अफगानिस्तानबाट ५ लाख अमेरिकी हतियार गायब, केही अलकायदासम्म पुगेको आशंका

२४ चैत, काठमाडौं । अफगानिस्तानबाट पाँच लाख थान अमेरिकी हतियार गायब भएको बीबीसीले जनाएको छ । सूत्रलाई उद्धृत गर्दै बीबीसीले भनेको छ– ती हतियार बिक्री वा तस्करी भएको छ ।

संयुक्त राष्ट्रसंघका केही अधिकारीका अनुसार गायब भएकामध्ये केही हतियार अलकायदासँग सम्बन्धित चरमपन्थी संगठनसम्म पुगेको आशंका समेत छ ।

एक पूर्व अफगान अधिकारीले नाम उल्लेख नगर्ने सर्तमा बीबीसीसँग भनेका छन्– तालिबानले सन् २०२१ मा अफगानिस्तानलाई फेरि नियन्त्रणमा लिँदा करिब १० लाख थान सैन्य हतियार र सामग्रीहरुको भण्डार थियो । त्यसमा धेरैजसो अमेरिकाको वित्तीय सहायतामा खरिद गरिएको थियो । त्यसमा अमेरिकामा निर्मित एम फोर र एम सिक्सटिन राइफलसहित अफगानिस्तानका पुराना हतियारहरु पनि सामेल थिए ।

तालिबानले सन् २०२१ मा अफगानिस्तान कब्जा गर्दा अफगान सैनिकहरुले आफ्ना हतियार र बाहनहरु सहित आत्मसमर्पण गरेका थिए । अमेरिकी सैनिकहरुले पनि आफ्ना केही हतियार र सैन्य उपकरणहरु छाडेर फर्किएका थिए ।

स्रोतलाई उद्धृत गर्दै बीबीसीले लेखेको छ– पछिल्लो वर्ष दोहामा संयुक्त राष्ट्रसंघको सुरक्षा परिषदको प्रतिबन्ध समितिको बैठकमा तालिबान नेताले आधा हतियार र सैन्य उपकरणहरु गायब भएको स्वीकार गरेका थिए । यस समितिका एक सदस्यले भनेका छन्– करिब पाँच लाख हतियारको अत्तोपत्तो छैन ।

गत फेब्रुअरीमा संयुक्त राष्ट्रसंघले जारी गरेको एक रिपोर्टमा अल कायदासँग जोडिएका संगठनहरुले हतियारहरु ब्ल्याक मार्केटबाट खरिद गरिरहेको उल्लेख छ । ती संगठनहरुमा तहरिक–ए–तालिबान पाकिस्तान, इस्लामिक मुभमेन्ट अफ उज्बेकिस्तान, इस्ट तुर्किस्तान इस्लामिक मुभमेन्ट र यमनको अन्सारुल्लाह मुभमेन्ट तालिबान छन् ।

तालिबान सरकारका उपप्रवक्ता हमिदुल्ला फितरतले भने हतियारको भण्डारण र सुरक्षा पूर्ण सतर्कता अपनाएर गरिरहेको दाबी गरेका छन् । हतियार तस्करी वा गायब भएको भनाइको खण्डन गर्दै उनले भनेका छन्, ‘सबै हल्का र भारी हतियारहरु पूर्णरुपमा सुरक्षित राखिएको छ ।’

तर सन् २०२३ मा सार्वजनिक संयुक्त राष्ट्रसंघको एक रिपोर्टमा तालिबानले कब्जा गरेका अमेरिकी हतियारको २० प्रतिशत हिस्सा स्थानीय कमाण्डरहरुलाई वितरण गरिएको थियो । ती कमाण्डरहरु आ–आफ्नो क्षेत्रमा स्वतन्त्र छन् । यही कारण हतियारको कालोबजारी भइरहेको बीबीसीले जनाएको छ ।

संयुक्त राष्ट्रसंघले भनेको छ, ‘तालिबान सत्तालाई बलियो बनाउनका लागि स्थानीय कमाण्डर र लडाकुहरुलाई ठूलो परिमाणमा हतियार दिइएको छ । यही नै ती हतियारहरुको ठूलो स्रोत बनेको छ ।’

ह्वाट्सएपबाट हतियार खरिदबिक्री

कन्धारमा रहेका एक पूर्वपत्रकारले बीबीसीसँग भनेका छन्, ‘तालिबानको कब्जा पछिको एक वर्षसम्म हतियारको खुला बजार जस्तो थियो । तर पछि यो ह्वाट्सएपमार्फत् बिक्री गर्न थालियो ।’

स्थानीय कमाण्डर र धनाड्य व्यक्तिहरु मिलेर नयाँ र पुराना अमेरिकी हतियार तथा सैन्य सामग्रीहरुको व्यापार गरिरहेका छन् । यसमा धेरैजसो हतियार अफगान सेनाले छोडेका हतियारहरु छन् ।

अफगानिस्तान पुनर्निर्माणका लागि नियुक्त अमेरिकी विशेष महानिरीक्षक (एसआईजीएआर) सँग हतियारको तथ्यांक जति छ, ती सबै स्रोतबाट प्राप्त जानकारीभन्दा कम रहेको संयुक्त राष्ट्रसंघको एक प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

संयुक्त राष्ट्रसंघसँग पनि छैन एकिन तथ्यांक

सन् २०२२ को प्रतिवेदनमा पनि संयुक्त राष्ट्रसंघले ती हतियारहरूको यथार्थ संख्या संकलन गर्न नसकेको स्वीकार गरेको छ ।

