अबको केही महिनापछि वा बर्षपछि,
–हामी अहिले जसरी सरसफाईमा ध्यान दिन्छौं होला ? जस्तो कि, अहिले साबुन पानीले हात धोइरहेका छौं ।
–हामी अहिले जसरी शारीरिक दूरी कायम राखेर काम गर्छौं होला ? जस्तो कि, अहिले भिडभाडमा एकअर्काबीच केही दूरी कायम राखिन्छ ।
–हामी अहिले जसरी पोषिलो खानपान र योग–व्यायामलाई आफ्नो हिस्सा बनाउँछौं होला ? जस्तो कि, अहिले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन यस किसिमको आनीबानी अपनाएका छौं ।
–हामी अहिले जसरी मास्क, सेनिटाइजरको प्रयोग अर्थात शारीरिक स्वास्थ्यका खातिर आवश्यक विधीहरु अपनाउँछौं होला ?
–हामी अहिले जसरी जंकफूड, बजारका खानेकुरालाई निषेध गर्दै जान्छौं होला ? जस्तो कि, अहिले धेरैले आफ्नै खेती, करेसाबारी, कौसीमा खेतीपाती सुरु गरेका छन् ।
–हामी अहिले जसरी पर्यवरण वा प्रकृतिप्रति सजग र सर्तक हुन्छौं होला ? जसरी अहिले कृतिम वा यान्त्रिक गतिविधि रोकेर प्रकृतिप्रति नजिक भइरहेका छौं ।
यी प्रश्नहरुको जवाफ अहिले नै तय गर्न सकिदैन । किनभने आजको दिनमा भोगेका, झेलेका, अनुभव गरेका कुराबाट पाठ सिकेर भोलिका दिनमा त्यसको उपयोग गर्ने प्रवृत्ति हामीसँग छैन । हाम्रो विगतले यसै भन्छ । हिजो हामीले लोडसेडिङ झेल्यौं । विनासकारी भूकम्प भोग्यौं । नाकाबन्दी थेग्यौं ।
यी आपत–विपतले हामीलाई अत्याएको थियो । तर्साएको थियो । झस्काएको थियो । साथसाथै सर्तक र सचेत पनि गराएको थियो ।
लोडसेडिङलाई भुल्यौं
जस्तो, लोडसेडिङको बखत हामी धेरैजसो समय अध्याँरोमा रात काट्थ्यौं । यसबाट हामीले धेरै सास्ती खेप्यौं । आक्कलझुक्कल बत्ती आउँदा सबै काम सक्नुपर्ने । जस्तो कि, भात पकाउने, खाने, कम्प्युटरमा काम गर्ने इत्यादि ।
यसले सिकाएको पाठ:
१. एउटा निश्चित समय–सीमा वा तालिकाभित्र रहेर आफ्नो काम गर्ने ।
२. काममा ढिलाई नगर्ने । अनुकुल समयको भरपुर उपयोग गर्ने ।
३. अनावश्यक विद्युतिय उपकरण प्रयोग नगर्ने । विद्युत उर्जाको खपत जथाभावी नगर्ने ।
बिर्सिएको कुरा,
अहिले हामी जथाभावी विद्युतिय उपकरणको प्रयोग गरिरहेका छौं । अनावश्यक विद्युत खपत गरिरहेका छौं । काम गर्ने तालिका अनियमित छ । कुनै निश्चित तालिका वा समय–सीमाभित्र काम गर्ने बानी हराइसकेको छ ।
भूकम्प भुल्यौं
