेको ‘टेक एण्ड पे’ को व्यवस्था नहटाए बजेट पारित हुन नसक्ने चेतावनी दिएका छन् ।

सोमबार दिउँसो नयाँ बानेश्वरस्थित संसद् भवनको आफ्नै कार्यकक्षबाट देउवाले अर्थमन्त्री पौडेललाई फोन गरेका हुन् । सो फोनमार्फत उनले ‘टेक एण्ड पे’ को व्यवस्था नहटाए बजेट पारित हुन समस्या हुने अर्थमन्त्रीलाई बताएको एक सांसदले अनलाइनखबरलाई जानकारी दिए ।

उक्त फोन संवादमा देउवाको भनाइ उद्धृत गर्दै एक सांसदले भने,‘तपाईको पार्टी जस्तो कांग्रेस होइन । कांग्रेसका सांसदहरुलाई मैले थेग्न सक्दिनँ । अस्ति देखि भनिरहेको छु । पहिलेकै व्यवस्था राख्नुस् । नत्र बजेट पारित हुन्न ।’

‘टेक एण्ड पे’ मा पुरानै व्यवस्था कायम नगरे कांग्रेस एमाले सरकारमा संकट आउने चेतावनी देउवाले दिएको उनले सुनाए ।

बजेटमा नदी प्रवाहमा आधारित रहेर सरकारले विद्युत् खरिद गर्ने व्यवस्था राखिएपछि उर्जा उत्पादकहरुले विरोध गरेका छन् ।

स्वतन्त्र उर्जा उत्पादकहरूको संस्था ‘इप्पान’ ले ‘टेक एण्ड पे’ व्यवस्थाको विरोध गर्दै आएको छ । यही विषयमा दुई दलका शीर्ष नेताको बैठक समेत बसेको थियो ।

आर्थिक वर्ष २०८२/०८३ को बजेट मंगलबार पारित गर्ने तयारी गरिएको छ ।

के हो टेक एन्ड पे विवाद ?

सरकारले आगामी आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को बजेटमार्फत बहावमा आधारित (आरओआर) जलविद्युत् आयोजनासँग खरिद गरेको विद्युतको मात्रै भुक्तानी दिने (टेक एन्ड पे)का आधारमा मात्रै विद्युत खरिद सम्झौता गर्ने गरी प्रावधान ल्याएको छ । यो व्यवस्था बजेटमा आएसँगै निजी क्षेत्रका लगानीकर्ता आन्दोलनमा उत्रिएका छन् । उता, अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेलले संसदबाटै टेक एन्ड पेको बचाउ गरेका छन् ।

आगामी आर्थिक वर्षको बजेटको २२७ नम्बर बुँदामा भनिएको छ, ‘विद्युत् उत्पादन र खपतबीच सन्तुलन कायम हुने गरी विद्युत् खरिद सम्झौता गर्ने नीति लिइनेछ । रन अफ रिभर आयोजनाको टेक एन्ड पे अवधारणा अनुरुप विद्युत् खरिद सम्झौता गरिनेछ ।’

हालको प्रावधान अनुससार नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले निजी ऊर्जा उत्पादकहरूसँग उनीहरूले उत्पादन गरेको सबै विद्युत् खरिद गर्ने गरी पीपीए गर्छ । ‘टेक अर पे’को नीतिअनुसार गरिने यस्तो पीपीएअनुसार आयोजनाहरूले उत्पादन गरेको विद्युत् प्राधिकरणले लिए पनि नलिए पनि रकम तिर्नुपर्छ । तर, रन अफ रिभर आयोजनाको पीपीए टेक एन्ड पेका आधारमा मात्रै गरिने भन्ने व्यवस्था बजेटमा पारिएको छ । यो प्रावधानले बिजुलि खरिद गरेको अवस्थामा मात्र रकम दिनुपर्ने हुन्छ ।

स्रोतका अनुसार ‘टेक एन्ड पे’को नीति प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको चाहनामै बजेटमा राखिएको हो । प्रधानमन्त्री ओली आफैंले बहावमा आधारित आयोजना (आरओआर)मा अनन्त समयसम्म टेक अर पेमा गर्ने सक्ने अवस्था नभएको र गर्नुपर्ने आवश्यकता पनि नभएकाले यो व्यवस्था बजेटमा प्रस्ताव गरिएको प्रधानमन्त्रीले बताउँदै आएका छन् । अर्धजलाशयुक्त आयोजनाहरूमा ‘टेक अर पे’ मै पीपीए हुने र आरओआरमा चाहिँ गर्नै हुँदैन भन्ने नहुने प्रधानमन्त्रीको भनाइ छ ।

