‘केही होला भनेर नेपाल फर्किएँ, तर अडिन सकिनँ’

सुदूर नेपाल, दार्चुलाको लेकम गाउँपालिकामा जन्मिएको म अहिले ‘सुदूर देश’ जापानलाई कार्यस्थल बनाएर बसेको छु । मेरो जन्मभूमि लेकम गाउँपालिकामा जस्तो अति दुर्गम गाउँमा बिजुली थिएन, सडक थिएन । आधारभूत सुविधा सपना जस्तै थिए ।

तर, ती कुराले मलाई सपना देख्नबाट रोक्न सकेन । सानैदेखि विश्वका उत्कृष्ट विश्वविद्यालयहरूमा पढ्ने रहर थियो । पढाइमा अब्बल भएकाले यी कुरा सम्भव छ जस्तो लाग्थ्यो । स्थानीय स्कूलमा कक्षा १० पास गरें, भारतको झुलाघाटबाट प्लस टू, कञ्चनपुरबाट बीएस्सी र त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट एमएस्सी पूरा गरें ।

पढाइसँगै मैले केही समय नेपालका विभिन्न स्कूलमा पढाउने अवसर पाएँ । तर, देशको अवस्थाले मलाई यहाँ टिक्न दिएन । माओवादी द्वन्द्वको समय, देश अस्थिर थियो, आर्थिक अवस्था कमजोर थियो ।

परिवारको एक्लो छोरा भएकाले बुवाआमासँगै बस्ने इच्छा त थियो, तर परिस्थितिले मलाई सन् २०११ मा जापान पुर्‍यायो । यो मेरो व्यक्तिगत विषय भयो । यसरी नेपालका हजारौं युवाको कथा विदेशी भूमिमा बनिरहेका छन् । देशमा केही गर्छु भन्ने आशा बोकेर अडिने प्रयत्न गरिरहेको व्यक्ति पनि अन्तत: परिस्थितिले विदेशिन बाध्य भएको धेरै देखेको छु ।

जापान पुग्दा त्यहाँ भूकम्प र सुनामीले तहसनहस बनाएको थियो । न्यूक्लियर प्लान्ट (आणविक भट्टी)मा भएको विस्फोटले संसार त्रसित थियो । तैपनि, म पढाइ र अनुसन्धानका लागि त्यहाँ गएँ । जापानको विकास, अनुशासन र समयको पालनाले मलाई गहिरो छाप छोड्यो ।

दोस्रो विश्वयुद्धपछि तहसनहस भएको जापान कसरी विश्वको अग्रणी अर्थतन्त्र बन्यो ? यो प्रश्नले मलाई सधैं सोचमग्न बनायो । जापानमा बस्दा मैले विकासको सूत्र बुझें– नीतिगत स्थिरता, अनुशासन र गुणस्तरीय शिक्षा । त्यहाँको हरेक कुरा व्यवस्थित छ– साना पसलदेखि ठूलो सरकारी कार्यालयसम्म ।

एउटा पसलमा सामान किन्न जाँदा मान्छे लाइनमा उभिन्छन्, आफ्नो पालो कुर्छन् । नगरपालिकामा कर्मचारी र मेयरहरू जनताको काममा घुँडा टेकेर सेवा गर्छन् । यो अनुशासन र व्यवस्थित प्रणालीले मलाई नेपालको अवस्थासँग तुलना गर्न बाध्य बनायो ।

कारण, नेपालमा एउटा सानो सिफारिशका लागि सरकारी कार्यालयमा घन्टौं कुरेर बस्नुपर्छ । त्यसमाथि पनि हात जोडेर बिन्ती गर्नुपर्छ । नोकरशाही, राजनीतिक अस्थिरता र अवसरको कमीले यहाँको वातावरण निराशाजनक छ ।

म सन् २०१३ मा जापानमै आफ्नो पढाइ सकेर नेपाल नफर्किएको पनि होइन । देशमै केही गर्नुपर्छ भन्ने दृढ इच्छाशक्ति थियो । गणतन्त्र आएको थियो, देशमा केही परिवर्तन होला, आर्थिक समृद्धि आउला भन्ने आशा थियो । नेपाल फर्किएर मैले गैरसरकारी संस्थाहरूमा काम गरें, तर यहाँको शासकीय संरचना र अव्यवस्थाले मलाई निराश बनायो ।

