प्रणिती सिंह क्लिनिकल बेरियाट्रिक तथा पोषणविद्
मासुको विकल्पमा छन् यी खानेकुरा
२०८० साउन ८ गते १६:५९
प्रणिती सिंह क्लिनिकल बेरियाट्रिक तथा पोषणविद्
पाहुना आउँदा होस् वा भोजभतेरमा, मासु पाक्ने गर्छ । जिब्रोको स्वाद फेर्नु परेमा हामी मासु नै पकाउने गर्छौं । किनभने हामीलाई मासु मीठो लाग्छ । मान्छेले मासुलाई आफ्नो भोजन बनाउनुमा स्वाद नै मुख्य कारण हो ।
यद्यपि मासुमा त्यस्तो पोषक तत्व हुन्छ, जुन शरीरका लागि अति जरुरी मानिन्छ । खासमा मासु प्रोटिनको स्रोत हो ।
के पाइन्छ मासुमा ?
मासुमा भिटामिन बी १२ पाइन्छ । जुन वनस्पतिजन्य खाद्यपदार्थमा पाइँदैन । कुनै-कुनैमा पाए पनि एकदम न्यून पाइन्छ । यसबाहेक आइरन, स्याच्युरेटेड फ्याट, भिटामिन बी, ए, के, मिनरल्स, पोटासियम, फोस्फोरस, जिङ्क, म्याग्नेसियमलगायतका पौष्टिक तत्व पनि पाइन्छ । जुन स्वास्थ्यको लागि अतिआवश्यक हुन्छ । प्रोटिनले शरिरको उर्जा, लचिलोपना, तन्दुरुस्त र शरीरको रक्तकोषिकालाई सक्रिय बनाउन मद्दत गर्छ ।
मान्छेले आदिमकालमा मासुले छाक टार्ने गरेको इतिहास छ । तर कृषियुग हुँदै आजसम्म आइपुग्दा मान्छेसँग खानेकुराको ठूलो भण्डार नै निर्माण भइसकेको छ । अहिले फलफूल, सागसब्जी, अन्नलगायत खानेकुराका पर्याप्त स्रोत छन् ।
यही कारण पनि मान्छेले मासुको मात्रा घटाउँदैछ । कतिले चटक्कै मासु छाडेका छन् भने कतिले जन्मजात मासु खाएका छैनन् । रोगको कारण वा स्वास्थ्यप्रति सचेतनाको कारण पनि धेरैले मासु छाडेका छन् ।
मासु नखाँदा के हुन्छ ?
मासु नखाँदैमा शरीरलाई खासै त्यस्तो नराम्रो केही पनि गर्दैन । शाकाहारी खानेकुरा मात्र खाने मानिसलाई शरीरमा भिटामिन बी १२ को कमी भने हुन सक्छ । त्यस्तै भिगन डाइट जसमा माछामासु, अण्डासँगै दूध, दही पनि खाँदैन भने त्यस्ता मानिसमा भिटामिन बी १२ को साथै आइरनको कमी देखिन सक्छ । तर शाकाहारी भए पनि नियमित दूध, दही, गेडागुडी, दाल भात खाएमा शरीरमा प्रोटिनको कमी हुँदैन । तर भिटामिन बी १२ को कमी भने हुन सक्छ । किनकि यो मासुजन्य खानाबाट मात्र पाइन्छ । यसको लागि सप्लिमेन्ट दिइन्छ ।
यसबाहेक मासु नखाँदाका फाइदा पनि छन् । जस्तै मुटुरोग, उच्च रक्तचाप, खराब कोलेस्टेरोल, कब्जियत, मोटोपन र क्यान्सरजस्ता रोगको जोखिम कम हुन्छ ।
मासुको साटो के के खान सकिन्छ ?
