‘नेताहरु संसद् छिर्नुअघि घाटको दर्शन गर्नुपर्ने नियम बनाइदिन्थें’

लेखक सरस्वती प्रतीक्षाको नयाँ उपन्यास ‘स्व’ प्रकाशनको क्रममा छ । पहिलो उपन्यास ‘नथिया’ बाट मनग्ये चर्चा कमाएकी सरस्वती कवि र निबन्धकारका रूपमा समेत चर्चित छिन् ।

पोखराकी स्थायीवासी उनी आजभोलि एकसाथ अध्यात्म र क्वान्टम फिजिक्सतर्फ आकर्षित भइरहेको बताउँछिन् । अनलाइनखबरका प्रश्नहरूमा उनले दिलै खोलेर दिएका जवाफ :

हिजोआज

१. पछिल्लो समय रुचि लागेको क्षेत्र वा विषय ?

पछिल्लो समय क्वान्टम फिजिक्समा रुचि बढिरहेको छ । विज्ञान मूर्तताबाट क्रमशः अमूर्तता तर्फको यात्रामा छ । क्वान्टम फिजिक्सको रहस्यमयी दुनियाँले मलाई चुम्बकले जस्तो हरपल आफूतर्फ तानिरहेको महसुस हुन्छ । जीवनभर भौतिकवाद भनेर हिंडें, भौतिक दुनियाँ मात्र सत्य हो भन्ने मानेर हिंडें । विज्ञानले नियमहरूको कुरा गर्छ भनेर बुझें ।

क्वान्टम दुनियाँमा छिरेपछि थाहा पाएँ, यहाँ त कुनै नियम नै लागू हुँदैन रहेछ । सन् २०२२ को फिजिक्सतर्फको नोबेल पुरस्कार क्वान्टम इन्ट्याङगलमेन्टलाई दिएपछि त यसको चर्चा झनै चुलिंदो छ ।

यसका अलावा मेरो रुचि र रुझान अध्यात्ममा पनि उत्तिकै छ । स्वयंले स्वयंलाई बुझ्न र महसुस गर्नका लागि अध्यात्म एक प्लेटफर्म हो मेरा लागि ।

२. हिजोआजको कुन समाचारले वा घटनाले खुसी हुनुभयो ?

म भोगाइको त्यो स्तरमा पुगिसकें, जहाँ खुसी दिन्छन् भनेर सोचिएका ठूला–ठूला कुराहरूले मलाई खुसी दिंदैनन् । त्यसैले मेरो खुसी कुनै समाचारको बाटो भएर आउँदैन अचेल । खुसी त बरु घरमा काम गर्न आउने दिदीले माया मानेर ल्याइदिएको एक मुठी धनियाँ वा दुई–चार दाना कागतीले पो दिन्छ त !

३. अहिले के कुराले दिक्क बनाइरहेको छ ?

म आकाश र आकाशको नीलिमा हेर्न मन पराउने मान्छे । वरपरका हरिया डाँडाकाँडा र सेता हिमालहरू हेर्न मन पराउने मान्छे । केही समययताको वातावरणीय प्रदूषणले पोखराको आकाश, डाँडा–काँडा र हिमालहरू सबै छोपिएका छन् । कैयौं दिनदेखिको यो धुलाम्य र धूमिल परिवेशले दिक्क बनाइरहेको छ ।

४. अबको योजना के छन् ?

अबको दश वर्ष रुचिका विषयमा गहिरो अध्ययन गर्ने र सिर्फ लेख्ने अनि लेख्ने मात्र योजना छ मेरो । दश वर्षको दौरानमा पाँचवटा किताब निकाल्ने सोच छ । यसका लागि सकेसम्म बाहिर कम देखिऊँ र सिर्जनात्मक काममै केन्द्रित हुन सकूँ भन्ने इच्छा छ ।

साधनाको लागि के–के समात्ने भन्ने कुरा महत्वपूर्ण त हो नै, के–के छोड्ने र के–के कुरामा कटौती गर्ने भन्ने झन् महत्वपूर्ण कुरा रहेछ । त्यसका लागि आफूलाई मानसिक रूपले तयार पार्दैछु ।

५. आजका मितिमा तपाईंको जीवनमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा के हो ?

