कोरोना संक्रमण कम गर्न सरकारले लकडाउन गरेपछि यतिबेला विद्यालयहरूले, विश्वविद्यालय र कलेजहरू न त पठन-पाठन, न बाँकी रहेको परीक्षाको नतिजा नै सार्वजनिक गर्न पाइरहेका छन्। यसैलाई मध्यनजर गर्दै अनलाइनबाटै नतिजा प्रकाशित गर्न र अनलाइन विद्यार्थी भर्ना लिन मिल्ने शैक्षिक संस्थानहरूले शिक्षण र सिकाइको वैकल्पिक विधिबारे जान्नको लागि प्रयास थालेका छन्।
स्कूल र कलेजहरू सबैभन्दा बढी प्रभावित छन् । जसले विद्यार्थीहरूको भविष्यलाई अनुसन्धान गरिरहेका छन्। स्कुल, कलेज र विश्वविद्यालयहरू सुधार गरिएको अनलाइन शिक्षा प्रक्रियाको लागि छलफल गरिरहेका छन्।
निजी स्कुलहरूको छाता संगठन प्याब्सनले प्रि-प्राइमरीदेखि कक्षा १० सम्मका विद्यार्थीहरूलाई एक महिना निःशुल्क ‘डिजिटल लर्निंग’ प्रदान गर्ने सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेका छन्।
कोभिड-१९ सुरु भएदेखि नेपालका सबै ११ विश्वविद्यालयहरू शिक्षण र सिकाइको वैकल्पिक विधि निरन्तर खोजी गर्दै रहेका छन् । विद्यार्थीहरूको लागि अनलाइन सामग्री तयार गरेर उनीहरू अनलाइन जानको लागि प्रयासहरू निरन्तर जारी रहेका छन् । यद्यपि यस्तो समयमा हामी पनि सोच्छौं कि अनलाइन शिक्षाले कक्षामा सफल परिवर्तन गर्न सक्छौं ? के नेपालका शैक्षिक संस्थाहरूसँग नेपालमा सफलतापूर्वक अनलाइन शिक्षा सञ्चालन गर्ने स्रोतहरू छन् ?
इमानदारीपूर्वक भन्नुपर्दा धेरै जसो स्कुल र कलेजहरू अनलाइन शिक्षाको लागि तयार छैनन् । माइक्रोसफ्टले अनलाइन शिक्षा संसाधनको साथ २५०० भन्दा बढी शैक्षिक संस्थानहरू प्रदान गरेको छ। नेपालका एकाध विश्वविद्यालयहरू मात्र अनलाइन शिक्षा सञ्चालनका लागि सफल छन्।
तिनीहरू लकडाउन पहिले नै अनलाइन संसाधनहरू र कोर्स मोड्युलहरूको सुरुवात गरेका थिए । यद्यपि अन्य कलेजहरू पनि तयारीको नजिक थिएनन् र भर्खरै अनलाइन कक्षा उपलब्ध गराउनका लागि तयार हुन थालेका छन्।
सर्वप्रथम, अनलाइन शिक्षा अपरिहार्य छ भन्ने तथ्यलाई बुझेपछि उनीहरूले गरेका महत्वपूर्ण र सही कुरा हो । यो प्रवृत्ति वा सिफ्ट हाम्रो जीवनमा ‘नयाँ सामान्य’ हुनेछ। कोभिड-१९ को प्रभाव केही समयका लागि जाँदैछ र हामीलाई सामाजिक दुरी कायम गर्न आवश्यक छ। कोभिड-१९ को प्रकोपले स्कुल र कलेजहरूलाई विश्वभर बन्द गर्न बाध्य तुल्यायो।
