२०७५ भदौ १७ गते १२:३० तपाईलाई थाहा छ, विश्वमा रोग लागेर जतिपनि मानिस मर्छन्, त्यसमा सबैभन्दा ठूलो हिस्सा मुटु रोगीको छ ।
अर्को कुरा पनि तपाईलाई थाहा छ ? अक्सर मुटुको रोग तपाई आफ्नै जीवनशैलीको कारण लाग्ने गर्छ ।
मुटुको रोग भन्ने वित्तिकै कोरोनरी धमनी रोग, हृदय रोग, बाथ मुटु रोग, मुटुमा प्वाल पर्नु, मुटुको चाप बढ्नु र हृदयघात भन्ने बुझिन्छ । हाम्रो समाजमा मुटु सम्बन्धि रोग भन्ने वित्तिकै मानिसहरु डराउनुका साथै अब धेरै बाचिदैन भन्ने सोच्दछन् । यो स्वभाविक पनि हो ।
मुटु रोगबाट सर्वाधिक मृत्यु
किनकी आज विश्वमा कुन रोगबाट कति मान्छे मर्छन् भनेर तथ्यांक हेर्ने हो भने सबैभन्दा बढी मानिसको मृत्यु मुटुकै रोगबाट हुने गरेको देखिन्छ ।
त्यसमा पनि सबैभन्दा बढी अचाजक हुने हृदयघात, मुटुको रोगको साथमा मधुमेह भएका, मुटुको रोगको साथमा मिर्गौला रोग भएकाहरुलाई पनि देखिन्छ । यस्ता रोगबाट मर्नेहरुको संख्या विकसित देशहरुमा धेरै हुने गर्दछ ।
मुटुको रोगलाई सामुदायिक रोग पनि भन्ने गरिन्छ । किनकी मुटु रोग आफै त्यसै लाग्दैन । र, यो रोग लाग्न धेरै समय लाग्दछ । यो रोग पनि अन्य रोग झै जीवाणुको कारण हुन्छ भने कमै मात्र व्याक्टेरिया वा भाइरसका कारण हुन्छ । जस्तै, इन्डोकार्डियाटिस, बाथ मुटु रोग ।
खराब जीवनशैलीको परिणाम
र, धेरै भन्दा धेरै चाहि बद्लिदो जीवनशैलीका कारण हुन्छ । यो समस्या हाम्रो देशमा पनि विकसित हुँदैछ र यसको विकास हुनुको एउटा सुचाङ्क भनेकै जीवनशैलीमा परिवर्तन आउनु हो । त्यसैले विकसित मुलुकमा जस्तै हाम्रो देशमा पनि हरेक नेपालीले मुटुको रोग लाग्ने कारणहर बुझ्नु आजको परिवेशमा अत्ति नै जरुरी छ ।
मुटु रोग र जीवनयापन गर्ने पद्धतिमा गहिरो सम्बन्ध हुन्छ, जसले गर्दा यो रोग लाग्नबाट बचाउन आˆनो जीवनयापन गर्ने पद्धति वा शैलीको एकदमै ठूलो भूमिका हुन्छ ।
मैले पहिलो लेखमा मुटुको धड्कन अचानक बन्द हुनु, हृदयघात र कोरोनरी धमनी रोग भनेको के हो ? भनेर बुझाउने कोशिश गरेको थिए ।
यो लेखमा मैले कोरोनरी हृदय रोगबारे बुझाउने कोशिश गरेको छु । हृदयघात हुने पहिलो कारण भनेकै कोरोनरी हृदय रोग हो । त्यसैले, यो रोग लाग्ने र बच्ने उपायबारे जान्नु नै हाम्रो जीवन, समाज र देशको लागि अति नै आवश्यक छ भन्ने महसुस गरेर नै मैले यसबारे बुझाउने कोशिश गरेको छु । यो लेख राम्रोसित पढ्नुहोस् र प्रयोगमा ल्याउनुहोस् । अरुलाई पनि शेयर गरेर सहयोग गर्नुस् । तपाईहरुको सुझाव, सल्लाह र मायाले मलाई फेरी अर्को लेख लेख्न प्रेरित गर्नेछ ।