अहिले ऊर्जा मन्त्रालयको नेतृत्व कांग्रेसको छ । ऊर्जामन्त्री दीपक खड्का समेत यो व्यवस्थाको विरोधमा छन् । स्रोतका अनुसार उनी एकसाथ ठूलो क्षमतामा पीपीए खुलाउने पक्षमा छन् । यसलाई प्रधानमन्त्रीले रुचाएका छैनन् । सोहीकारण उनी बजेटमै टेक एण्ड पे प्रावधान घुसाएर पीपीए रोक्ने दाउमा छन् । सोहीकारण अर्थमन्त्री ¬र ऊर्जामन्त्रीलाई समेत थाहा नभएको प्रावधान बजेटमा परेको बताइएको छ ।

प्रधानमन्त्रीले यसबीचमा भएका छलफलमा कतिपय आयोजनामा विद्युत प्राधिकरणले आफ्नो विद्युत उत्पादन बन्द गरेर निजी क्षेत्रको विद्युत् लिएको भन्दै यो व्यवस्था आवश्यकता रहेको बताउँदै आएका छन् । सोहीकारण टेक एन्ड पे सम्बन्धमा बजेटमा परेको व्यवस्था कायमै राख्नुपर्ने उनको जोडबल छ । ऊर्जामन्त्री खड्काले भने ऊर्जा मन्त्रालयले प्रस्ताव नै नगरी माथिबाट ल्याएर यस्तो व्यवस्था कहाँ लाद्न नपाइने बताएका छन् । ऊर्जा मन्त्रीको भनाइमा कांग्रेस सभापति देउवा तथा अन्य नेताहरुले पनि साथ दिएका छन् ।

प्रधानमन्त्रीलाई कन्भिन्स गराउन प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक हितेन्द्र देव शाक्यले समेत भूमिका खेलेका छन् । शाक्यले यसअघि नै प्राधिकरण घाटामा रहेको हिसाब किताब सार्वजनिक गरेका छन् । अहिलेको व्यवस्थाले प्राधिकरणलाई थप घाटा हुने भन्दै टेक एन्ड पेमा जानुपर्ने तर्क हितेन्द्रको छ । जसमा प्रधानमन्त्री कन्भिन्स भएसँगै यो प्रावधान बजेटमा समेटिएको थियो ।

अर्थमन्त्री के भन्छन् ?
अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेलले निजी ऊर्जा उत्पादकहरूसँगको भेटमा सो व्यवस्था संशोधन गर्ने आशयको कुरा गरे पनि संसद् बैठकमा भने बजेटको व्यवस्थाको बचाउ गरेका छन् । निजी क्षेत्रलाई विद्युत् उत्पादन र व्यापार गर्न खुला गर्ने गरी विद्युत विधेयक सदनमा विचाराधीन रहेको अवस्थामा टेक एन्ड पेको अवधारणा ल्याएको उनले बताएका छन् ।

‘विधेयक पारित भएपछि विद्युत व्यापार निजी क्षेत्रले पनि गर्न पाउनेछ, विद्युत प्राधिकरणलाई मात्रै विद्युत विक्री गर्नुपर्ने हालको अवस्थाको अन्त्य हुनेछ,’ अर्थमन्त्री पौडेलले संसदमा भनेका छन्, ‘त्यसबाट विद्युत क्षेत्रमा निजी क्षेत्रको लगानी थप विस्तार हुने छ । यसरी निजी क्षेत्रलाई खुला गरिसकेपछि विद्युत प्राधिकरणले माग र आपूर्तिबीच सन्तुलन कायम गर्न निजी क्षेत्रबाट विद्युत खरिद गर्नेछ ।’

यसरी निजी क्षेत्रले पनि विद्युत विक्री गर्न सक्ने व्यवस्था भएको विधेयक सदनमा विचाराधीन भएको पृष्ठभूमिमा टेक एन्ड पेको अवधारणा प्रस्ताव गरिएको उनको तर्क थियो । ‘त्यसपछि प्राधिकरणले उत्पादन र खपतका आधारमा पीपीए गर्न सक्नेछ,’ उनले भने । विद्युत उत्पादनको क्षेत्रमा निजी क्षेत्रले गरिरहेको लगानीलाई निरुत्साहित गर्ने सरकारको सोच वा नीति सरकारको नभएको दाबी अर्थमन्त्रीको छ ।