विराटनगर महानगर : आधा बाचा अधुरै

६ चैत, विराटनगर । कोरोना महामारीका बेला घर-घरमा अक्सिजन सिलिण्डर पुर्‍याउँदै हिंडेपछि विराटनगर महानगरपालिकाका मेयर भीम पराजुलीले राम्रै प्रशंसा पाए । सामाजिक कार्यमा ठिकठाक देखिएका विराटनगरका जनप्रतिनिधिले पूर्वाधार विकासतर्फ जनअपेक्षा मात्र होइन, आफ्नै घोषणापत्र अनुसार काम गर्न सकेको छैन । बेरुजुको बढ्दो ग्राफले पराजुली नेतृत्वमा पाँच वर्षमा महानगरको आर्थिक सुशासन समेत कमजोर देखाएको छ ।

मेयर पराजुली आफूले चुनावका बेला गरेको बाचाको आधा काम पनि गर्न नसकेको स्वीकार गर्छन् । चुनाव जित्न गरेका बाचामध्ये आधा पूरा गरेको विराटनगर महानगरपालिका मेयर भीम पराजुलीको दाबी छ । अप्रत्यासित बाढी-डुबान, कोरोना महामारी, न्यून बजेट र चार वर्षमा ६ जना प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत परिवर्तन हुनु पनि यो कार्यकालको बाधा भएको अनुभव उनले सुनाए । ‘अधिकारसम्पन्न नयाँ शासकीय संरचना भएकाले स्थानीय तहलाई बुझ्न पनि केही समय लाग्यो’ उनी भन्छन्, ‘यो अवधिमा धेरै काम र अनुभव भयो । अब फेरि चुनाव जित्यौं भने सहज रूपमा काम गर्छौं ।’

२०७४ सालको स्थानीय तह निर्वाचनमा नेपाली कांग्रेसबाट चुनाव लडेका पराजुली र उपमेयर इन्दिरा कार्कीले ४१ बुँदे प्रतिबद्धता सार्वजनिक गरेका थिए । प्रतिबद्धतामा समेटिएका मुख्य योजना अधुरै छन्, केही नयाँ काम भने गरेको छ ।

पाँच वर्षमा के-के भए काम ?

पराजुलीको कार्यकालमा विराटनगर महानगरले महानगर बहुप्राविधिक शिक्षालय सञ्चालनमा ल्याएको छ । जनता नमूना माध्यमिक विद्यालयमा सञ्चालित शिक्षालयका लागि छुट्टै भौतिक संरचना निर्माण गर्ने मेयर पराजुलीले बताए ।

स्थानीय तह निर्वाचन हुँदा निर्माणाधीन रहेको सडक, ढल निर्माण परियोजनाहरू पूरा भएका छन् । एशियाली विकास बैंकको सहयोगमा सञ्चालित यो परियोजनाको पहिलो चरण सन् २०१३ बाट र दोस्रो चरण २०१७ बाट सुरु भएको थियो । अन्योलमा रहेको परियोजना सम्पन्न गर्नु आफ्नो कार्यकालको एउटा उल्लेख्य उपलब्धि भएको मेयर पराजुलीले बताए ।

पराजुलीको कार्यकालमा विराटनगर बस टर्मिनल बन्यो । नगर विकास कोषको ऋण सहयोगमा बसपार्क निर्माण भएको हो । निर्धारित समयभन्दा अघि नै काम सकेको भन्दै नगर विकास कोषले महानगरलाई पुरस्कृत पनि गरेको छ ।

महानगरका १९ मध्ये १५ वटा वडा कार्यालय भवन बन्नु पनि आफ्नो टिमको सफलता भएको मेयर पराजुलीले बताए । ‘त्यसबाहेक नगरभित्र १५० किलोमिटर सडक कालोपत्रे भएको छ’ उनले भने, ‘६ हजार घर समेटेर ढल प्रणाली सहित फोहोरमैला प्रशोधन केन्द्र बनेको छ । आकाशे पुल निर्माण अन्तिम चरणमा छ ।’