नेपालमा स्कुल र कलेजहरूमा बन्दाबन्दीका कारण कुनै पनि समयमा चाँडै नै फिजिकल क्लासको आशा गर्न गाह्रो भएको छ। यस्तो कठिन समयमा नेपालका धेरै जसो कलेजहरूले अनलाइन कक्षा अपनाएका छन् र प्रत्येक विद्यार्थीलाई पुग्न यथासक्दो कोसिस गरिरहेका छन्।
कलेजहरू उनीहरूको परीक्षा र भविष्यका बारेमा चिन्ता गर्छन्। धेरै कलेजहरूले पहिले नै आधुनिक प्रविधि प्रयोग गरेर अनलाइन कक्षा लागू गरेका छन् । जबकि केही अझै श्रोतहरूको सम्भावित उपयोगको खोजीमा छन् । ती जो अनलाइन कक्षा चलिरहेका छन् । यस्ता अनलाइन प्लेटफर्महरू जस्तै जुम, गुगल मिट, ह्यागआउट्स र अन्यको प्रयोगबाट अध्ययन अध्यापन हुने गरेको छ । वास्तवमा, त्यहाँ केही अनलाइन कक्षामा दुवै स्नातक-स्तर र मास्टर-स्तर विद्यार्थीहरूको १०० प्रतिशत सहभागिता छ।
अहिले अनलाइन कक्षा धेरै प्रभावकारी रूपमा अघि बढिरहेको छ । सबै विद्यार्थी र प्राध्यापकहरू सक्रिय रूपमा यो सेवाको प्रयोगमा लागिरहेका छन् । हाम्रो इन्नोभेटिभ कलेज अफ हेल्थ साइन्स सबै विद्यार्थी र प्राध्यापकहरू सक्रिय रूपमा यो सेवाको प्रयोगमा सहभागी भइरहेका छौं । विद्यार्थीलाई अनलाइन कक्षाको अन्तमा असाइनमेन्ट तोकिन्छ र तिनीहरूले आफ्नो कार्यहरू अनलाइन सबमिट गर्न सक्छन्।
यद्यपि विद्यार्थीहरूले केही समस्याहरूको सामना गरे जसका कारण उनीहरू पहिले अनलाइन कक्षाको लागि प्रयोग भइरहेको थिएन । तर अब, तिनीहरू यसको बानी भइरहेका छन् र वास्तवमै यसलाई शारीरिक कक्षाहरूमा प्राथमिकता दिइरहेका छन्। यद्यपि, सफलतापूर्वक केही कक्षाहरू सञ्चालन गर्न गाह्रो छ जुन व्यवहारिक पाठहरू समावेश गर्दछ।
त्यसो भए, हामी त्यस्तै विषयवस्तुहरूलाई सजिलो पार्न सामग्री पनि त्यस्तै विकास गर्न कोसिस गर्दैछौं। त्यसबाहेक, विद्यार्थीहरूले सैद्धान्तिक विषयहरूका लागि शारीरिक कक्षाको स्वाद प्राप्त गर्दैछन्।
अनलाइन कक्षाको भविष्य राम्रो छ, जुन लकडाउन पछि जारी हुन्छ । म एक घण्टा अनलाइन कक्षा र बाँकी २ का लागि भौतिक कक्षाहरू सञ्चालन गर्ने योजना गर्दैछु । तर, त्यहाँ केही विषयहरू छन् जुन हामीले हप्तामा एक घण्टा लिने कक्षाहरू दिनुपर्ने हुन्छ । स्पष्ट रूपमा हामीले यसको सम्भावनाका बारेमा छलफल गर्नुपर्नेछ । हामी लकडाउनपछि यसलाई कार्यान्वयन गर्न सक्छौं कि भनेर हेर्नुपर्नेछ । तर, यो निश्चित छ कि हामी कुनै पनि लगतमा अनलाइन कक्षा छाड्ने छैनौं। त्यसकारण हामीले (जुम होस्ट) जुमको होस्ट खरिद गरेका छौं । हामी यसलाई लकडाउनपछि पनि प्रयोग गर्ने योजना गर्छौं।
