मर्यादाक्रममा मुख्यमन्त्री भन्दा संघीय मन्त्री अगाडि

१३ कात्तिक, काठमाडौं । राष्ट्रिय सभाको विधायन व्यवस्थापन समितिले मुख्यमन्त्री र संघीय मन्त्रीलाई एउटै मर्यादाक्रममा राख्ने प्रस्ताव गरेको छ ।

सोमबार समितिबाट पारित ‘राष्ट्रिय मर्यादासम्बन्धी विधेयक, २०७९’ मा मुख्यमन्त्री र नेपाल सरकारका मन्त्रीलाई ८ औं नम्बरमा राखिएको छ । तर मुख्यमन्त्रीभन्दा अगाडि नेपाल सरकारका मन्त्रीलाई राखिएको छ ।

गृहमन्त्रालयका सहसचिव एवं मर्यादा शाखा प्रमुख तुलसी श्रेष्ठका अनुसार ‘पहिलोले प्राथमिकता पाउँछ र अगाडि लेखिनेको मर्यादा एउटै लहरमा भएता पनि अगाडि रहेको मानिन्छ ।’

सुरुमा प्रस्तावित विधेयकमा सम्बन्धित प्रदेशमा मुख्यमन्त्री संघीय मन्त्रीभन्दा अघिल्लो मर्यादाक्रममा राखिएको थियो । आफ्नो प्रदेश बाहिर भने संघीय मन्त्री भन्दा तल्लो मर्यादाक्रममा मुख्यमन्त्रीलाई राखिएको थियो ।

राष्ट्रिय सभाको विधायन व्यवस्थापन समितिले प्रस्तावित व्यवस्था बदलेर मर्यादाक्रमको ९ औं नम्बरमा ‘नेपाल सरकारको मन्त्री, मुख्यमन्त्री’ लेख्ने गरी राष्ट्रिय मर्यादा सम्बन्धी विधेयक, २०७९ पारित गरेको छ ।

पूर्वमुख्यमन्त्री पृथ्वीसुब्बा गुरुङ मुख्यमन्त्री भन्दा संघीय सरकारको मन्त्री अगाडि रहने गरी कानुन बनाउने प्रयास हुनु गलत भएको बताउँछन् । सुरुमा मुख्यमन्त्री मर्यादाक्रममा अगाडि रहने व्यवस्था गरिएपछि संघीय मन्त्रीहरुले प्रदेशमा जानै नसकिने अवस्था आएको भनी दबाब दिएपछि संघमा संघीय मन्त्री ठूलो हुने र प्रदेशमा सम्बन्धित प्रदेशको मुख्यमन्त्री ठूलो हुने गरी मर्यादाक्रम निर्धारण भएको उनी स्मरण गर्छन् ।

मुख्यमन्त्री भनेको भविष्यको प्रधानमन्त्री हो भनेर हेरिन्छ, मन्त्रीहरुलाई त्यसरी हेरिँदैन वा कम हेरिन्छ । अमेरिका, भारतमा पनि यस्तो अभ्यास रहेको भन्दै पूर्वमुख्यमन्त्री गुरुङले अनलाइनखबरसँग भने ‘संसदीय व्यवस्थामा पनि मुख्यमन्त्री संघीय मन्त्री भन्दा अगाडि नै हुने अभ्यास रहँदै आएको देखिन्छ ।’

तर नेपालमा संघीयताको भावना र मर्म अनुसार मख्यमन्त्रीलाई हेर्ने सही दृष्टिकोणको विकास हुन समय लागेको उनको अनुभव छ ।

कर्णाली प्रदेशका पूर्वमुख्यमन्त्री जीवनबहादुर शाही मुख्यमन्त्रीहरुलाई पूर्वप्रधानमन्त्रीहरुको लहरमा राखिनुपर्ने बताउँछन् । शाहीको प्रश्न छ, ‘प्रधानमन्त्री बनाउन जे प्रक्रिया अपनाइन्छ, त्यही प्रक्रिया मुख्यमन्त्री बनाउन अपनाइन्छ । संघको मन्त्री बनाउने प्रक्रिया सरह हो र मुख्यमन्त्री बनाउने प्रक्रिया ?’

मुख्यमन्त्रीलाई संविधानले नै प्रदेशको कार्यकारी प्रमुख भनेकाले संघीय मन्त्री सरह वा त्योभन्दा तल राख्नु संघीयता विरोधी हुने उनको बुझाइ छ । ‘चिफ मिनिस्टर भनेको कमाण्डर हो । प्रदेशको कमाण्डरलाई संघीय मन्त्री भन्दा तल राख्ने भए संघीयता खारेज गरे हुन्छ’, उनले भने ।

विरोधीहरुले संघयतालाई कमजोर बनाउन मर्यादामा समेत चलखेल गरिरहेको उनको बुझाइ छ । ‘संघीयता मन परेको छैन भने खारेज गरे हुन्छ । होइन भने चिफ मिनिस्टरलाई त्यस अनुसार नै हेरिनुपर्छ’, उनी थप्छन्, ‘संघको प्रधानमन्त्री सरह प्रदेशको मुख्यमन्त्री । त्यसकारण मुख्यमन्त्रीलाई पूर्वप्रधानमन्त्रीको लहरमा राख्नुपर्छ । यसो गर्दा संघीयताको भावना र मर्म अनुसार हुन्छ ।’

यो पनि पढ्नुहोस

राजतन्त्रकालीन मर्यादाक्रम ब्युँताउन राष्ट्रिय सहमति

गण्डकी प्रदेशकै पूर्वमुख्यमन्त्री खगराज अधिकारी प्रदेशलाई कमजोर पार्ने कुनै प्रकारका प्रयास सह्य नहुने बताउँछन् । ‘प्रदेशलाई कमजोर गर्ने गरी कुनै पनि गतिविधि हुनु हुँदैन, त्यस्तो प्रयास सह्य हुँदैन’ एमाले नेता अधिकारी अनलाइनखबरसँग भन्छन्, ‘दुनियाँमा मुख्यमन्त्री मर्यादामा माथि हुन्छ ।’

तथापि, मर्यादा कानुनमा लेखेर लिने नभई कामका आधारमा प्राप्त हुनेमा आफू विश्वास गर्ने अधिकारी बताउँछन् ।

यो पनि पढ्नुहोस

‘मर्यादाक्रम’को सामन्ती रुझान

यो पनि पढ्नुहोस

मर्यादाक्रम : गणतन्त्रमा जातीय व्यवस्थाको नयाँ ‘भर्सन’

हेर्नुहोस् सहमति भएको मर्यादाक्रम