मासु प्रोटिनको मुख्य स्रोत भए पनि यसको सट्टामा यी शाकाहारी खानाबाट शरीरमा प्रोटिनको आपूर्ति गर्न सकिन्छ ।
पनिर, टोफु तथा दूधका परिकार : पनिर, दही, चीज जस्ता दुग्धजन्य उत्पादनमा प्रोटिन भरपुर मात्रामा पाइन्छ । यसबाहेक भिटामिन बी १२, आइरन, मिनरल्स पाइन्छ । मासु नखानेले यी चीज खान सकिन्छ । अर्को टोफु जुन पनिर जस्तै हो । यो भटमासबाट बनाइन्छ । यसलाई सोया पनिर पनि भनिन्छ । कतिपयले पनिरको सट्टा टोफु पनि खान सक्छन् ।
गेडागुडी : टुसाएको गहुँ, चना, मुँग, दाल जस्ता उमारिएको गेडागुडीमा प्रोटिन भरपुर मात्रामा पाइन्छ । यसमा क्यालोरी कम हुने हुनाले सलादमा मिसाएर पनि खान सकिन्छ । यसबाहेक गेडागुडीलाई उमालेर वा पकाएर (फ्राइ, झोल बनाएर) दैनिक खानासँग खान सकिन्छ । जसमा राजमा, केराउ, चना मुंगको दाल लगायत छन् ।
सोयाबिन : सेतो वा कालो भटमास पनि खान सकिन्छ । भुटेर वा हरियो हुँदा उसिनेर खान सकिन्छ ।
हरियो मटर : यसमा अत्यधिक प्रोटिन पाइने हुँदा मासु नखाने मानिसका लागि हरियो मटर प्रोटिनको रुपमा लिइन्छ । यो जाडो मौसममा पाइन्छ । यसमा प्रोटिनबाहेक, एमिनो एसिड, कार्बोहाइड्रेट्स, भिटामिन ए र सी, क्याल्सियम र फस्फोरस पनि पाइन्छ । यसमा अत्यधिक प्रोटिन पाइने हुँदा मासु नखाने मानिसका लागि मटर प्रोटिनको रुपमा लिइन्छ ।
च्याउ : च्याउमा प्रोटिन पाइन्छ । यो पनि मासु नखानेको लागि शरीरमा प्रोटिनको पूर्ति गर्न मद्दत गर्ने तरकारी हो । याबाहेक च्याउमा फाइबर, प्रोटिन, भिटामिन सी, फोलेट, आइरन र जिंक पाइन्छ । त्यस्तै भिटामिन डी, थियामिन, रिबोफ्लेभिन, नियासिन, भिटामिन बी, प्यान्टोथेनिक एसिड, फस्फोरस, पोटासियम, कपर र सेलेनियम च्याउमा पाइन्छ ।
अण्डा : यदि मासु नखाने तर अण्डा खाने व्यक्तिलाई यो फाइदाजनक हुन्छ । यसमा पनि मासुमा जतिकै प्रोटिन हुन्छ । यसमा भिटामिन बी १२ आइरन र प्रोटिन पाइन्छ । यसलाई तेलमा पकाएर भन्दा पनि उसिनेर खाँदा अझ लाभदायक हुन्छ ।
बदाम : बदाममा प्रोटिन उच्च मात्रामा पाइन्छ । यो सफा पानीमा एकरात भिजाएर खाँदा स्वास्थ्यका लागि लाभदायक हुन्छ ।
सातु : चना केराउ जौ र मकैबाट भुटेर बनाइने सातुमा पनि प्रोटिन पाइन्छ । यसमा कार्बोहाइड्रेट, फाइबर, सूक्ष्म पोषक तत्व, आइरन, म्याग्नेसियम र सोडियम पाइन्छ । यो दूध वा तातो पानीमा घोलेर वा घिउमा भुटेर खान सकिन्छ । प्रायजसो यो बच्चालाई सातु खुवाउने चलन छ ।
(पोषणविद् सिंह काठमाडौंस्थित नर्भिक अन्तर्राष्ट्रिय अस्पतालमा कार्यरत छिन् । उनीसँग अनलाइनखबरकर्मी रेणु त्वानाबासुले गरेको कुराकानीमा आधारित)
प्रतिक्रिया 4