नेपालमा हड्तालहरू र अन्य प्रकारका हड्तालहरू छन्, जुन प्रायः आउँछ । अनलाइन कक्षाको साथ हामी पाठ्यक्रमहरू सजिलैसँग भेट्न सक्दछौं । त्यस्ता घटनाहरूमा पनि यसैगरी, सरकार र विश्वविद्यालयहरूबाट अनलाइन कोर्सको वैधताको प्रश्न छ । मानौं यदि हामी अर्को महिनाहरूका लागि शारीरिक कक्षा चलाउन असमर्थ छौं भने हामीले अनलाइन परीक्षाको पनि साथ ल्याउनुपर्छ। सरकार र विश्वविद्यालयले विद्यार्थीहरूको लागि मूल्याङ्कन योजना प्रदान गर्न र बोर्ड परीक्षाहरूको नैतिकता तयार गर्न आवश्यक छ ।
यदि त्यसो हो भने के अनलाइन कक्षा प्रभावकारी रूपमा चल्दैछ ? के तिनीहरू विद्यार्थी वा व्याख्याताहरूका लागि कुनै चुनौतीहरू छन् ? यो प्रश्न मुख्य छ।
पक्कै प्राध्यापकहरू सक्रियताका साथ तालिकाअनुसार कक्षा प्रभावकारी रूपमा सञ्चालन गरिरहेका छन् । यद्यपि केही विद्यार्थीहरू नेटवर्क जडान र कभरेजको साथ समस्याको सामना गरिरहेका छन् । यी विद्यार्थीहरू आफ्नो घरहरूमा ती ठाउँहरूमा छन् । जहाँ वाइफाइ वा कुनै नेटवर्क कभरेज पाउन गाह्रो छ । तर, हामी यो सुनिश्चित गर्दैछौं कि त्यस्तो विकल्प नभएको विद्यार्थीहरूले हाम्रो अनलाइन कक्षाको रेकर्ड गरिएको भिडियो/अडियो फाइलहरू प्राप्त गर्छन् ।
सीमित नेटवर्क कभरेजका साथ ग्रामीण ठाउँहरूमा टाढा रहेका केही विद्यार्थीहरूका लागि हामी उनीहरूसँग प्रत्यक्ष जोडिन पनि केही समस्याहरू छन् । भिडियो साझेदारी र फाइल साझेदारी हाम्रा विद्यार्थीहरूको पाँच प्रतिशतको लागि प्राप्त गर्न गाह्रो छ ।
यद्यपि काठमाडौं उपत्यका बाहिरका विद्यार्थीहरूले एनटीसी वा एनसेलको डाटा प्याकहरू प्रयोग गर्न सक्छन् र उनीहरूको मोबाइल फोनमा इन्टरनेट प्रस्तावहरू छन्। जो विद्यार्थीहरू हामीसँग प्रत्यक्ष रूपमा कनेक्ट हुन सक्षम छैनन्। उनीहरूलाई भिडियो रेकर्डिङहरू र फाइलहरू पठाउन हामी एसिन्क्रोनस तरिकाहरू प्रयोग गरिरहेका छौं।
अनलाइन कक्षाको सञ्चालनका लागि एक विशाल क्षेत्र छ र हामी पक्कै पनि हाम्रो पाठ्यक्रम मोड्युलमा केही समावेश गर्नेछौं। कलेजहरू ती ठाउँ हुन जहाँ विभिन्न संकायका कम्तीमा २०० देखि ३०० विद्यार्थीको धेरैजसो भेला हुन्छन्। यो विद्यार्थी र शिक्षण संकायको सुरक्षा र सुरक्षाको कुरा हो, हामी कुनै जोखिम लिन सक्दैनौं। त्यसो भए, हामी लकडाउनपछि कम्तीमा एक महिनाको लागि अनलाइन कक्षा/प्लेटफर्महरूलाई प्राथमिकता दिनु उपयुक्त हुनेछ। जबसम्म हामी यो सुनिश्चित गर्न सक्दैनौं कि त्यहाँ तिनीहरूको स्वास्थ्यलाई कुनै जोखिम छैन।