२०७२ साल वैशाखमा हामीले विनासकाली भूकम्पको सामना ग¥यौं । यसले अकल्पनिय रुपमा जनधनको क्षति ग¥यो । घर भवन भत्किए, प्राचिन संरचनाहरु ध्वस्त भए । भूकम्पले सबैलाई सडकमा ल्याइदियो । घरभित्र बस्दा असुरक्षित महसुष गर्दै मानिसहरु सडक, चौरमा निस्किए । त्यही रात काटे । धनी–गरिब, साना–ठूला सबै एकसमान देखिए ।
यसले सिकाएको पाठ:
१. भूकम्पले भौतिक र भावनात्मक पाठ सिकाइदियो । जस्तो कि, यसले एकातिर भूकम्प प्रतिरोधी घर–भवन निर्माण गर्नुपर्छ । वा भूकम्प आफैमा विध्वांसकारी हुँदैन । बरु हामीले बनाएका संरचनाहरु धराप हुनसक्छ, जसको कारण हामीले ज्यान गुमाउने जोखिम रहन्छ ।
२. आपत–विपतको क्षणमा एकअर्कासँग मिलेर, सहयोग आदनप्रदान गरेर बाँच्नुपर्छ । समाजमा सौहाद्र्धपूर्ण सम्बन्ध स्थापित गरेर बाँच्नुपर्छ ।
३. शहरी क्षेत्रमा खुला स्थानहरु आवश्यक हुन्छ, जहाँ यस्तै विपतको बेला भागेर बस्न सकिन्छ । सुरक्षित रहन सकिन्छ ।
४. कुनैपनि बेला प्रकृतिक दूर्घटना हुनसक्छ, त्यसैले सधै सजग र सर्तक अवस्थमा रहनुपर्छ ।
बिर्सिएको कुरा
विनासकारी भूकम्पको त्रासदी हराउँदै जादा हामीले भूकम्पका बेला अनुभव र अनुभूत गरेका धेरै कुरा बिर्सियौं । आज घर–भवन निर्माणमा हामीले कति सावधानी अपनाएका छौं ? हिजोको सामाजिक सद्भाव आज कायम छ÷छैन ? संभावित प्राकृतिक दुर्घटनाप्रति हामी आज पनि उत्तिकै सचेत र सर्तक छौं ? जवाफ नकारात्मक आउन सक्छ ।
नाकाबन्दी भुल्यौं
भारतले एकपक्षिय रुपमा लगाएको नाकाबन्दीले हाम्रो दैनिकी नै अस्तव्यस्त भयो । इन्धन अभाव हुँदा यातायातका साधन ठप्प भए । धेरैको चुल्हो निभ्यो । ग्यासको चरम अभाव भयो । भारतबाट वा भारतको बाटो हुँदै आयत हुने खाद्यन्नको संकट भयो । दैनिक जीवनयापन नै कष्टकर बन्यो ।
सिकाएको पाठ
१. हामी आत्मनिर्भर बन्नैपर्छ । अरुप्रति निर्भर भइरहँदा यस्ता संकटको सामना गरिरहनुपर्ने हुनसक्छ ।
२. आफ्नै उत्पादनमा जोड दिनुपर्छ । दैनिक उपभोग्य वस्तु आफैले उत्पादन गर्नुपर्नेछ । आफ्नो श्रम, सीपको अधिकतम उपयोग गर्नुपर्नेछ ।
३. ग्यास, इन्धन जस्ता आयतित बस्तुहरुप्रति अति निर्भर हुनुहुँदैन । त्यसका विकल्पहरु सुरक्षित हुनुपर्छ । साथै हाम्रा परम्परागत कुराहरुलाई पनि व्यवस्थित र आधुनिक बनाउँदै लानुपर्नेछ ।
बिर्सिएको कुरा,
आज हाम्रो भान्सामा स्वदेशीभन्दा बढी आयतित चिजबिज छन् । भोलि बजार ठप्प भएमा वा नाकाबन्दी लागेमा फेरी हाम्रो भान्सा उजाड हुनेछ । आफ्नो उत्पादन, आफ्नो सीप र आफ्नो क्षमताको सदुपयोग गरेनौं ।
कोरोनाको कुरा
