पार्श्वधुनमा गुञ्जिएको आप्रवासी पीडा

आप्रवासन आधुनिक समयको रहर र बाध्यता दुवै हो । यसलाई आजको दुनियाँमा मान्छेको बाँच्न पाउने अधिकार, अवसर र समृद्धिसँग जोडिंदै आएको छ । आप्रवासन आफूले चाहेर होस् वा कसैको दबाबमा परेर, यसका आफ्नै दुःखहरू हुन्छन् । सकारात्मकताका जति नै पुलिन्दा लगाइदिऊँ, परदेशिने मुटुसँग आफूभन्दा ठूलो पीडाको पहाड हुन्छ । कृष्ण कुसुमको कथा संग्रह पार्श्वधुन रहर र बाध्यता बीच निस्केका आप्रवासी जीवनका उच्छवासहरू हुन् ।

संग्रहमा १३ वटा कथा छन् । अधिक कथाले परदेशी र आप्रवासनको कथा भन्छन् । त्यसमा ६ वटा कथाको विषय अमेरिकासँग जोडिन पुगेको छ । निश्चय नै अमेरिका धेरैको सपनाको देश हो । स्वतन्त्रता र स्वच्छन्दता अमेरिकी जीवनको पर्यायको रूपमा व्याख्या गरिन्छ । तर त्यही अमेरिका पुगेका कतिको जीवन ग्याँस च्याम्बरमा झैं निस्सासिएको छ । उनीहरूको लागि अमेरिका रहर हैन, बाध्यता हो । जसले अफ्रिकन मूलका बेलायती लेखक तथा कवि वासरन सायरको ‘होम’ शीर्षक कवितांशलाई स्मरण गराउँछ ।

कसैले पनि घर छोड्दैन
जबसम्म घर शार्कको मुखमा हुँदैन
तिमी मात्र सिमानाको लागि दौडन्छौ
जब सिंगो शहर उतै दौडेको देख्छौ

कतिपय अवस्थामा देश छोड्नु बाध्यता हो । किनभने राजनीतिक गतिविधि र षडयन्त्रमा कहिलेकाहीं देश घर हैन, आफंैलाई निल्ने शार्क माछा बनिदिन्छ । लेखकले एउटा अन्त्य शीर्षक कथामा भुटानी शरणार्थीको यस्तै हृदयविदारक वृत्तान्त उतारेका छन् । आफन्तको दाउपेच अनि राजनीतिक निर्णयको कारण भुटानका केही नेपाली भाषी शरणार्थी बन्न पुगे । ती भुटानीहरूले देश फर्किनको लागि धेरै संघर्ष गरे । तर उनीहरूमध्ये अधिकांश अमेरिकामा स्थानान्तरण भएका छन् । थोरै मात्रामा अन्य देश पनि पुगेका छन् । कथाका प्रमुख पात्र गोपाल अंकलले मनमा भुटान बोकेर अमेरिकाको वैभवभित्र निस्सासिएको मानिसको प्रतिनिधित्व गर्छ । उनको लागि भुटान छोड्नु भनेको वासरन सायरको माथि उल्लिखित कवितांश झैं हो । तर देश नभएको मान्छेको एक्लोपन ठूलो शत्रु हो । कथाका प्रमुख पात्रले एक्लोपनसँग जुध्न नसकेर आत्महत्या गर्छन् ।

अमेरिकाको वैभव र तामझामले धेरैको मन लोभ्याउँछ । तर त्यो तामझाम र वैभव प्राप्तिको बाटो उति सजिलो भने छैन । यद्यपि यो तामझाम धेरैको लागि रहर र कतिको लागि अन्तिम विकल्प हुन गएको छ । अंग्रेजीमा एउटा शब्द छ, पानासिया- जसको अर्थ हुन्छ सबै पीडा वा रोगको निदान गर्ने औषधि । हाम्रो सन्दर्भ वा भाषामा त्यसलाई रामबाण भन्न सकिन्छ । अमेरिका अब तेस्रो मुलुकका मानिसले भोग्ने दुःख, पीडा अनि अभावको लागि रामबाण ठान्न थालिएको छ । त्यसैले कथामा ऐस-आरामको सपना देख्ने मात्र हैन, कुनै समय अमेरिकाको पूँजीवादी अर्थ व्यवस्था र आचरणलाई दुत्कार्ने क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट क्याडर पनि अमेरिकामै पुगेका छन् । पुग्नको लागि वैध, अवैध बाटो अपनाउने त छन् नै, साथै भर्‍याङ बनाएर षडयन्त्र बुन्नेहरूको पनि कमी छैन ।