विगत केही वर्षदेखि अमेरिकाका विभिन्न निकाय र संस्थाहरूले अफगानिस्तानलाई सैन्य सामग्रीको आपूर्ति गर्दै आएका थिए ।

एसआईजीएआरले अमेरिकी विदेश मन्त्रालयको आलोचना गर्दै भनेको छ, ‘विदेश मन्त्रालयले हामीलाई त्यहाँ छोडिएका हतियारहरू र खर्चिएको रकमबारे सीमित र गलत जानकारी दिएको छ ।’ तर, अमेरिकी विदेश मन्त्रालयले भने यस आरोपलाई अस्वीकार गरेको छ ।

अमेरिकामा बनेको राजनीतिक मुद्दा र ट्रम्पका शंकास्पद तथ्यांक

अमेरिकामा यो विषय अहिले एक ठूलो राजनीतिक मुद्दा बनेको छ । राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले पटक–पटक अफगानिस्तानमा छोडिएका हतियारहरू फिर्ता ल्याउने बताएका छन् । अफगानिस्तानमा ८५ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरका अत्याधुनिक हतियारहरू छोडिएको उनले बताउने गरेका छन् ।

ट्रम्पले आफ्नो पहिलो मन्त्रिपरिषद् बैठकमा भनेका थिए, ‘अफगानिस्तान अहिले विश्वकै एक ठूलो सैन्य सामग्री विक्रेता बनेको छ, थाहा छ किन ? किनभने उनीहरूले ती हतियार बेचिरहेका छन् जुन हामीले छोडेका थियौं ।’

उनले थपे,‘म यस विषयमा गम्भीर छु । हामी आफ्ना सैन्य उपकरणहरू फिर्ता चाहन्छौं, चाहे त्यसको बदलामा हामीले उनीहरुलाई तिर्नै किन नपरोस् ।’

ट्रम्पको आरोपको जवाफ दिँदै तालिबानका प्रमुख प्रवक्ता जबीहुल्लाह मुजाहिदले अफगान टेलिभिजनसँग भनेका छन्, ‘हामीले ती हतियारहरू अघिल्लो सरकारबाट जफत गरेका हौं । तिनीहरूको प्रयोग देशको सुरक्षा र रक्षाका लागि हुनेछ ।’

तर, ट्रम्पका तथ्यांकहरू सधैं शंकास्पद मानिन्छन्, किनभने अफगानिस्तानमा खर्च गरिएको रकममध्ये ठूलो भाग तालिम र तलबमा खर्च भएको थियो ।

गत वर्ष स्टकहोम इन्टरनेशनल पीस रिसर्च इन्स्टिच्युटले विश्वका हतियार निर्यातकर्ता प्रमुख २५ देशहरूको सूची प्रकाशित गरेको थियो, जसमा अफगानिस्तानको नाम समावेश छैन ।

तालिबानले नियमित रूपमा अमेरिकी हतियारहरू प्रदर्शन गर्दै आएको छ । यसमा बगराम एयरफिल्ड पनि समावेश छ, जुन अमेरिकी–नेटो सैनिकको मुख्य आधार क्षेत्र थियो । उनीहरूले यसलाई आफ्नो विजयको प्रतीकको रूपमा प्रस्तुत गर्छन् ।

सन् २०२१ मा अफगानिस्तानबाट अमेरिकी फौज फिर्ता भएपछि पेन्टागनले छाडिएका सैन्य सामग्रीहरू निष्क्रिय पारिएको दाबी गरेको थियो ।

यद्यपि, ती अमेरिकी हतियारहरूमै भर परेर तालिबानले बलियो सैन्य संरचना निर्माण गर्न सफल भएको छ । उनीहरूले ती हतियारको प्रयोग गरेर आफ्नो विरोधी समूहहरू, जस्तै– नेशनल रेसिस्टेन्स फ्रन्ट र इस्लामिक स्टेट समूहको शाखा इस्लामिक स्टेट खोरासान प्रान्त माथि नियन्त्रण स्थापित गरेका छन् ।

अघिल्लो अफगान सरकारका एक स्रोतले बीबीसीलाई बताए अनुसार, कन्धारका गोदामहरूमा ‘सयौं’ हाई मोबिलिटी मल्टिपर्पस ह्विल्ड भेइकल्स (एचएमएमडब्ल्यूभी), बारूदी सुरङ प्रतिरोधी संरक्षित गाडीहरू (एमआरएपी) र ब्ल्याक हक हेलिकप्टरहरू अझै पनि अवस्थित छन् ।

तालिबानले आफ्नो नियन्त्रणमा लिएका केही सैन्य उपकरणहरू प्रचार भिडियोहरूमा देखाएका छन्, तर ब्ल्याक हक हेलिकप्टर उडाउन आवश्यक तालिम र प्राविधिक दक्षता उनीहरूसँग छैन ।

यसका साथै, अमेरिकाका अन्य धेरै उन्नत सैन्य उपकरणहरू अझै प्रयोगमा ल्याइएको छैन ।

तर, तालिबानले आफ्ना सैन्य कारबाहीहरूमा प्रयोग गर्न सजिला उपकरणहरू जस्तै हम्वी गाडी र साना हतियारहरूको प्रयोग बढी गरिरहेको देखिन्छ ।