शुद्ध खानेपानीका लागि जापानी सहयोग नियोग -जाइका)को सहयोगमा रु.२ अर्ब ६१ करोडको परियोजना सञ्चालन गर्ने तयारी भइरहेको उनी बताउँछन् । त्यस्तै, विराटनगर-९, गुद्रीबजारमा २५ तले व्यावसायिक कम्प्लेक्स निर्माणका लागि प्रदेश लगानी बोर्डसँग सम्झौता गरेको उनले बताए ।

प्रदेश-१ सरकारले विराटनगरलाई राजधानी घोषणा गर्दा बनाएको बृहत् विराट क्षेत्रमा आसपासका पालिकाहरू पनि समेटिएका छन् । त्यसमध्ये भेडियारीस्थित विराट राजाको दरबार क्षेत्रको विकासका लागि योजना बनाएको मेयर पराजुलीले बताए । वीरेन्द्र सभागृह स्तरोन्नतिको क्रममा रहेको, प्रधानमन्त्री पार्क निर्माण प्रक्रिया अघि बढेको, हिमालय रोड र एयरपोर्ट रोड सौन्दर्यकरणको प्रक्रिया अघि बढेको उनले बताए ।

के-के अधुरै छन् ?

मेयर पराजुली र उपमेयर कार्कीको संयुक्त घोषणापत्रमा २०५४ सालबाट निर्माण सुरु भएको विराटनगर रिङरोड निर्माणको काम सक्ने प्रतिबद्धता थियो, जुन पूरा भएन ।

इ-चौतारी र कोल्ड स्टोर भवन पनि बनेन । सहकारीको माध्यमबाट घर-घरका लागि रोजगारी सिर्जना गर्ने, खोला किनारका सुकुम्बासीका समस्या हटाउने बाचा पनि पूरा भएनन् । पशु बधशाला निर्माण र सुपथ मूल्य पसल सञ्चालन गर्ने योजना पनि कागजमा सीमित भए । त्यस्तै, सडक छेउका पोल हटाउने, बजार क्षेत्रमा नगरबस चलाउने प्रतिबद्धता पनि पूरा भएन ।

दुई वर्षभित्र औद्योगिक प्रदर्शनी स्थल बनाउने, हाटखोला र परोपकार घाटमा विद्युतीय शवदाह गृह निर्माण गर्ने, जुटमिल सञ्चालन गर्ने प्रतिबद्धता कागजमै सीमित रहृयो ।

रु.४ अर्ब लगानीमा भ्यू टावर बनाउने विराटनगर महानगरपालिकाको योजना भने शिलान्यास हुनासाथ चर्को आलोचना भएपछि स्थगित गरिएको छ । विराटनगर-३ मा ११० मिटर अग्लो भ्यू टावर खडा गर्न तत्कालीन संघीय मामिला तथा सामान्य प्रशासनमन्त्री लालबाबु पण्डित, प्रदेश-१ का कार्यवाहक मुख्यमन्त्री हिक्मत कार्की, सामाजिक विकासमन्त्री जीवन घिमिरे र महानगरका मेयर पराजुलीले १८ कात्तिक २०७५ मा संयुक्त शिलान्यास गरेका थिए ।

सामाजिक कार्यमा अगाडि

मेयरमा निर्वाचित भएपछि तलब सुविधा बापत महानगरबाट आफूले पाएको करिब २७ लाख रकम सामाजिक कार्यमा खर्चिएका पराजुली कोरोना महामारीका बेला संक्रमितलाई घर-घरमा अक्सिजन सिलिण्डर पुर्‍याउन आफैं खटिएका थिए ।