तत्कालका लागि त भर्खरै मात्र प्रेसमा गएको मेरो पछिल्लो उपन्यास ‘स्व’ नै हो । लामो समयसम्म उक्त किताबसँग रात–दिन जोडिएकाले किताब लेखेर सकिसक्दा पनि म त्यसको ह्याङबाट बाहिर निस्कनै सकिरहेको छैन । ‘स्व’ उपन्यास त हो नै, सँगसँगै धेरै श्रद्घा र थोरै संशयका साथ मैले बुद्घलाई लेखेको लामो प्रेमपत्र पनि हो । यो प्रेमपत्र र प्रयोगलाई पाठकहरूले कसरी लेलान् भन्ने कौतूहल पनि छ ।

६. पछिल्लो समय बोध भइरहेको नयाँ कुरा ?

म केही न केही नयाँ गरिरहन र सिकिरहन मन पराउने मान्छे हुँ । यस अर्थमा पछिल्लो चरणमा मिनिमलिज्म सम्बन्धी थुप्रै किताब पढिरहेकी छु, भिडियोहरू हेरिरहेकी छु । जीवनमा हल्का भएर बाँच्न मिनिमलिज्म जरूरी छ भन्ने महसुस पनि भएको छ । डिजिटल मिनिमलिज्म अपनाउन धेरथोर सफल छु भन्ने लाग्छ, अन्य सवालमा भने अभ्यास गर्दै जाने सोच छ ।

७. अहिलेको नेपाली समाजको सबैभन्दा राम्रो र नराम्रो पक्ष के लाग्छ ?

नेपाली समाज आधुनिकतालाई एकदम सहज र स्वाभाविक ढंगले ग्रहण गर्छ । जस्तै दुःखमा पनि खुसी भएर बाँच्ने कला जान्दछ ।

नराम्रो पक्ष चाहिं आवश्यकताभन्दा बढी जे कुरामा पनि चासो राख्छ र अनावश्यक रूपमा बहस, विमर्शमा जुटिरहन्छ । अमेरिकामा चुनाव हुँदा अमेरिकीहरूभन्दा बढी अमेरिकाको चुनाव नेपालीलाई लाग्छ । कामभन्दा बढी कुरा गर्न मन पराउँछ ।

८. पत्रपत्रिका र अनलाइन कत्तिको हेर्नुहुन्छ ? आजको पत्रकारिता तपाईंलाई कस्तो लागिरहेको छ ?

हेर्छु । विशेषगरी सूचनाका लागि हेर्छु । पत्रकारिता कहिलेकाहीं पत्रकारिता जस्तो, कहिलेकाहीं अलपत्रकारिता जस्तो लाग्छ ।

९. इतिहासमा फर्किएर आफूले गरेको कुनै काम फेरि गर्न पाए वा सुधार गर्न पाए कुन कामलाई सुधार गर्नुहुन्थ्यो ?

जिन्दगीमा जानेर–नजानेर गरेका भूलहरू वास्तवमा जिन्दगीकै सौन्दर्यको एक पाटो हो । ती भूलहरू हुन्थेनन् भने जिन्दगीमा रोमाञ्चकता नै हुन्थेन सायद । भूलहरूले जिन्दगीलाई एकरसता र बोरिङ हुनबाट बचाएका हुन्छन् । यस्तोमा पछाडि फर्किएर गरेको कुनै काम किन सुधार्नु ? जो बित गई सो बित गई !

१०. आउँदो पुस्तालाई सोचेर आजको पुस्ताले नगरी नहुने काम के हो ?

पर्यावरण जोगाउन सचेतना सञ्चार गर्नु । आफू पृथ्वीमा आउँदा पृथ्वी जस्तो थियो, छोडेर जाने बेला सके त्योभन्दा सुन्दर बनाउन भूमिका खेल्ने, नसके पनि बिगारेर चाहिं नजाने प्रण गर्न जरूरी छ । अरू केही नगरे पनि जतिसक्दो रूख रोपौं ।

किताब

१. पढ्ने बानी कसरी बस्यो ?