सरकारी कार्यालयमा काम गर्न जाँदा बिहानदेखि बेलुकासम्म कुरेर बस्नुपर्ने । सामान्य काम गर्न जाँदा पनि भनसुन गर्नुपर्ने, अनेक बाधा खेप्नुपर्ने, घुस दिनुपर्ने । यो अनुभवले मलाई फेरि जापान फर्किनँ बाध्य बनायो ।

त्यसपछि टोकियो विश्वविद्यालयमा सार्वजनिक नीति पढें, र अहिले जापानकै एभरेस्ट इन्टरनेशनल स्कूलमा काम गर्छु । तर, मेरो मन नेपालमै छ । म जस्ता धेरै नेपाली विदेशमा छन्, जो फर्कन चाहन्छन् । फर्कन नेपालको वातावरणले साथ दिनुपर्छ ।

जापानमा बस्दा मैले नेपाली आप्रवासीहरूको अवस्था नजिकबाट देखें । विशेषगरी कक्षा १२ सकिएलगत्तै विदेश पुग्ने युवाहरूको कथा दु:खद् छ । उनीहरू न भाषा राम्रोसँग जान्दछन्, न संस्कृति बुझ्छन्, न त आत्मनिर्भर बन्न सिकेका हुन्छन् ।

नेपालमा परिवारले बढी माया र संरक्षणमा राख्ने प्रवृत्तिका कारण उनीहरू विदेशमा स्वतन्त्र जीवन र आइपरेका चुनौती सामना गर्न तयार हुँदैनन् । त्यसैले उनीहरू रेस्टुरेन्ट, प्याकिङ वा साधारण काममा सीमित हुन्छन् ।

यो देख्दा लाग्छ– हाम्रा ‘ए’ ग्रेडका मस्तिष्कहरू विदेशमा सामान्य काममा खेर गइरहेका छन्, जसलाई म नेपालका ‘क्रिम लेयर’ का विद्यार्थी भन्छु । नेपालको सम्भावनालाई यस्ता कुराले झन् कमजोर बनाइरहेको छ ।

मैले जापानमा नेपाली आप्रवासी परिवारका बच्चाहरूलाई पढाउने अवसर पाएँ । उनीहरूको पारिवारिक संरचना, सामाजिक अवस्था र चुनौतीहरू नजिकबाट देखें । यो अनुभवले मलाई नेपालको शिक्षा प्रणाली र सामाजिक संरचनाबारे गहिरोसँग सोच्न बाध्य बनाउँछ ।

नेपालमा युवाहरू किन टिक्दैनन् ? यो प्रश्नको जवाफ खोज्दा धेरै कुरा स्पष्ट हुन्छ । पहिलो, हाम्रो शिक्षा प्रणाली सैद्धान्तिक छ, व्यावहारिक छैन । विद्यार्थीलाई किताबी ज्ञान मात्र सिकाइन्छ, तर जीवन जिउने सीप, जोखिम व्यवस्थापन वा उद्यमशीलता सिकाइँदैन । अबका विद्यार्थीले यस्ता कुरा खोज्छन् । नयाँ पुस्तासँगै नयाँ पाठ्यक्रम र शिक्षण शैलीको आवश्यकता भइसकेको छ ।

कक्षा १२ सकिएलगत्तै कन्सल्टेन्सीहरूले विद्यार्थीलाई विदेशको लोभ देखाउँछन् । ती युवाहरूले न भाषा सिकेका हुन्छन्, न त परदेशको परिवेश बुझ्छन् । सोलुखुम्बु, ताप्लेजुङ वा दार्चुलाबाट आएका विद्यार्थी काठमाडौं समेत राम्रोसँग चिन्न नपाई सीधै विदेश पुग्छन् ।

विदेशमा उनीहरूले नयाँ संस्कृति, भाषा र कामको बोझसँग जुध्नुपर्छ । जापान, अमेरिका, अष्ट्रेलिया वा क्यानडामा पुगेर उनीहरू रेस्टुरेन्टमा भाँडा माझ्ने, तरकारी प्याक गर्ने वा डेलिभरीको काममा लाग्छन् । हाम्रा उत्कृष्ट मस्तिष्कहरू विदेशमा सस्तो श्रममा खर्च भइरहेका छन् ।

