+

जारको पानी परिवर्तन गर्ने बित्तिकै हैजा !

२०८१ साउन  २१ गते १६:०५ २०८१ साउन २१ गते १६:०५
जारको पानी परिवर्तन गर्ने बित्तिकै हैजा !

केही दिनअघि हैजाका एक बिरामीसँग कुराकानी गर्दै थिएँ । आफूले सधैं प्रयोग गर्दै आइरहेको जारको पानी ढुवानी गर्ने व्यक्ति केही दिनका लागि आफ्नो गाउँ जाँदा फरक जारको पानी प्रयोग गरेको अनि झाडापखाला भई अस्पताल भर्ना हुनुपरेको उनले सुनाएका थिए ।

नेपालमा हैजा मुख्यत: पानीबाट फैलिने गरेको विगतको अनुभव र परीक्षणले देखाउँछ । यद्यपि संक्रमित खानेकुरा वा काँचै खाने तरकारी वा फलफूललाई हैजा संक्रमित पानीले धोएर खाँदा पनि हैजाको जोखिम हुने गर्५ । हाल नेपालमा हैजा दिनानुदिन बढ्दो छ ।

यो लेख तयार पार्दै गर्दा नेपालभर २७ जनामा हैजा पुष्टि भएको अधिकारिक तथ्यांक सार्वजनिक भएको छ । संख्या मात्र नभई यसले क्षेत्र/भूगोल पनि विस्तार गर्दै गइरहेको देखिन्छ । सुरुमा काठमाडौंमा देखिएको हैजा धनगढी हुँदै पछिल्लो समयमा प्युठानमा पनि देखिएको भनिएको छ । अझ भारी वर्षा हुँदा हैजा फैलिने क्रमले निरन्तरता र सम्भवत: तीव्रता पनि पाइरहेको देखिन्छ ।

नेपालमा हैजा नयाँ रोग होइन । यसको उपस्थिति शताब्दीऔं अगाडिदेखि रहँदै आइरहेको छ । तर आजको मितिसम्म पनि यसको जोखिम/उपस्थिति रहिरहनु भने विडम्बना मान्न सकिन्छ । विश्वका धेरै देशमा हैजा इतिहासमा सीमित भइसकेको अवस्था छ ।

हाल म कार्यरत अस्पताल शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल सुरुमा ‘कलेरा अस्पताल’को नाममा वि. सं. १९९० मा स्थापित भएको हो । एक दशकअघिसम्म पनि अस्पतालमा हैजाको प्रकोप व्यापक देखिन्थ्यो । पछिल्लो पटक यस अस्पतालमा सन् २०१० मा हैजाका बिरामीको व्यापक उपचार भएको थियो । तर दुर्भाग्यवश सोही समयमा हाइटीमा पनि हैजा फैलिंदा सो महामारीको स्रोतको आक्षेप नेपालले खेप्नु परेको थियो । यो आरोपको खण्डन मैले वैज्ञानिक लेखहरु मार्फत गरेको पनि थिएँ । तर पनि नेपालमा हैजा देखिने र यसबाट मृत्यु हुने गतिमा भने पूर्ण ब्रेक लगाउन सकिएको छैन ।

पछिल्लो समय सन् २०२१ मा कपिलवस्तुका केही गाउँमा हैजा फैलिंदा केहीको उपचारमा ढिलाइ भई मृत्यु हुन पुगेका थिए । हाल नेपाल सरकारको कोसिस/प्रयास हैजालाई ‘शून्य मृत्युदर’ राख्नु देखिन्छ ।

हैजा एक उच्च संक्रामक तथा घातक ब्याक्टेरिया हो । कडा हैजा देखिएको केही घण्टाभित्रै उपचार नपाए बिरामीको मृत्यु समेत हुनसक्छ । संक्रमण भएको केही घण्टादेखि पाँच दिनभित्र लक्षणहरु देखिने गर्छ । चौलानी पानी जस्तो दूधिलो पातलो दिसा तारन्तार हुनु, बान्ता हुनु, मांसपेशी (खासगरी पिडुँलाको) बाँउडिनु, बेचैनी हुनु हैजामा देखिने प्रारम्भिक लक्षण हुन् । मैले काम गर्ने अस्पतालमा हालै हैजा पुष्टि भएका बिरामीमा पनि चौलानी पानी जस्तो दूधिलो पातलो दिसा तारन्तार भएर भर्ना भएका थिए । रक्तचाप कम हुने, मुटुको गतिमा तीव्रता आउने, मुख सुक्खा हुने जस्ता समस्या देखिंदै जानेछ । उपचार समयमा नै नगरे बिरामीको मृत्यु समेत हुनसक्छ ।