मेरो पुस्ताका अन्य धेरै साथीभाइ झैं मेरो पठनको सुरुवात पनि प्रकाश कोविद, युधीर थापा आदिका उपन्यासहरू पढेरै भएको हो ।

११–१२ वर्षको त्यो उमेरमा जब किताब पढ्थें, मलाई किताबले अर्कै दुनियाँमा लैजान्थ्यो । त्यो अर्को दुनियाँ एकदमै मायावी र लोभलाग्दो लाग्थ्यो । एकसाथ दुइटा दुनियाँमा बाँच्ने लोभले म विस्तारै किताबहरूको लती बन्दै गएँ ।

२. पढ्न मन पर्ने विधा ?

मेरो पठनमा विविधता छ । म एकैखाले किताब पढ्न मन पराउँदिनँ । मलाई आख्यान र गैरआख्यान दुवैमा उत्तिकै रुचि छ । कविताप्रतिको प्रेम त सदावहार भइनै हाल्यो । यस बाहेक दर्शनमा पनि रुचि हुनाले दर्शन सम्बन्धी किताबहरू पनि पढिरहेकी हुन्छु ।

पछिल्लो चरणमा विज्ञानमा पनि रुचि जागेको हुनाले क्वान्टम फिजिक्सदेखि ब्रह्माण्ड विज्ञानसम्मका किताबहरू पढिरहेकी छु । अध्यात्ममा रुचि हुनाले आध्यात्मिक किताबहरू पनि मन पर्छन् ।

३. सबभन्दा मन परेको वा प्रभाव पारेको पुस्तक ?

स्वामी परमहंस योगानन्दद्वारा लिखित ‘अटोबायोग्राफी अफ अ योगी’ । एसएलसी दिएपछि सुरुमा पढ्न लाग्दा कस्तो चमत्कारै चमत्कारको मात्र कुरा गरेको होला भन्ने सोचेर पढ्दा पढ्दै यसै छोड्देको थिएँ ।

भौतिकवादको प्रभावमा म यसरी जकडिएकी थिएँ कि वाहियात् किताब भन्दै थन्क्याएकी थिए सुरुमा । लगभग एक दशकपछि जब कतिपय कुराहरूको भ्रम तोडियो, ठूलाठूला वैज्ञानिकहरूले पनि किन अध्यात्ममा रुचि देखाउँछन् भनेर बुझ्दै गएँ, फेरि एकपटक यो किताब समाएँ ।

ओहो ! यसमा त अध्यात्म र विज्ञानको अभूतपूर्व समिश्रण नै रहेछ भन्ने बल्ल बुझें । विज्ञानले जति नै प्रगति गरे पनि कतिपय कुराहरू विज्ञानको पहुँच र संज्ञान भन्दा बाहिर छन् भन्ने पनि यो किताबले सिकायो ।

जब मान्छे परमाणुको स्तरमा पुग्छ, ऊ एकसाथ यहाँ पनि र त्यहाँ पनि हुनसक्छ भनेर क्वान्टम फिजिक्सले भनिरहेको अवस्थामा योगानन्दका गुरु युक्तानन्द उतिबेलै आफू परमाणुको स्तरमा पुगेर कहिले यता, कहिले उता गरेको कुरा उल्लेख गर्छन् ।

क्वान्टम फिजिक्सको धड्कन धड्किन्छ यो किताबमा । कतिपय रहस्यहरूले उत्तिकै तान्छन् र प्रश्नै प्रश्नका बीचमा पुर्‍याएर छोडिदिन्छन् । यो किताबको अनन्त प्रभाव छ ममा ।

४. निकै चर्चा भए पनि तपाईंलाई निराश बनाएको पुस्तक ?

त्यस्ता किताबहरू धेरै छन् । अहिलेलाई एउटाको मात्र नाम नलिउँ क्यारे !

५. पुस्तकहरू ज्ञानको प्रसारका लागि लेखिन्छन् कि ज्ञानमाथि नियन्त्रणका लागि ?

प्रायोजित रूपमै सांस्कृतिक, प्राज्ञिक प्रभुत्व जमाउन लेखिएका पुस्तक बाहेक राम्रा पुस्तकहरूले कहिल्यै कुनै खाले दाबी गर्छन् भन्ने मलाई लाग्दैन । पुस्तक ज्ञानको ‘पोइन्ट अफ भ्यू’ले मात्र पनि त लेखिंदैन । ज्ञानभन्दा माथि बोध हुन्छ । बोधले ओतप्रोत पुस्तकको सुगन्ध नै अर्कै हुन्छ ।

६. नेपालका के कस्तो विषयमा पुस्तक लेखिनुपर्छ ?