विश्वका धेरै शीर्ष विश्वविद्यालयहरू पहिले नै अनलाइन मूल्यांकनहरू, सुविधा प्रवन्धन र पाठ्यक्रमहरू कार्यान्वयन गर्दै आएका छन्। तैपनि, विद्यार्थीहरू निर्धारणको आधारमा मूल्याङ्कन गरिन्छ र परीक्षाहरू अनलाइनमार्फत गरिन्छ।
मलाई लाग्छ, हामीले शिक्षाको अनलाइन मोडको साथ अगाडि बढ्ने कुरामा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्नेछ र ‘कक्षामा टेक्नोलोजी’ र ‘शिक्षाको लागि टेक्नोलोजी’ को अवधारणाहरूलाई सम्बोधन गर्न योजनाहरू विकास गर्नुपर्नेछ। हामीले शिक्षामा अगाडि बढ्नको लागि टेक्नोलोजी’ को परिवर्तनलाई स्वीकार्नुपर्छ।
हामीले नियमित कक्षाका साथ अनलाइन कक्षाको समिश्रणको सम्भावना बारे छलफल गर्नुपर्नेछ। त्यहाँ स्रोतहरू, असाइनमेन्टहरू, ई-लाइब्रेरी र आन्तरिक परीक्षाको सवालअघि आउँछ, जब यो अनलाइन कक्षाको दायरामा आउँदछ।
हाल, हामी केवल संकटको समयलाई व्यवस्थापन गर्दैछौं । तर, यदि विश्वविद्यालयले अनलाइन कक्षाको वैधताको लागि नीतिगत निर्णय गरेको खण्डमा हामी निश्चित रूपमा हाम्रो पाठ्यक्रम मोड्युलमा छलफल गर्न र पुन: डिजाइन गर्न सक्छौं। यसका लागि हामीले उत्पादकत्व र सञ्चार अभिवृद्धि गर्न टेक्नोलोजी पूर्वाधार र स्रोतमा लगानी गर्नुपर्नेछ ।
वास्तवमा, म विश्वास गर्दछु कि हामीले एक अनलाइन पुस्तकालयमा ध्यान केन्द्रित गर्नु आवश्यक छ । जुन विद्यार्थीहरूका लागि विभिन्न विषयको सन्दर्भमा सबै सन्दर्भहरू छन् । यदि त्यहाँ त्यस्तो समय आयो जब कलेजहरूले महिना र वर्षसम्म रहनुपर्नेछ । तब पक्कै पनि विश्वविद्यालयहरू र सरकारले पुनः डिजाइन गरिएको पाठ्यक्रम मोड्युलको साथ आउनुपर्छ।
मूल्यांकन, वर्ग मूल्यांकन र परीक्षाजस्ता हरेक सुविधा अनलाइनबाटै हुनुपर्छ यस्तो अवस्थामा जो एक काल्पनिक स्थिति मात्र हो। तर, लकडाउनपछि म विश्वास गर्दछु हामी अनलाइन र अफलाइन कोर्सहरूको मिश्रित मोड्युलको साथ जान सक्दछौं । हामी अनलाइन कक्षाको लागि सैद्धान्तिक विषयहरू दिन र नियमित अभ्यासको लागि प्रयोग गर्न सक्छौं। भविष्यमा हाम्रो पाठ्यक्रम मोड्युल प्रवन्ध गर्ने कलेज र विश्वविद्यालयहरूले यो एक ठूलो पहल हो भन्दै सोच्नु आवश्यक छ। यसले नेपालको शिक्षा क्षेत्र डिजिटल नेपालतर्फ परिवर्तन गर्न मद्धत गर्छ।
(गैरे, इन्नोभेटिव कलेज अफ हेल्थ साईन्स काठमाडौंमा प्राध्यापनरत छिन्)