अहिले सर्वत्र कोरोना सन्त्रास छ । कोरोनाले कतिपयलाई शारीरिक रुपमै सताएको छ, धेरैलाई मानसिक रुपमा । यसबीचमा हामीले लामो अवधिको लकडाउन झेल्यौं । यातायात, बजार, विद्यालय, कार्यलय, मनोरञ्जन उद्योग सबै ठप्प भए । अधिकांश घरभित्रै बसे ।
सिकाएको पाठ
१. कोरोनाले स्वास्थ्य सर्तकतबाारे जागरुक र सचेत गरायो । हात धुने, मास्क लगाउनेदेखि शारीरिक दूरी कायम गर्नेसम्मका कुरामा अभ्यस्त गरायो ।
२. बजारमा सबै सामाग्री उपलब्ध नहुँदा घरमा भएको सीमित खानेकुरा जतन गरेर प्रयोग गर्ने । खानेकुरा नष्ट नगर्ने ।
३. घरभित्र बसिरहँदा कुनै रचनात्मक काम गर्ने, करेसाबारी–कौसीमा सागसब्जी रोप्ने । अर्थात आफ्नै हातले उत्पादन गरेर खाने ।
४. जंकफूड, बजारका खानेकुरा वा रेष्टुरेन्टका खानेकुरा नखाने । त्यस्ता खानेकुरा खान मन लागेमा घरमै बनाउने ।
५. पारिवारिक मूल्य र मान्यताको कुरा । घरायसी कामकाजमा पुरुष एवं बालबच्चा पनि खटिने ।
६. पर्यवरण वा प्रकृतिमाथि अनावश्यक हस्तपक्षेप नगर्ने । यान्त्रिक एवं कृतिम गतिविधि कम गर्ने ।
भोलि के होला ?
आज कोरोना सन्त्रास छाइरहँदा हामी जसरी स्वस्थ्यप्रति सचेत छौं, भोलि यसलाई कायम राख्नेछौ ? आज जसरी हामी घरायसी कामकाज गरिरहेका छौं, भोलिका दिनमा पनि त्यसलाई कायम राख्नेछौं ? आज प्रकृतिप्रति जसरी एकाकार भएका छौं, भालि पनि यसलाई कायम राख्नेछौं ?
हामी कुनैपनि कुरालाई चाडै भुल्छौं । हिजोको दिनमा संकटहरु आइपर्दा त्यसलाई कसरी झेल्ने वा कसरी त्यसको सामना गर्ने भनेर व्यवहारिक अनुभव नै हासिल ग¥यौं । तर, उक्त अनुभवलाई हामीले आफ्नो जीवनसँग अभ्यस्त गर्दै लगेनौं । त्यही कारण भोलिका दिनमा कुनैपनि किसिमको संकट आएमा हामी फेरी कष्टकर जीवन विताउन बाध्य हुनेछौं । किनभने हामी आफुले भोगेका असजिला, अप्ठ्यारा दिनहरुबाट सिकेका अनुभवलाई जीवनोपयोगी बनाउँदैनौं । के कोरोनाबाट सिकेका नयाँ अनुभवहरुलाई पनि हामीले यसरी नै चटक्कै भुल्नेछौं ?
हरेक संकट र विपत्तीले हामीलाई केही न केही सिकाउँदै गएको छ । जस्तो, लोडसेडिङले विद्युतिय उपकरणको जथाभावी प्रयोग नगर्न सिकायो, नाकाबन्दीले आत्मनिर्भर हुनुपर्छ भन्ने बोध गरायो, भूकम्पले प्राकृतिक दुर्घटनाप्रति सधै सर्तक हुनुपर्छ भन्ने सिकायो । ठीक यसैगरी कोरोनाले स्वास्थ्य सर्तकता, पोषणयुक्त खानपानदेखि प्राकृतिक जीवनयापनबारे नयाँ पाठ सिकायो । तर, भोलिका दिनमा यही भोगाईहरुबाट पाठ सिक्दै जीवनशैली परिवर्तन गर्नेछौं ? वा चटक्कै भुलेर पुरानै चक्करमा फस्नेछौ ?