नेपाल प्राकृतिक र सांस्कृतिक रूपले धनी देश त हो नै, यसका अलावा नेपाल सम्भाव्यता नै सम्भाव्यताले भरिएको देश पनि हो । यहाँका सम्भाव्यताहरूलाई हामीले विश्वसामु देखाउनै सकेका छैनौं ।

विश्वका दुई ठूला अर्थतन्त्रको बीचमा भएको देशले आफ्नो अर्थतन्त्रलाई उकास्नु छ भने आफ्ना सम्पूर्ण सम्भाव्यताहरूबारे आफैंले वकालत गर्न सक्नुपर्छ । त्यसका लागि गहन अध्ययन र अनुसन्धानले भरिएका पुस्तकहरू लेखिन जरूरी छ ।

७. तपाईंका प्रिय लेखकहरू

धेरै छन् । फरक–फरक लेखकहरूलाई मन पराउनुका कारणहरू पनि फरक–फरक नै हुन्छन् । कसैको भाषाशैली मन पर्छ, कसैको प्रयोग र बौद्धिकता मन पर्छ । कसैले पस्कने जीवन दर्शन मन पर्छ, कसैले समात्ने विषययवस्तु मन पर्छ । यसर्थ दुईचार जना मात्र लेखकको नाम लिएर जवाफमा संकुचन नगरौं क्यार !

८. लेखक/उपन्यासकार बन्न चाहनेले पढ्नै पर्ने पुस्तक ?

तपाईं कुन विधाको लेखक बन्न चाहेको हो, त्यो विधा अनुसारकै किताब पढ्दा राम्रो । उपन्यासकार नै बन्न चाहनेले चाहिं ओह्रान पामुकको ‘अदर कलर्स’, मिलन कुन्देराको ‘द आर्ट अफ द नोभल’, जोन मुलानको ‘हाउ नोभल्स वर्क’ पढ्दा बेस हुन्छ ।

९. एक दिन बिताउन पाए कुन लेखक वा पात्रसँग बिताउनुहुन्थ्यो ?

हाल लन्डनमा बसेर लेखिरहेकी टर्कीकी लेखक एलिफ सफाकसँग बिताउँथें । आफ्नो भूगोल र परिवेशभन्दा परको कथा लेखे आधिकारिक हुँदैन भनेर डराइरहेका र बारम्बार एउटै कुरा दोहोर्‍याएर लेखिरहेका मेरो समयका कतिपय लेखकहरूका लागि एलिफ सफाक एक अपवाद हन् । उनको किताबमा तेह्रौं शताब्दीदेखि एक्काइसौं शताब्दीसम्मका कथा र पात्रहरू सब अटाएका छन् ।

आमाको दूध र महानताको बोझले थिलथिलो हुँदा पनि चुइँक्क बोल्न नसक्ने नारीहरूको पंक्तिमा पर्दिनन् उनी । उल्टै ‘ब्ल्याकमिल्क’लेखेर मातृत्वका सकस र ऐंठनहरूका अनुभव र अनुभूति निर्धक्क पोख्छिन् । दर्शनलाई कसरी आख्यानमा अन्तरघुलन गरेर रोचक बनाउने, त्यो कला कसैले उनीसित सिकोस् । यी र यस्ता थुप्रै कुराको विचार विमर्श गर्दै उनीसित एक दिन बिताउने थिएँ ।

सिनेमा

१. पहिलोचोटि फिल्म हेर्दाको सम्झना कस्तो छ ?

खासै सम्झना छैन । एकदम सानो उमेर हुनाले त्यो के फिल्म थियो भन्ने नि याद छैन । बस् यति याद छ कि त्यो कुनै नेपाली फिल्म थियो र फिल्म हलमा एकदम गर्मी थियो । मान्छेहरू ठेलमठेल थिए । उक्त फिल्म हेर्न जाँदा पहिलो पटक आइसक्रिम खाएको हुनाले फिल्मभन्दा पनि आइसक्रिमको स्वाद पछिसम्म सम्झिरहन्थें म ।

२. कस्ता फिल्म हेर्न मन पर्छ ?