अमेरिका मोहसँग मानिसको कहीं कतै मानवता हराउँदै गएको छ । आफ्नो सुख र समृद्धिको लागि आफ्नै आमाबुवालाई नोकरको दर्जा दिन पुगेका छन् । कतिले अमेरिकी जीवनमा लोभिंदै गर्दा, आफ्नो देशको खराब संस्कार र रीतिथिति बिर्सन सकेका छैनन् । समानताको कुरा गर्नेले अमेरिकामा पुगेर पनि जातीय विभेद कायम राखेका छन् । साथै, कतिले आफ्नो संस्कारमा लीन भएर त्यहाँको संस्कार र विधि पालना गर्न सकेका छैनन् । परिणामतः अमेरिकी नियम र विधि उल्लंघन गरेको आरोप खेप्नु परेको छ ।

सबै कथाहरू नेपाली माटोसँग जोडिएका छन् । पात्रहरू नेपालको पृष्ठभूमिबाट माथि उठेका छन् । तर संख्याको हिसाबले पचास प्रतिशत भन्दा बढी कथाले आप्रवासीको कथा भन्छ । ती कथाहरूमा अमेरिकामा नेपालीले भोगेको दैनिकी, संघर्ष र उनीहरूको मनोदशा प्रतिबिम्बित छन् ।

जीवन आफंैमा अन्तरविरोधमा अल्झिएर बाँच्छ । संघर्षको दौरानमा अनेकन् गल्छेडाहरूमा उल्झिंदै सकिन्छ । अमेरिकामा नेपाली जीवन कस्तो अन्तरविरोधमा अल्भिmएको छ, कस्ता संघर्ष, पीडा र मनोदशामा उल्भिmएको छ, यी कुराहरू चियाउनको लागि एउटा आँखीझ्याल हो- पार्श्वधुन ।

अमेरिका बाहिरबाट सोचे जस्तो वा देखे जस्तो सुन्दर छैन । बाहिरबाट वा टाढाबाट नियाल्दा गुलाब सुन्दर देखिन्छ । यो यथार्थ पनि हो । अमेरिका गुलाब जस्तै आफैंमा सुन्दर छ । तर नजिक पुगेर स्पर्श गरेपछि हातमा गुलाब मात्र पर्दैन । गुलाबको बोटभरि फैलिएका काँडासँग पनि औंलाहरू ठोक्किन्छन् । त्यो बेलाको पीडा र आर्तनाद लेखक कुसुमले पार्श्वधुनमा स्पष्टसँग चित्रण गरेका छन् । तसर्थ यो कथा संग्रह अमेरिकामा नेपालीको जीवन मात्र हैन, विश्वबाट आप्रवासीको रूपमा अमेरिका प्रवेश गर्ने सबैको दुःख, पीडा र संघर्षको दस्तावेज पनि हो ।

हरेक कथामा मानवीय भावना, जीवन संघर्ष तथा पात्रको चरित्र चित्रण हुन्छन् नै । त्यो अर्थमा यस कथामा भएका पात्रहरूको चित्रणमा कुनै प्रश्न गर्नुपर्ने ठाउँ छैन । अहिले ग्लोबल भिलेजको अवधारणामा सिंगो विश्व नै एउटा देश मानिन्छ । तर विश्व एउटा देश मान्दै गर्दा मानिसका सांस्कृतिक, आर्थिक र राजनीतिक आयामका जटिलता कसरी बढ्दै गएका छन्, यी आयामको सरल व्याख्या पार्श्वधुनले गरेको छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

‘मानिस सामान्य हुनु नै असामान्य हो’

यो पनि पढ्नुहोस

मान्छेको उद्देश्य सत्यको खोजी गर्नु होइन भनी बताउने किताब

यो पनि पढ्नुहोस

नेपालदेखि अमेरिकासम्मको कथा

यो पनि पढ्नुहोस

प्रेम, जो बुझिएन

यो पनि पढ्नुहोस

मुल्लाह र मिलिटरीबीच चेपिएका नौ पाकिस्तानी

यो पनि पढ्नुहोस

स्मृति हरायो भने के हुन्छ ?

यो पनि पढ्नुहोस

एलिसलाई प्रहरीले सोधे- तिम्रो लोग्ने कहाँ छ ?