सिटामोलबारे केही जान्नैपर्ने तथ्य

पछिल्लो समय बजारमा पारासिटामोलको अभाव देखिएको छ। ओमिक्रोन संक्रमणले तीव्र गति लिएपछि यसको प्रयोग बढेसँगै बजारमा आपूर्ति समस्या देखिएको हो। यसरी अत्यधिक प्रयोग भइरहेको पारासिटामोलबारे यो सामग्रीमा केही जानकारी प्रस्तुत गरिएको छ।

पारासिटामोल सामान्यतया ज्वरो घटाउने र हल्का दुखाइ कम गर्ने औषधिको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। पारासिटामोल एउटा औषधिको ब्रान्ड नाम हो जसलाई खासमा एसिटामिनोफेन भनिन्छ।

नेपालमा यसलाई सिटामोल भनेर धेरैले चिन्नुहुन्छ र प्रचलित पनि छ किनकि सिटामोल वि.सं. २०३० पछि शाही औषधि लिमिटेडबाट उत्पादन गरी नेपालभर वितरण गरिंदा यसको ब्रान्ड नाम सिटामोल राखिएको थियो। त्यसैले आम नेपालीको जिब्रोमा यही झुण्डिएको छ।

सन् १८७८ मा हार्मोन नर्थरोप मोर्स पारासिटामोल बनाउने पहिलो व्यक्ति थिए। १८८३ मा चिकित्सा प्रयोगको लागि पेश गरिएको थियो। यद्यपि, यसको सुरक्षा प्रोफाइलको गलत व्याख्याको कारण १९५० को दशकसम्म यसको सीमित प्रयोग मात्र गरिएको थियो।

यो सन् १९५० सम्म संयुक्त राज्य अमेरिकामा व्यावसायिक प्रयोगको लागि उपलब्ध थिएन। सन् १९५० मा प्रारम्भिक परिचयपछि निर्माताहरूले यसलाई १९५३ सम्म व्यावसायिक प्रयोगबाट हटाए।

स्टर्लिंग-विन्थ्रोप कम्पनीले यसलाई पानाडोल नाम अन्तर्गत मार्केटिङ गर्न थाले। म्याकनिल ल्याबोरेटरिजले सन् १९५५ मा चिल्ड्रेन्स टायलेनोल एलिक्सरको नाममा संयुक्त राज्य अमेरिकामा बेचेको थियो।

अष्ट्रेलियाले सन् १९५६ मा यसलाई व्यावसायिक रूपमा प्रयोग गर्न थाल्यो। शुरुमा ट्राइजेसिक नाममा बेचिने यो औषधि पारासिटामोल, क्याफिन र एस्पिरिनको संयोजन थियो।

१९५९ सम्म प्रेस्क्रिप्शनद्वारा पारासिटामोल प्राप्त गर्न सकिन्थ्यो। त्यसपछि यो ओभर-द-काउन्टर (प्रेस्क्रिप्शन विना किन्न पाइने) औषधिमा बदलियो। आज, यो औषधि सबैभन्दा धेरै प्रयोग गरिन्छ। यो संसारभर दुखाइ र ज्वरोको लागि सबैभन्दा सामान्य रूपमा प्रयोग हुने औषधि हो।

यसले सामान्यतया ज्वरो घटाउने, हल्का दुखाइ कम गर्ने काम गर्छ। टाउको दुख्ने, मांसपेशी दुख्ने, गठिया, ढाड दुख्ने, दाँत दुख्ने, चिसो र ज्वरो जस्ता धेरै अवस्थाको उपचार गर्न पारासिटामोल प्रयोग गरिन्छ।

यो औषधिले कसरी काम गर्छ भन्ने सही विज्ञान अज्ञात छ। यद्यपि, त्यहाँ दर्जनौं विश्वसनीय सिद्धान्तहरू उपलब्ध छन्। वैज्ञानिक र डाक्टरहरू विश्वास गर्छन् कि यो औषधिले मस्तिष्क र मेरुदण्ड वा केन्द्रीय स्नायु प्रणालीमा काम गर्छ। यसले शरीरले मस्तिष्कमा पठाउने पीडा संकेतको तीव्रता कम गर्न मद्दत गर्छ।