म अलि कलात्मक र अफ द बिट फिल्महरू हेर्न रुचाउँछु । लार्जर देन लाइफ भन्दा पनि स–सानो कथावस्तुमा बुनिएका फरक खाले फिल्महरूले छुन्छन् मलाई ।

३. साह्रै मन परेका फिल्म ?

धेरै पो छन् त । केहीको नाम लिनुपर्दा ‘जुदाउ’, ‘रेज द रेड ल्यान्टर्न’, ‘दशश्वाङ्क रिडेम्पसन’, ‘कास्ट अवे’, ‘वर्डस् एण्ड पिक्चर्स’, ‘बरान’, ‘द प्लेटफर्म’, ‘द परस्युट अफ ह्याप्पिनेस’, ‘सम्सारा’, ‘लन्चबक्स’, ‘आमिस’, ‘नुमाफुङ’ ।

४. चर्चा सुनेका तर हेर्दा खासै नलागेका फिल्म छन् ?

त्यस्ता फिल्महरू धेरै छन् । कुन कुनको मात्र नाम लिनु खै !

५. फिल्म हेर्दाको कुनै विशेष स्मृति ?

सिडीको जमानामा मैले अत्यधिक फिल्म हेरें । सिडी पसलमा कुनै नयाँ सिडी नै बाँकी नहुने हदसम्म हेरें । फिल्म नहेरेको दिनै हुँदैनथ्यो । चिया खानु, भात खानु भने जस्तो दिनमा एउटा फिल्म हेर्नु मेरो दैनिकीमै पर्थ्यो उतिबेला ।

डि–क्लटरिङको क्रममा ६–७ कार्टुन सिडी फाल्दा पनि सम्झनाको लागि राखेको अझै पनि एक कार्टुन जति सिडीहरू छन् मसित । आजकल चाहिं अलि बढी चुजी भएकी छु । हप्ता वा पन्ध्र दिनमा एउटा जस्तो फिल्म त अहिले पनि हेर्छु, तर एकदम छानेर ।

६. मन पर्ने कलाकार वा फिल्म मेकर ?

कलाकारमा टम ह्यांक्स, विल स्मिथ, जुलियट बिनोसी, मोर्गन फ्रिम्यान, स्मिता पटेल, दिया मास्के आदि । फिल्ममेकरमा चाहिं चीनका च्याङ यिमाउ र इरानका माजिद माजिदी ।

७. नेपालमा कस्ता फिल्म बनुन् जस्तो लाग्छ ?

नेपाली फिल्मको सुपरस्टार भन्दा राजेश हमालको नाम लिइन्छ तर उनको एउटा पनि सिग्नेचर फिल्म छैन, जसलाई विश्व बजारमा नेपाली फिल्म यस्तो हुन्छ भनेर हामी देखाउन सकौं । यसले पनि नेपाली चलचित्रको दयनीय अवस्थाको चित्रण गर्दछ । यस्तोमा पछिल्लो चरणमा बनेका केही नेपाली फिल्महरूले बरु आशाको किरण देखाएका छन् ।

मसालेदार फिल्म भन्दा पनि अग्र्यानिक स्वाद पस्कने र मौलिकता झल्कने नेपाली फिल्महरू बनुन् भन्ने लाग्छ । फिल्मको कथा र पटकथा नयाँ भएन भने टेक्नोलोजी जति नै नयाँ भए पनि अर्थ हुँदैन । त्यसैले नेपाली फिल्मले कथा र पटकथामा अर्थात् फिल्मको जगमा बढी ध्यान, लगानी र मिहिनेत गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

८. सिनेमाले मानिसलाई यथार्थसँग साक्षात्कार गराएको ठिक कि एकछिन भए पनि अर्कै संसारमा पुर्‍याएको ठीक ?

सबै सिनेमाका लक्षित दर्शक एकैखाले हुँदैनन् । त्यसैले सबै सिनेमासित एकैखाले अपेक्षा राख्नुहुँदैन ।

खाना

१. नियमित खानाको रुटिन कस्तो छ ? खानाको कत्तिको सौखिन हुनुहुन्छ ?