लिंग पहिचानपछि गरिने भ्रूण हत्या रोक्न महानगरले पहिलो र दोस्रो छोरी जन्माउने दम्पतीलाई प्रोत्साहन रकम दिंदै आएको छ । पहिलो सन्तान छोरी जन्माउनेलाई तीन हजार र दोस्रो पटक पनि छोरी जन्माउने दम्पतीलाई २५ हजार रुपैयाँ बैंक खातामा राखिदिने योजना सञ्चालनमा छ ।

महानगरपालिकाले विराटनगर-१९ मा ३२ सुकुम्बासी परिवारलाई घर, ८४ वर्ष पूरा गरेका ज्येष्ठ नागरिकलाई मासिक एक हजार पोषण भत्ता वितरणसँगै विद्यालय, गुरुकुल र मदरसाको भौतिक पूर्वाधार विकासका लागि काम गरेको उनले बताए ।

पाँचवर्षे कार्यकालमा ६६ वटा कार्यविधि र निर्देशिका तयार पारेको मेयर पराजुलीले बताए । सामाजिक क्षेत्रमा निर्माणतर्फ आरोहण गुरुकुलको भवन र तारणीप्रसाद कोइराला सञ्चार ग्राम तयार पारेको उनले बताए । सञ्चार ग्रामबाट महानगरले एफएम रेडियो सञ्चालन गर्न लागेको उनले जनाए ।

अधिकांश बजार क्षेत्र रहेको महानगरमा १७ वटा कृषक समूहलाई पशुपालनका लागि सहजीकरण गरेको छ । महानगरमा ४० वटा पशु र्फम दर्ता छन् ।

महानगरको समन्वयमा २०७५ फागुनमा पाँचौं संस्करणको साफ च्याम्पियनसिप भएको थियो । उपमेयर इन्दिरा कार्कीको संयोजकत्वमा रहेको न्यायिक समितिले परेका उजुरीमध्ये ८० वटा फर्छ्योट गरेको छ । फर्छ्योट भएका आदेश तथा निर्णयहरू ९० प्रतिशत कार्यान्वयन भएको न्यायिक समितिको दाबी छ ।

आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा मात्र महानगरपालिकामा १७५ उजुरी परेका थिए, जसमध्ये ७० मा आदेश र निर्णय तथा २४ वटामा मेलमिलाप गराएको थियो । न्यायिक समिति सदस्य तिर्थेन्द्र न्यौपाने समितिमा बसेर काम गर्दा नयाँ अनुभव प्राप्त भएको बताउँछन् । ‘घरायसी विवाद, सीमा विवादका उजुरीहरू धेरै आए’ उनले भने, ‘समितिमा बसेर काम गर्दा धेरै कुरा सिक्ने अवसर पाइयो ।’

बेरुजुको अत्यासलाग्दो ग्राफ

आन्तरिक आम्दानीमा महानगर कमजोर छ । आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा महानगरले ९५ करोड ७५ लाख ५५ हजार रुपैयाँ भन्दा माथि राजस्व संकलन हुने अनुमान गरेको थियो । तर अनुमानको आधा भन्दा कम राजस्व संकलन भयो । महानगरको राजस्व शाखाका अनुसार ४४ करोड ४२ लाख १६ हजार रुपैयाँ मात्रै राजस्व संकलन भयो । यो अनुमानित आयको ४६ प्रतिशत मात्रै हो ।

आन्तरिक आम्दानी बढाउन नसकेको महानगरमा ५९१ जना कर्मचारी छन् । जसमा ८१ जना अधिकृत स्तर, २१७ सहायक स्तर र २९३ जना श्रेणीविहीन कर्मचारी छन् । ५५१ मध्ये ३४१ जना करार र ७ जना अस्थायी छन् ।