यसले प्रोस्टाग्ल्यान्डिनको सङ्ख्या घटाउन वा रोक्न सक्छ जुन तपाईंको शरीरले पनि रिलिज गर्दछ। जबसम्म तपाईं सिफारिश गरिएको मात्रा लिनुहुन्छ, यो एक सुरक्षित औषधि हो। यो औषधि सिफारिश गरिएको मात्रा भन्दा बढी प्रयोग गर्नुहुँदैन। पारासिटामोलको ओभरडोजले गम्भीर हानि निम्त्याउन सक्छ।

वयस्कहरूको लागि अधिकतम मात्रा १ ग्राम (१००० मिलिग्राम) प्रति मात्रा र ४ ग्राम (४००० मिलिग्राम) प्रति दिन हो। पारासिटामोलको बढी प्रयोगले कलेजोमा क्षति पुर्‍याउन सक्छ। यदि तपाईं प्रति दिन मादक पदार्थ पिउनुहुन्छ भने पारासिटामोल लिनु अघि आफ्नो डाक्टरसँग सल्लाह लिनुपर्छ।

कम्तीमा, विभिन्न स्वास्थ्य समस्या भएका व्यक्तिहरूले आफ्नो लागि पारासिटामोल खानु कति सुरक्षित छ वा छैन भनेर चिकित्सक वा फर्मासिस्टलाई सोधेर सल्लाह लिनुपर्छ। खासगरी, कलेजो वा मिर्गौला समस्या भएका, बढी अल्कोहल पिउने, एपिलेप्सी वा क्षयरोगको औषधि सेवन गर्ने व्यक्तिहरूले सिटामोल सेवनअघि चिकित्सकको परामर्श लिनुपर्छ।

पारासिटामोलसँग एलर्जी छ भने यो औषधि प्रयोग गर्नुहुँदैन। पारासिटामोलले गर्भमा रहेको बच्चालाई हानि गर्छ कि गर्दैन भन्ने वैज्ञानिक जवाफ छैन। पारासिटामोल प्रयोग गर्नु अघि, यो औषधि आमाको दूधमा जान सक्छ र बच्चालाई हानि पुर्‍याउन सक्छ। यदि तपाईं गर्भवती हुनुहुन्छ भने आफ्नो चिकित्सकसँग परामर्श विना यसको सेवन गर्नुहुँदैन।

पारासिटामोलका साइड इफेक्ट

तपाईंको शरीरले केही रसायनहरू नसहन सक्छ। पारासिटामोलको निम्न साइड इफेक्टहरू हुन सक्छन्-

• वाकवाकी वा पेट दुखाइ
• खान मन नलाग्नु वा अरुचि
• गाढा पिसाब, माटोको रंगको मल
• चिसो
• मुख भित्र र वरपर घाउ वा अल्सर
• जन्डिस (छाला वा आँखा पहेलो हुनु)
• छालामा दाग, असामान्य रक्तस्राव वा चोट।

पारासिटामोल ओभरडोज लक्षण

यो औषधिमा ओभरडोज हुने सम्भावना छ। यदि तपाईं सिफारिश गरिएको मात्रा भन्दा बढी लिनुहुन्छ भने यी लक्षणहरू देखिन्छ।

ओभरडोज लिएको केही घण्टापछि बिरामी (वाकवाकी) र बिरामी हुनु (बान्ता), पेट दुख्ने वा दुखाइ, पसिना आउने महसूस हुन सक्छ।

२४ घण्टापछि दाहिनेतर्फ (कलेजो भएको ठाउँमा) करङ मुनि दुख्ने र आँखाको सेतो भाग र छाला पहेंलो हुने (जन्डिस) हुन सक्छ।

मात्रा जानकारी

सामान्य मात्रा

३२५ देखि ६५० मिलिग्राम प्रत्येक ४ देखि ६ घण्टामा वा १००० मिलिग्राम प्रत्येक ६ देखि ८ घण्टामा मौखिक।

पारासिटामोल ५०० एमजी ट्याब्लेट: प्रत्येक ४ देखि ६ घण्टामा एक वा दुई चक्की मौखिक रूपमा।

पारासिटामोल एक लोकप्रिय र सुरक्षित ओभर-द-काउन्टर औषधि हो। जबसम्म तपाईं सिफारिश गरिएको मात्रा पालना गर्नुहुन्छ, यसले विभिन्न सामान्य स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचार गर्न मद्दत गर्न सक्छ। यदि तपाईंसँग प्रश्न वा चिन्ता छ भने सधैं आफ्नो डाक्टरसँग जाँच अथवा सल्लाह गर्नुहोस्।

(लेखक फर्मासिस्ट हुन्)