म हप्ताको पाँच दिन एकदम सादा खाना खान्छु । शुक्रबार र शनिबार चाहिं मन लागेको सबैखाले खानेकुरा खाइदिन्छु ताकि अतृप्तिको कहिल्यै महसुस नहोस् ।

खानाको सौखिन त छु, तर नाम चलेका ठूला–ठूला रेस्टुरेन्टहरूको खानाभन्दा मलाई स्थानीय मार्कामा स–साना होटलहरूको तिख्खर स्वादले तान्छ । रोटी र बेकरी आइटम बाहेक अन्य खाले खानेकुरा पकाउनु मेरो सोखमै पर्छ ।

२. सबभन्दा मन पर्ने खाना ?

साधारण दाल, भात र तरकारी नै हो । त्यसमा गोलभेंडाको अचार भने हुनैपर्छ ।

३. खाएको सबैभन्दा मिठो परिकार ?

म चाट खासै मन नपराउने मान्छे । तर, एकपटक भारतको दिल्ली जाँदा खाएको राज कचौरी चाटको स्वाद म कहिल्यै बिर्सन सक्दिनँ । मिठो परिकार भन्नासाथ त्यही राज कचौरीको मगमग याद आइहाल्छ ।

४. सबभन्दा नमीठो परिकार ?

सी फुड । थाहा छैन किन मलाई सी फुडको गन्ध कहिल्यै मन परेन । गन्ध मात्र होइन, यसको स्वाद पनि कहिल्यै मन परेन । यसर्थ कसैले सी फुड उच्चारण गर्दा पनि मेरो मुखै नमीठो भएर आउँछ ।

५. संसारमा लडाइँ खानाका लागि कि ? लड्नका लागि खाना जम्मा गर्नुपर्छ ?

मलाई लाग्छ, संसारमा खानाकै लागि मात्र लडाइँ त पशुहरूले मात्र गर्छन् । मान्छेहरूलाई त खानाले आत्मीयतापूर्वक जोड्छ सधैं । कतै विदेशमा गएको सन्तानले आफ्नी आमालाई मिस गर्दा के–के मिस गर्छ ? सबैभन्दा पहिले आमाको हातले बनाएको खाना मिस गर्छ । खानासित केवल खाना मात्र जोडिएको हुँदैन, भावना र संवेदना पनि जोडिएको हुन्छ । खाना त मान्छेहरूलाई जोड्ने स्वादको रसायन पो हो त !

६. तपाईंलाई मिठो बनाउन आउने परिकार ?

आलुको अचार, चिकेन ग्रेभी र छोयला ।

७. भान्साबारे कुनै समाजबारे कत्तिको थाहा पाउन सकिन्छ ?

एउटा भनाइ नै छ नि ‘वि आर ह्वाट वि इट’ भन्ने । यो वाक्यले केवल शरीरको भाष्य मात्र बोल्दैन, यसले खानाको इथ्निक भाष्यलाई पनि इंगित गर्छ । भान्सा भनेको भान्सा मात्र होइन, संस्कृति पनि हो, सभ्यता पनि हो ।

आँखा चिम्म गरेर कुनै भान्सामा छिर्दा छोयला, कचिला, चटामरीको वासना आयो भयो तपाईं यो नेवारको भान्सा हो भनेर बुझिहाल्नुहुन्छ । ढिक्री, घुँगीको वासना आयो भने यो थारूको भान्सा हो भनेर बुझिहाल्नुहुन्छ । वास्तवमा भान्सा कुनै पनि समाज वा समुदायलाई चिनाउने ‘ग्य्राण्ड–न्यारेटिभ’ पनि हो ।

राजनीति

१. नेपालको राजनीतिलाई एक वाक्यमा भन्नु पर्दा ।

बाँदरको हातमा नरिवल ।

२. हाम्रो राजनीतिको मुख्य समस्या कहाँ देख्नुहुन्छ ?

नेतृत्व पंक्तिमै समस्या छ । जुन जोगी आए पनि कानै चिरेको भने जस्तो छ ।

३. नेताहरूको एउटा गुण वा चरित्र सुधार्न मिल्ने भए के सुधार्नुहुन्थ्यो ?

सुधार्न त त्यस्तै हो, बरु पार्टी कार्यालय वा संसद् भवनभित्र छिर्नुभन्दा अगाडि एकपटक घाटको दर्शन गरेर मात्र जानु भन्ने अनिवार्य नियम बनाइदिन्थें । यसो गर्दा जीवनको क्षणभंगुरतासित ठोक्किएर भावुक भई पो हाल्थे कि ! भावुकताले नेताहरूलाई क्लिन्जिङको काम गरिपो हाल्थ्यो कि !

