उद्योगमा काटेको बिजुली युनिटको ५ रुपैयाँ घाटामा भारत निर्यात गरिरहेछ प्राधिकरण

१६ कात्तिक, काठमाडौं । मुलुकका विभिन्न आयोजनाले उत्पादन गरेको बिजुली खरिद–बिक्री नै गर्न नसकेर दैनिक करिब ५ करोड रुपैयाँ नोक्सान बेहोरिरहेको नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले भारत निर्यातबाट थप ठूलो घाटा बेहोरिरहेको तथ्या फेला परेको छ ।

विद्युत् प्राधिकरणले सबैभन्दा धेरै बिजुली भारतको खुला बजार (आईईएक्स) मा ‘डे अहेड’ व्यवस्थामा बेच्दै आएको छ । अहिले डे अहेड बजारमा बिजुली भाउ प्रतियुनिट ४८ पैसासम्म झरेको छ ।

भारतको आईईएक्स बजारमा विद्युत् माग र आपूर्तिका आधारमा भाउ तय हुन्छ । विद्युत् अभाव भएका बेला भाउ बढ्छ भने आपूर्ति धेरै भएका बेला घट्छ । यद्यपि, प्रतियुनिट १० भारुभन्दा धेरै भाउ बढाउन नपाइने नियम छ ।

इन्डियन इनर्जी एक्स्चेन्जको आइतबारको मूल्य अनुसार यो बजारमा प्रतिमेगावाट आवर २९९.७७ भारतीय रुपैयाँ (भारु) सम्म झरेको छ । यो भनेको प्रतियुनिट ३० पैसा अर्थात् नेपाली ४८ पैसा बराबर हो ।

तर, आज यो बजारको औसत दर प्रतिमेगावाट आवर २७७५.८६ भारु छ । यस अनुसार प्रतियुनिट २.७७ भारुमा त्यहाँ प्राधिकरणले विद्युत् निर्यात गरिरहेको छ । यो भनेको ४.४७ नेपाली रुपैयाँ हुन आउँछ ।

तर, प्राधिकरणले निजी ऊर्जा उत्पादकसँग किन्ने विद्युत्को न्यूनतम दर नै प्रतियुनिट ४.८० रुपैयाँ छ । त्यसमाथि वर्षैपिच्छे ३ प्रतिशतका दरले त्यो दर बढ्दै जान्छ ।

प्राधिकरणले आफ्नो प्रणालीमा जोडिएको विद्युत्मध्ये १३ प्रतिशत चुहावट (लिकेज) हुने जनाएको छ । त्यसो हुँदा नोक्सानी बापत प्राधिकरणलाई प्रतियुनिट ६२ पैसा लागत थपिन्छ । नेपाल–भारत क्रसबोर्डर प्रसारण लाइन प्रयोग गरेबापत प्रतियुनिट १ रुपैयाँ लागत पर्ने प्राधिकरण स्रोत बताउँछ ।

न्यूनतम विद्युत् खरिद लागत प्रतियुनिट ४.८० रुपैयाँ, प्राविधिक नोक्सानी बापत ०.६२ रुपैयाँ र ह्विलिङ चार्ज १ रुपैयाँ जोडेर भारतमा बेच्दा प्राधिकरणको लागत नै ६.४२ रुपैयाँ पर्न आउँछ । आइतबार निर्यात मूल्य र लागत मूल्यबीच अन्तर १.९५ रुपैयाँ पर्न आउँछ ।

३१ अक्टोबरमा भारतको आईईएक्स बजारको औसत दर प्रतिमेगावाट आवर २४३३.३२ भारु थियो । त्यस अनुसार प्राधिकरणले त्यस दिन निर्यात गरेको बिजुलीबाट औसत ३.९१ नेपाली रुपैयाँ मात्रै प्राप्त गरेको थियो । लागत मूल्य हिसाब गर्दा त्यो दिन बिजुली निर्यातबाट प्राधिकरणलाई प्रतियुनिट २.५० रुपैयाँ घाटा थियो ।

अक्टोबर महिनाभरिको औसत मूल्य भने प्रतिमेगावाट आवर २८ सय ५९ भारु थियो । त्यस अनुसार प्राधिकरणले प्रतियुनिट ४.५७ रुपैयाँ बिक्री मूल्य पाएको थियो ।

नेपालले भारतमा निर्यात अनुमति पाएको १ हजार १ सय २५ मेगावाटमध्ये करिब ६ सय २ सय मेगावाट दुई पक्षीय सम्झौता अनुसार हरियाणा र बिहारमा निर्यात गर्ने गरेको छ । त्यसबाहेक ५ सय २३ मेगावाट विद्युत् आईईएक्सको खुला बजारमा निर्यात हुन्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

उद्योगको लाइन काट्दा ४५० मेगावाट खेर, प्राधिकरणलाई दिनहुँ ५ करोड घाटा

त्यसरी ५२३ मेगावाट विद्युत दैनिक  लागत मूल्यभन्दा २ रुपैयाँ सस्तोमा भारतमा बेच्नुपर्दा प्राधिकरणलाई दैनिक २ करोड ५१ लाख रुपैयाँ नोक्सान भइरहेको देखिन्छ ।

देशका ठूला उद्योगबाट प्राधिकरणको बिजुलीमा प्रतियुनिट औसत ९.५० रुपैयाँ तिरिरहेकोमा उनीहरूको बिजुली काटेर प्राधिकरणले साढे ४ रुपैयाँमा बेचिरहेको देखिएको छ ।

देशका ठूला २५ उद्योगको बिजुली काट्दा करिब ३ सय मेगावाट खपत रोकिन पुगेको छ । ती उद्योगमा जोडिएको त्यो विद्युत् चौबिसै घण्टा प्रयोग भएको मान्ने हो हो भने दैनिक ७२ लाख युनिट हुन आउँछ । त्यसबापत प्राधिकरणले करिब दैनिक ६ करोड ८४ लाख आम्दानी गर्ने थियो ।

तर, त्यही विद्युत् भारत निर्यात गरेको मान्ने हो पनि त्यहाँबाट उसले ३ करोड २२ लाख मात्रै आम्दानी गरिरहेको छ । ३ सय मेगावाट विद्युत् उद्योगीलाई नदिएर निर्यात गर्दा मात्रै प्राधिकरणलाई दैनिक करिब साढे ३ करोड रुपैयाँ नोक्सान भइरहेको हो ।

‘डेडिकेटेड’ र ‘ट्रंक लाइन’ विवादमा उद्योगको लाइन काट्दा प्राधिकरणले बिजुली उपयोग गर्न नसकी साढे ४ सय मेगावाट खेर गएको छ । त्यसबाट प्राधिकरणलाई दैनिक ५ करोड र निजी ऊर्जा उद्योगीलाई करिब ६ करोड घाटा भइरहेको छ ।

भारतको आईईएक्समा कुन महिना कति रह्यो बिजुलीको औसत बिक्री दर ?