आफैले परिवर्तन नियन्त्रण गर्न सक्ने र अरुलाई पनि सल्लाह सुझाव दिएर नियन्त्रणमा राख्न सक्ने कारणहरु
१. धुमपान गर्ने – पुरुषलाई तीन गुणा र महिलालाई छ गुणा कोरोनरी हृदयरोग लागने खतरा हुन्छ ।
सुरुमै ध्यान दिएर धुमपान बन्द गरेमा ५० देखि शत प्रतिशत सम्म खतराबाट बच्न सकिन्छ ।
२. मधुमेहका रोगी – पुरुषलाई चार गुणा र महिलालाई छ गुणा कोरोनरी हृदयरोग लाग्ने खतरा हुन्छ ।
कार्वोहाइड्रेट, गुलियो पदार्थ कम खाने र समयमै मधुमहे रोगको पहिचान गरेर रोग लाग्नबाट जोगिन सक्यो भने कोरोनरी हृदयरोग लाग्ने सम्भावना न्युन हुने गर्छ ।
३. उच्च रक्तचाप
रक्तचाप बढेर त्यसबाट देखिने लक्षणहरु देखिन समय लाग्न सक्छ । त्यसैले रक्तचापको परिक्षण हरेक तीन देखि छ महिनामा गर्न सकेको खण्डमा चाँडै औषधीबाट नियन्त्रणमा राख्नाले कोरोनरी हृदयरोग हुने खतरा र रक्तचापबाट हुने खतराबाट पनि बच्न सकिन्छ । तपाईको रक्तचाप १४०/८० एमएमएचजी भन्दा तल भएको राम्रो हुन्छ । रक्तचाप १००/६० एमएमएचजी भन्दा तल भएमा समस्या देखिनसक्छ । त्यसैले, रक्तचाप ११०-१४०/ ६०-८० एमएमएचजीको स्तरमा भएकोलाई राम्रो मानिन्छ । जबकी रक्तचापको स्तर १४०/८० एमएमएचजी भन्दा कम हुनु वा १८०/१०० एमएमएचजी भन्दा माथि हुनुलाई नराम्रो मानिन्छ ।
४. रगतमा खराब कोलेस्टेरिनको मात्रा बढ्नु (खराब कोलेस्टेरिनको मात्रालाई सय देखि १२० भन्दा कम राख्ने)
फ्याट र प्रोटिन पर्याप्त भएका खानेकुराको सेवन कम गर्नु र बढी भएको खण्डमा शारीरीक व्यायाम र औषधीले कम गर्नाले मुटुको रोग लाग्नबाट बच्न सकिन्छ ।
५. दैनिक रक्सीको सेवन (दैनिक रुपमा रक्सीको सेवनले रक्तचाप र कोलेसटेरिनको मात्रा उच्च हुने गर्छ )
रक्सी खानै पर्छ भन्ने जरुरी छैन । रक्सीको ल त लागेपछि छोड्न पनि गार्हो हुन्छ । रक्सीले रक्तचाप र शरीरमा कोलेस्टेरिनको मात्रा बढाइदिन्छ र अप्रत्यक्ष रुपमा कोरोनली हृदय रोगको सम्भावना उच्च हुने गर्छ । रक्सीले अरु पनि ज्यानै लिने खालका रोगहरु निम्त्याउँछ । जस्तै, कलेजो, पित्तथैली, प्यान्कि्रयाज, मिगौला रोगमा असर गरी क्यान्सर समेत हुनसक्छ । त्यसबाहेक, पारिवारिक झगडा, महिला हिंसा, बलात्कार, कुटपिट जस्ता अनेकौ समस्या निम्त्याउँछ ।त्यसैले रक्सीको सेवन सकेसम्म नगर्नु नै बेस हुन्छ ।