४. मन परेका वा प्रभाव पारेका नेता/राजनीतिज्ञ ? सबैभन्दा कमसल लागेका नेता ?

मलाई बी.पी. कोइराला हिजो पनि मन पर्थे, आज पनि मन पर्छ । उनको अध्यननशीलता, गम्भीरता, दूरदर्शिता, धैर्य र नेतृत्व क्षमताको म सधैंको प्रशंसक नै हुँ ।

५. मानौं तपाईं प्रधानमन्त्री हुनुभयो, सबभन्दा पहिले के काम गर्नुहुन्थ्यो ?

म जस्तो अन्तरमुखी स्वभाव र एकान्त मन पराउने मान्छेलाई राजनीति सुहाउँदैन । नेतामा हुनुपर्ने एउटा पनि गुण र स्वभाव नभएको मान्छेलाई किन पो प्रधानमन्त्री बनाउन हुन्छ भनेर प्रश्न गर्थे !

६. एकदिन बिताउन पर्‍यो भने नेपालको/संसारको कुन नेता छान्नुहुन्थ्यो ?

छिमेकी देश भारतकी नेतृ जयललितालाई छान्थें । आठपटक विधान सभाको चुनाव लडेर ६–६ पटक मुख्यमन्त्री बनिन् । पिछडिएको राज्य तमिलनाडुको मुख्यमन्त्री भएर देशकै अग्रणी राज्य बनाउन उनले खेलेको भूमिका र चालेका कदमहरू सधैं सराहनीय लाग्छन् ।

भ्रष्टाचारको आरोपमा यिनी जेल चलान हुँदा तामिलनाडुमा २४४ जनाले त आत्महत्या नै गरे । पछि उनलाई सफाइ मिल्यो त्यो बेग्लै कुरा ! जीवनको एक कालखण्डमा तमिल फिल्महरूमा ग्लामरस हिरोइनको अवतार, अर्को कालखण्डमा राजनीतिमा सबकी अम्मा ! उनीसित दिनभर बसेर उनको जीवनका आरोह–अवरोहका बारेमा अझ गहिरोसित बुझ्थें ।

सामाजिक सञ्जाल

१. दिनको कति घण्टा मोबाइल वा सञ्जालमा बिताउनुहुन्छ ? बढी चलाउने कुन ?

यति नै भन्ने छैन । फेसबुक आधा घण्टा जस्तो चलाउँछु होला । त्यो बाहेक आजकल मोबाइल गुगल गर्न वा कतिपय अनुसन्धानात्मक सामग्री पढ्न पनि प्रयोग गर्छु । खाना पकाउने बेला गीत सुन्न पनि मोबाइलकै प्रयोग हुन्छ । मैले बढी चलाउने कि गुगल कि युट्युब नै हो ।

२. बिहान उठ्नासाथ र राति सुत्नेबेला मोबाइल हेर्ने बानी छ कि छैन ?

एकताका बिहान चार बजे नै उठ्थें । निद्रा नपुगे जस्तो हुन थालेपछि आजकल बिहान पाँच वा साढे पाँच बजेको अलार्म लगाएर सुत्छु । सखारै अलार्म अफ गर्न पनि उठ्नासाथ मोबाइल त हेर्नै पर्‍यो । राति सुत्ने बेला अलार्म सेट गर्न पनि मोबाइल त चलाउनै पर्‍यो । त्यो बाहेक उठेर मोबाइल नै हेरेर बसिरहने बानीचाहिं छैन ।

३. सञ्जालको राम्रो, नराम्रो पक्ष के लाग्छ ?