कडा हैजा १० संक्रमितमध्ये एक वा दुई जनामा मात्र देखिने गर्छ । तर मध्यम वा लक्षणविहीन संक्रमितले पनि १० दिनसम्म हैजाको जीवाणु दिसा मार्फत निकाल्ने भएकाले फैलाउने जोखिम भने हुन्छ ।

हैजा फैलिनबाट रोक्न सुरक्षित पानी, व्यक्तिगत सरसफाइ र बजारमा उपलब्ध पानीको नियमित अनुगमन गर्नुपर्ने हुन्छ । धाराको  पानी होस् वा जारको पानी हामीले पिउनु भन्दा अगाडि पिउनयोग्य छ कि छैन भनेर सुनिश्चित गर्न अति आवश्यक हुन्छ । माथि उल्लेखित बिरामीले आफूले पिउने परिवर्तित जारको पानीमा ध्यान नदिंदा संक्रमित भई बिरामी हुनुपरेको थियो । झण्डै एक दशकअघि नेपालमा पहिलो पटक जारको पानी (उत्पादन गर्ने कम्पनी थाहा नभएको) पिउँदा हैजा फैलिएको कुरा मैले सार्वजनिक गर्दा धेरैले विश्वास गरेका थिएनन् । यसको पुष्टि हुन केही वर्ष कुर्नुपरेको थियो ।

केही वर्षअघि ललितपुरमा हैजा देखिंदा जारको पानीमा जीवाणु पत्ता लागेको थियो । सो जारको पानी बिक्री गर्नेलाई दण्डित समेत गरिएको थियो । धेरै संक्रमितहरुमा लक्षणहरु कि त मध्यम वा सामान्य हुने गर्छन् कि लक्षणविहीन हुने गर्छ । तर त्यस्ता संक्रमितहरुले दिसा मार्फत हैजाको ब्याक्टेरिया भने फैलाइरहेको हुन्छ । संक्रमित व्यक्तिले शौच गरिसकेपछि राम्रोसँग साबुनपानीले हात नधोएमा हैजा फैलिने गर्छ । अर्को मुख्य कारण भनेको व्यावसायिक पानीको अनुगम नहुनु वा फितलो हुनु हो । कम्तीमा पनि मनसुन सिजन वा हैजा/झाडापखालाले प्रकोपको रुप लिएको अवस्थामा द्रुत अनुगमनलाई नियमित र कडाइ गर्न जरुरी हुन्छ ।

हैजाको उपचार छ । समयमा नै अस्पताल पुगेर उपचार गरे बिरामी पूर्ण रुपमा निको पनि हुन्छ । तर उपचारमा विशेषगरी कडा हैजामा ढिलासुस्ती गरिएमा भने मृत्यु हुने जोखिम अत्यधिक बढेर जान्छ । जस्तै- सन् २०२१ मा नवलपरासीका केही गाउँमा हैजा फैलिंदा समयमा उपचार नगर्नाले वा गर्न नपाउँदा झन्डै आधा दर्जन भन्दा बढीले मृत्युवरण गर्नुपरेको थियो ।

त्यसैले हाल हैजा सहर केन्द्रित मात्र नभई गाउँघरतिर (हाल प्युठानमा पनि देखिएको) पनि देखिंदै छ, जुन चिन्ताको विषय हो । त्यस्ता ठाउँमा भौगोलिक विकटताको कारणले समयमा अस्पताल पुग्न नसक्नाले मृत्यु हुने सम्भावना अत्यधिक भएको देखिन्छ । विगतको अनुभवले पनि सो सम्भावना देखाउँछ । हैजा विरुद्ध खोप पनि उपलब्ध छ । यस्ता खोप विशेषगरी भौगोलिक रुपमा विकट र स्वास्थ केन्द्र भन्दा टाढा रहेका गाउँघरतिर प्रयोग गर्न सकिए बढी उपलब्धिमूलक हुने देखिन्छ ।

हैजा खासगरी पानीको मध्यमबाट फैलिने गरेको छ । त्यसैले तपाईंले पिउने पानी कतिको सुरक्षित छ ? सोच्नु भएको छ ?

डा. शेरबहादुर पुन संक्रामक रोग हैजा
डा. शेरबहादुर पुन
लेखक
डा. शेरबहादुर पुन
सरुवारोग विशेषज्ञ

नेपाल मेडिकल काउन्सिल दर्ता नम्बर : ३४७७ एमडी, पीएचडी, संक्रामकरोग विज्ञ सरुवारोगमा दुई दशकभन्दा बढीको अनुभव, हाल शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवारोग अस्पतालमा कार्यरत

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

क्यान्सरका बिरामीलाई होम केयर सेवा कसरी दिने ?

क्यान्सरका बिरामीलाई होम केयर सेवा कसरी दिने ?