बेरुजुको अवस्था पनि उस्तै छ । आर्थिक वर्ष २०७६/७७ सम्म बेरुजु मात्रै १ अर्ब १६ करोड नाघेको छ । ३० कात्तिकमा भएको वाषिर्क समीक्षामा आर्थिक प्रशासन महाशाखा प्रमुख संजीवकुमार भट्टराईले प्रस्तुत गरेको प्रतिवेदन अनुसार बेरुजु १ अर्ब १६ करोड ६७ लाख ९६ हजार रुपैयाँ पुगेको उल्लेख छ । महानगरतर्फ ६६ करोड ४३ लाख १३ हजार र मझौला सहरको एकीकृत सहरी वातावरणीय सुधार परियोजना तर्फ ५० करोड २४ लख ८३ हजार बेरुजु छ । आर्थिक वर्ष २०७४/७५ सम्म बेरुजु रकम ६१ करोड ८९ लाख ५५ हजार थियो ।

५ वर्षमा ६ कार्यकारी अधिकृत

मेयर पराजुलीको कार्यकालमा विराटनगर महानगरपालिकामा ६ जना प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत फेरिए । पराजुलीको चारवर्षे कार्यकालको सुरुवातमा प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत दीपक कोइराला थिए । उनको सरुवा भएपछि प्रदीप निरौला आए, निरौलापछि कुमार दाहाल प्रमुख प्रशासकीय अधिकृतको रूपमा हाजिर भए । दाहालपछि आएका एकदेव अधिकारी र इन्द्रमणि पोखरेलको सरुवा भएपछि हाल प्रमुख प्रशासकीय अधिकृतमा उमेश बस्नेत छन् ।

प्रशासनिक अस्थिरताले विकास निर्माणको काममा निकै बाधा परेको मेयर पराजुलीले बताए ।

कोभिड र बाढीमा राम्रो काम गरे

पराजुलीसँगै नेकपा एमालेका विनोद ढकाल र जनता समाजवादी पार्टी जसपाका उमेश यादवले विराटनगर महानगरपालिकाको मेयरमा प्रतिस्पर्धा गरेका थिए ।

ढकाल, मेयर पराजुलीको कार्यकाललाई पूरै असफल भन्छन् । मेयर पराजुलीले विराटनगरका लागि नयाँ योजना नल्याएको, केन्द्रले दिएको बजेट पनि खर्च गर्न नसकेर फिर्ता गएको उनले बताए । ‘यो चार वर्षमा देखिने गरी केही काम भएन’ उनले भने, ‘अहिले बनेका सडक र ढल आयोजना पहिल्यै सुरु भएका हुन् ।’

जसपाका उमेश यादवले पनि विराटनगरमा पराजुलीले सम्झनयोग्य काम गरेको नदेखिएको बताए । उनले भने, ‘उहाँको कार्यकाललाई असफल नै भन्नुपर्छ ।’

समाजशास्त्री चन्द्र तिम्सिना भने विराटनगर महानगरका जनप्रतिनिधिले कोरोना महामारी र बाढीका बेला सक्रिय भूमिका निर्वाह गरेको बताउँछन् । जनताको अपेक्षा र जनप्रतिनिधिको क्षमताबीच तालमेल नहुँदा असन्तुष्टि भने तीव्र रहेको उनले बताए । ‘जनप्रतिनिधिले अपेक्षा अनुसार काम गरेको देखिंदैन’ उनले भने, ‘कोेरोना महामारी र बाढीका बेला सकारात्मक भूमिका निर्वाह गरेको देखिन्छ ।’

लामो समयपछि आएका जनप्रतिनिधिले सकारात्मक काम, तर पूर्वाधार विकासमा जनताको अपेक्षा अनुसार जनप्रतिनिधिले काम गर्न नसकेको उनले बताए ।

एमालेबाट निर्वाचित विराटनगर-११ को वडाध्यक्ष तिर्थेन्द्र न्यौपाने पनि जनताले दिएको अवसरलाई सदुपयोग गरेको बताउँछन् । तर मेयर पराजुलीले सल्लाह नगरी निर्णय गर्ने, सुझाव दिंदा नसुनेको भन्दै उनी भन्छन्, ‘आफ्नै पार्टीबाट निर्वाचित भएको भए अलिक सल्लाह मिल्थ्यो होला ।’