सूचनाको स्रोतको रूपमा सञ्जालले काम गरिरहेको छ, त्यो राम्रो पक्ष लाग्छ । गलत सूचनाको प्रवाह पनि उत्तिकै गरिरहेको छ, त्योचाहिं नराम्रो पक्ष लाग्छ । सञ्जालमा सकारात्मकता थप्ने, ऊर्जा सञ्चार गर्ने कति कति कुराहरू आइरहेका हुन्छन् ।

अर्कोतिर सञ्जाल मान्छेको मानसिक र बौद्धिक स्वास्थ्यको ऐना पनि हो । सञ्जाल हेरेरै को कति मानसिक रूपमा रोगी छ, को कति बनावटी र देखावटी कुराहरूको सौखिन छ भन्ने पनि थाहा लाग्छ ।

४. सामाजिक सञ्जालले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र वैकल्पिक सूचना सञ्जालको काम बढी गरेको छ कि गलत सूचनाको ?

यो कुरा चाहिं बराबरी जसो नै छ भन्ने लाग्छ ।

५. सामाजिक सञ्जालले किताब र पत्रपत्रिकालाई विस्थापित गरिरहेको छ वा गर्नेछ भन्ने गरिन्छ । त्यस्तो लाग्छ ?

विल्कुलै लाग्दैन । फेसबुक बनाउने मार्क जुकरबर्ग हप्तामा औसतमा एउटा किताब पढ्छु भन्छन् । उनैले बनाएको फेसबुक चलाएर दिनमा ५–६ घण्टा फाल्नेले पढ्नलाई फुर्सद छैन भन्छ । यी त सब नपढ्ने वा पढ्न नचाहनेहरूका बहाना हुन् । पढ्ने मान्छेलाई केही कुराले नि रोक्न वा छेक्न सक्दैन ।

पेशा/व्यवसाय

१. लेखक हुनुको सबभन्दा राम्रो र नराम्रो पक्ष के छ ?

लेखक हुँदा जुन स्वतन्त्रता पाइन्छ, त्यो स्वतन्त्रता सबैभन्दा प्रिय लाग्छ । आफूलाई मन लाग्दा बाह्र घण्टा लगातार लेखेर बस्न नि सकिन्छ, मन नलाग्दा एक शब्द नलेखी बस्न पनि सकिन्छ ।

लेखक हुनुको नराम्रो पक्षचाहिं आफूले आफैंलाई सधैं फकाइरहनुपर्छ र लेख्नको लागि तयार गरिरहनुपर्छ । आफूभित्रको अटेरी, अल्छी मान्छेलाई आफैंले माया गरी–गरी काममा कजाउनुपर्छ । यहाँनेर हाकिम पनि आफैं, पियन पनि आफैं । लेखकीय गाडीको ड्राइभर पनि आफैं, पेट्रोल हाल्न बसेको सहयोगी पनि आफैं ।

२. कुन समयमा तपाईंलाई यही काम गर्नुपर्छ भन्ने लाग्यो ?

म के कुरामा उत्कृष्ट दिन सक्छु भनेर धेरै सोचेपछि मैले लेखनलाई रोजेकी छु । भलै कलेजको डिग्री छ मसित, मैले नपढाएको कलेज अरू कसैले पढाउन सक्छ, मैले नखाएको बैंकको जागिर अरू कसैले खान सक्छ, मैले नगरेको व्यापार, व्यवसाय, अरू कसैले गर्न सक्छ तर मैले मेरो मस्तिष्क र दिल खनाएर लेखेको किताब अरू कसैले कहिल्यै लेख्न सक्दैन ।

अर्को कुरा, मलाई लेखनले जुन खुसी र सन्तुष्टि दिन्छ, त्यो अन्य कुराले दिन सक्दैन । लेखन फगत मेरो रहर होइन, मेरो ध्यान र मेरो निर्वाण पनि यही हो ।

३. लेखक नबनेको भए के बन्नुहुन्थ्यो होला ?

कतै कुनै व्यापार–व्यवसायमा व्यस्त हुन्थें होला !

४. तपाईंको कोही रोलमोडल छ ?

कसैलाई रोलमोडल मानेर हिंड्नु भनेको ऊ जस्तै बन्ने चाहना पालेर हिंड्नु हो । म आफू आफू जस्तै हुनुपर्छ भन्नेमा विश्वास गर्ने मान्छे । त्यसैले यो रोलमोडलवाला कुरा दिमागमा कहिल्यै आउँदै आएन ।

यो पनि पढ्नुहोस

‘म बिग्रेकै सामाजिक सञ्जालले हो’

यो पनि पढ्नुहोस

‘समाचार सुन्दाखेरि दिक्क लाग्छ’