जलबिन्दु : न लक्षण देखिन्छ, न त उपचार हुन्छ

जलबिन्दु आँखा सम्बन्धित रोग हो । यो रोग लाग्दा न त कुनै पीडा हुन्छ । न त सजिलै पारदर्शीरुपमा समस्या भएको लक्षण देखा पर्छ । लामो समयपछि यही समस्याले आँखाको ज्योति सदाका लागि गुम्न सक्छ ।

लक्षण पनि नदेखिने र आँखाको परीक्षण विना थाहा पनि नहुने कारणले गर्दा यो रोग लाग्नेको संख्या बढ्दो छ ।

विश्वमै अन्धोपन गराउने मोतीबिन्दुपछि दोस्रो प्रमुख कारण जलबिन्दु हो । विश्वमा दुई करोड भन्दा बढी जनसंख्या जलबिन्दु रोगबाट पीडित छन् । मोतीबिन्दुबाट हुने अन्धोपनको उपचार छ । तर दुर्भाग्य जलबिन्दुबाट हुने अन्धोपनको कुनै उपचार छैन ।

के हो जलबिन्दु ?

जलबिन्दुलाई चिकित्सकीय भाषामा ‘ग्लकोमा’ भनिन्छ । आँखा र मस्तिष्कलाई जोड्ने एउटा नसा (स्नायु) हुन्छ । जसलाई ‘अप्टिक नर्भ’ भनिन्छ ।

यसको मद्दतले नै आँखाबाट देखिएको सम्पूर्ण जानकारी मस्तिष्कसम्म पुग्छ । यही स्नायुले गर्दा कुनै पनि वस्तु हामी देख्न सक्छौं ।

सो स्नायुमा कुनै कारणवश खराबी आएमा यो रोग लाग्न सक्छ । जसलाई हामी जलबिन्दु भनेर बुझ्छौं ।

आँखाको नसा (अप्टिक नर्भ) कसरी खराब हुँदै जान्छ ?

आँखाको नसालाई खराब पार्ने प्रमुख तत्व भनेको आँखाभित्रको चाप बढ्नाले हो । शरीरमा रक्तचाप हुन्छ । त्यसलाई नियन्त्रणमा राखे स्वस्थ रहन्छौं भन्ने हामीमध्ये धेरैजसोलाई थाहा छ । तर धेरैलाई आँखाभित्र पनि आफ्नै चाप हुन्छ । र, यो पनि सन्तुलित हुनुपर्छ भन्ने जानकारी नहुन सक्छ ।

आँखाभित्रको चापको मात्रा १० देखि २१ मिलिमिटरको बीचमा हुनुपर्छ । यो भन्दा मात्रा बढ्यो त्यसले आँखाको सो स्नायुलाई थिचेर क्षति पार्न सक्छ ।

आँखाभित्रको चापको सन्तुलन कायम राख्ने काम आँखाभित्र पाइने पानीजस्तै देखिने तरल पदार्थले गर्छ । जसलाई ‘एक्वेयस ह्युमर’ भनिन्छ ।

यसले नै आँखालाई चाहिने सम्पूर्ण पोषण दिन्छ । यी तरल पदार्थ आँखाभित्र निरन्तर २४ सै घण्टा बन्ने र बाहिर निस्कन्छ । जसमा बाधा पुगेमा निरन्तर आँखाभित्र पानी बन्ने र निस्कन पाउँदैन । र, आँखामा पानी जम्न थाल्छ ।

जमेको पानीले आँखामा चाप बढ्न थाल्छ । सो चापले नसालाई थिच्दै गई बिस्तारै बिगार्दै लैजान्छ । आँखाभित्र बढ्दै गएको दबाबले अप्टिक नर्भको पत्रलाई नष्ट गर्न सक्छ ।

आँखामा हुने पानीको सन्तुलन बिग्रिएर स्नायुमा चाप बढ्न गयो भने अन्धोपन निम्तिन सक्ने भएको कारण चलनचल्तीको भाषामा जलबिन्दु भनिएको हो ।

जलबिन्दु लाग्ने कारण

जलबिन्दुलाई दुई भागमा छुट्याइएको छ, विना कारण हुने र कारणसहित हुने जलबिन्दु ।

विना कारण आउने जलबिन्दु

कुनै कारण विना देखिने जलबिन्दु वंशाणुगत हुनसक्छ । परिवारमा कसैलाई पहिला देखिएको छ भने ४० वर्षभन्दा माथिका सन्तानमा हुने उच्च जोखिम रहन्छ ।

वंशाणुगत जलबिन्दु दुई खालको हुन्छ, जुन आँखाको बनावटको हिसाबले देखिन्छ । एउटा साँघुरो आँखामा हुने जलबिन्दु र अर्को खुल्ला आँखामा हुने जलबिन्दु ।

साँघुरो आँखामा पर्ने सबै भाग सानो हुन्छ । यो जलबिन्दु एसियाली मुलुकमा देखिन्छ । किनकि उनीहरूको आँखाको बनावट नै सानो हुन्छ । खुल्ला आँखामा हुने भाग फराकिलो हुन्छ । पश्चिमी देशहरुमा यो समस्या धेरै देखिन्छ ।