नेपालको आर्थिक अवस्था कमजोर छ । काठमाडौं र टोकियोको महँगी लगभग बराबर छ, नेपालको आम्दानी न्यून छ । सरकारी जागिरमा प्रवेश गर्न पहुँच चाहिन्छ । निजी क्षेत्रमा पनि पर्याप्त अवसर छैन ।

नेपालमा विश्वस्तरीय विश्वविद्यालयहरूको अभाव छ । विश्वका विकसित देशहरूमा हार्वर्ड, अक्सफोर्ड वा टोकियो विश्वविद्यालय जस्ता संस्थाले उत्कृष्ट जनशक्ति उत्पादन गर्छन् । नेपालमा यस्ता संस्था छैनन् । हाम्रा क्षमतावान् विद्यार्थी पनि अवसर खोज्दै विदेशिन्छन्, जो फर्कने सम्भावना न्यून छ । अझ ठूला अवसर र सपनाले तिनलाई उतैउतै डोर्‍याउन थालिसकेको छ ।

जापानमा मैले देखें– त्यहाँका विश्वविद्यालयले विद्यार्थीलाई विश्वस्तरमा प्रतिस्पर्धी बनाउँछन् । नेपालमा यस्तो संस्था भएको भए हाम्रा युवाहरू पक्कै टिक्थे । उसोभए म जस्ता ४० को दशकमा हिंड्दै गरेका युवादेखि भर्खरका जेन–जीलाई देशमा टिकाउन वा फर्काउन के चाहिन्छ त ?

पहिलो, विश्वस्तरीय विश्वविद्यालयको स्थापना । कम्तीमा दुईवटा विश्वबजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने विश्वविद्यालय भए पढ्न जानेहरू यहीं रोकिन्छन् ।

दोस्रो, लगानीको वातावरण । सरकारले विदेशी र स्वदेशी लगानीकर्ता आकर्षित गर्न कर छुट, अनुदान लगायत सहज नीति दिनुपर्छ । जापानमा त लगानीकर्तालाई रातो कार्पेट बिछ्याइन्छ । नेपालमा पनि यस्तो वातावरण बने उद्योग खुल्छन्, रोजगारी सिर्जना हुन्छ र युवा टिक्छन् ।

तेस्रो, सुशासन र अनुशासन । सरकारी कार्यालयमा कामको गति बढाउनुपर्छ । समयबद्ध सेवा प्रवाह हुनुपर्छ । एउटा सानो सिफारिशका लागि दिनभर कुरेर बस्नुपर्ने अवस्था अन्त्य हुनुपर्छ ।

चौथो, राजनीतिक स्थिरता । पुराना सोच भएका नेताहरूले विश्राम लिएर नयाँ पुस्तालाई नेतृत्व दिनुपर्छ । नेपालमा यस्तो वातावरण भएको भए म फेरि विदेशिनुपर्ने थिएन । गणतन्त्र आएपछि मैले देशमै केही गर्छु भन्ने सोचेर फर्किएको थिएँ । तर, के भयो त ? त्यसैले जबर्जस्ती फर्काए पनि टिकाउन सकिंदैन ।

विश्व बुझिसकेका युवालाई यहाँ टिकाउन राजनीतिक/प्रशासनिक सुधारमा काम गर्नुको विकल्प छैन । हाम्रो देशमा सुशासनको कमीले धेरै सम्भावना गुमिरहेका छन् ।

त्यसैले यसबारे धेरै गफ गर्ने, युवा विदेशीय भनेर गुनासो गरेर मात्र अर्थ छैन । अझै म जस्ता धेरै नेपाली विदेशमा छन्, जो फर्कन चाहन्छन् । तर, फर्कनका लागि देशले हामीलाई यहाँ अडिने वातावरण बनाउनुपर्छ ।

(जापानको टोकियोमा बसेर काम गरिरहेका दार्चुलाका भट्टसँग अनलाइनखबरकर्मी कौशल काफ्लेले गरेको कुराकानीमा आधारित)

यो पनि पढ्नुहोस

युवालाई अवसर पुगेन, भविष्यको भर भएन

यो पनि पढ्नुहोस

‘सिंहदरबारले विश्वास जगाउन नसक्दा युवा बाहिरिए’