६. शारीरीक व्यायामको कमी र चाहेभन्दा बढी मोटोपना हुनु
दैनिक ३० देखि ४५ मिनेट शरीरीक व्यायाम गर्नुहोस्, यसले तपाईको मस्तिष्कलाई छरितो र शरीरका सबै अंगहरु सकि्रय राख्न मद्धत गर्छ । नियमित व्यायामले शरीर फुर्तिलो हुनुका साथै अनुहारमा चमक, रातोपन छाउँछ । त्यसैगरी, मोटोपना, फ्याटलाई घण्टाउन तथा रोगसित लड्ने क्षमताको वृद्धि गर्छ । त्यतिमात्र हैन, शारीरीक व्यायामले तपाईको जीवनको आयु पनि वृद्धि हुन्छ । विरमी भएकार हहृदयघात हुने सम्भावना भएका व्यक्तिहरुले डाक्टरको सल्लाह लिएर कसैको साथमा व्यायम गर्नु होला, एक्लै नगर्नुहोला ।
७. हरेक दिन तनावमा रहनु
कुनैपनि प्रकारको तनाव नलिनुहोला । विशेषगरी काम गर्दा र परिवारमा बस्दा तनावबाट मुक्त हुनुहोस् । तनाव धेेरै भएमा काममा लगाउने मालिक वा डाक्टरसित सल्लाह लिई तनाव कम गर्न तिर लाग्नुहोस् । त्यस्तै, आवेश तथा उत्तेजित कम गर्न तिर लाग्नु पर्छ । यसले पनि हृदय सम्बन्धि रोग लाग्न दिदैन ।
८. परिवारका अरु सदस्यलाई कोरोनरी हृदय, रक्तचाप, मधुमेह, कोलेस्टेरिनबाट हुने रोग देखापर्नु (बुवा, आमा, दिदी, बहिनी, दाजु, काका , काकीलाई )
पुरुषलाई ५५ वर्षभन्दा अगाडी देखा पर्नु र महिलालाई ६५ वर्ष भन्दा अगाडी यस्ता रोग देखा परेमा छोराछोरी, भाईबहिनी लगायतका परिवारका अन्य सदस्यलाई पनि मुटु सम्बन्धि रोग लाग्ने सम्भावना प्रवल हुने गर्छ । यदी तपाईको परिवारका आफूभन्दा ठूलो कसैलाई हृदय रोग छ भने तपाईको स्वास्थ्य नियमित रुपमा जचाउनु पर्छ र सम्भावना छ भने बेलैमा पहिचान गरेर पनि जोखिम कम गर्न सकिन्छ ।
९. अस्वस्थ खानेकुरा ज्यादा खानु र स्वस्थ खाना कम खानु
कार्वोहाइड्रेट्स, फ्याट, कोलेस्टेरिन, गुलियो, रातो मासुको मात्रा बढी भएको खाना कम खाने गर्नुहोस् । फलफुल, हरियो सागसब्जी, माछामासु, सलाद, फ्याट नभएको तेल खाने बानी गर्नुहोस् । फास्टफुडबाट टाढा रहनु होस् ।
परिवर्तन वा नियन्त्रण गर्न नसक्ने, जो जन्मदै लिएका आएका जोखिम, जसलाई कुनै हालतमा परिवर्तन गर्न सकिदैन
१. पुरुषहरुलाई महिलालाई भन्दा बढी कोरोनरी हृदयरोग लाग्ने गर्छ ।
पुरुषलाई ४५ वर्ष पछि कोलोनरी हृदय रोग लाग्ने खतरा बढी हुन्छ भने महिलालाई ५०-५५ वर्ष पछि यो रोग लाग्ने सम्भावना उच्च हुने गर्छ ।
२. एकदम कमलाई मात्र वंशाणुत रोगका कारण यो समस्या हुने गर्छ ।
लेखक मुटु रोग विशेषज्ञ हुन्
प्रतिक्रिया 4