यी दुईमध्ये सबैभन्दा बढी खुल्ला आँखामा जलबिन्दु हुन्छ । यसको कुनै लक्षण हुँदैन ।

तर थोरै मानिसमा देखिने साँघुरो आँखामा हुने जलबिन्दु लक्षणसहितको हुन्छ । यसमा एक्कासि आँखा दुख्ने, रातो हुने, चिलाउने, पोल्ने, ठाउँको दुख्ने, बान्ता आउने, राति सुत्न नसक्ने लगायत लक्षण पर्छन् । जुन एक्कासि देखापर्छ । जसको २४ घण्टामा उपचार भएन भने सदाका लागि आँखाको दृष्टि गुम्छ । तर नेपालको सन्दर्भमा साँघुरो आँखाको जलबिन्दु बढी देखिन्छ । विशेषगरी गाउँघरतिर धेरैजसोले एक्कासि साँघुरो आँखाको जलबिन्दुको क्षण देखिए अस्पताल लैजानुको सट्टा धामीझाँक्रीमा लगेर निको नभए पनि बल्ल अस्पताल लैजाने गरेको पाइन्छ । ढिलाइले गर्दा आँखाको ज्योति गुमिसकेको हुन्छ ।

कारणसहित देखिने जलबिन्दु

यो प्रकारमा कुनै आँखा वा स्वास्थ्य समस्याले आँखाको स्नायुमा बाधा पारेर भविष्यमा जलबिन्दु हुनसक्छ ।

जस्तै- उच्च रक्तचाप, आँखामा चोटपटक, आँखाको दृष्टि धमिलो हुने रोग (युभीआईटिस), लामो समयसम्म मायोपिया (नजिकको देख्ने तर टाढाको नदेख्ने रोग, जसमा चस्माको सहारा लिनुपर्छ) भएकाहरूमा पनि आँखामा असर गरी जलबिन्दु हुनसक्छ ।

त्यस्तै, जथाभावी आँखामा औषधिको प्रयोग गरेमा पनि जलबिन्दु हुनसक्छ । जस्तै आँखामा स्टोरोइड औषधिको प्रयोग लामो समयसम्म गर्दा आँखाको स्नायु र पानीको सञ्चालन प्रक्रियामा असन्तुलन ल्याई भविष्यमा अन्धोपन हुनसक्छ ।

कारण सहित हुने जलबिन्दुमा पनि कुनै लक्षण देखिंदैन । र, यो बिस्तारै वर्षौं लगाएर आँखाको दृष्टि घटाउँदै लैजान्छ, आँखाले देख्न छोड्छ ।

लक्षण नै नदेखिए कसरी पत्ता लगाउने ?

जलबिन्दु भए नभएको पत्ता लगाउने एउटै मात्र तरिका हो, आँखाको परीक्षण । आँखाको परीक्षणबाट आँखाको स्नायुको आकारप्रकार, बनावट हेरेर पत्ता लाग्छ ।

माथि उल्लेखित कारण उच्च रक्तचाप, मायोपिया, आँखामा चोटपटक लागेको खण्डमा आँखामा समस्या नभए पनि जलबिन्दुको परीक्षण गराउनुपर्छ ।

त्यस्तै, परिवारमा पहिला कसैलाई जलबिन्दु छ भने पनि अनिवार्य गराउनैपर्छ । यी कारण नभए पनि ४० वर्षको उमेरपछि आँखाको नियमित परीक्षण गराउनुपर्छ । जसमा आँखाको प्रेसर, नसाको अवस्था र दृष्टिको परीक्षण गर्नुपर्छ । जलबिन्दु मात्र होइन, अन्य आँखा सम्बन्धी अन्य जोखिम रोक्न सकिन्छ ।

जलबिन्दु पहिल्याउन चस्मा पसलले सक्दैन

धेरैजसो व्यक्ति आँखामा समस्या आए वा दृष्टि अवस्था थाहा पाउन चस्मा पसलमा जान्छन् । उनीहरुले समस्या देखिए चस्मा परिवर्तन गर्न सिफारिस गर्न सक्छन् । तर जलबिन्दु नै हो भनेर पत्ता लाग्न कठिन हुन्छ ।

तर दक्ष चिकित्सक र जलबिन्दु जाँच्ने उपकरण सहितको सेवा भएको खण्डमा मात्र यसको पहिचान हुनसक्छ ।

उपचार

जलबिन्दु भइसकेपछि उपचार हुन सक्दैन । तर स्नायु त प्रतिशत क्षति भइसकेको छैन भने तत्काल उपचार गरी रोक्न सकिन्छ । ताकि, शतप्रतिशत स्नायुमा क्षति नहोस् र आँखाको दृष्टि नजाओस् ।

यसको उपचारमा जलबिन्दुको गम्भीरता हेरेर लेजर उपचार, आँखाको चापलाई कम गर्ने र स्नायुलाई क्षति हुनबाट रोक्ने औषधि वा शल्यक्रियाबाट यसलाई जहाँ पुगेको छ त्यहीं रोक्न सकिन्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

मोतीबिन्दुको शल्यक्रिया कसरी गरिन्छ ?

यो पनि पढ्नुहोस

बच्चाको आँखा कमजोर भएको कसरी थाहा पाउने ? (भिडियो)

यो पनि पढ्नुहोस

आँखाको कस्तो समस्यामा शल्यक्रिया गर्न सकिन्छ, कति लाग्छ खर्च ?

यो पनि पढ्नुहोस

पाँच कारण, यसरी गुम्न सक्छ हाम्रो दृष्टि

यो पनि पढ्नुहोस

मधुमेह छ ? आँखा जचाउनुस्