+

हर्मोन गडबडीले पनि हुनसक्छ क्यान्सर

२०८१ भदौ  ९ गते १३:०७ २०८१ भदौ ९ गते १३:०७
हर्मोन गडबडीले पनि हुनसक्छ क्यान्सर

क्यान्सर र हर्मोन रसायनको सम्बन्ध विशेष र रोचक खालको हुन्छ । हर्मोन भनेको रासायनिक सूचक तत्त्व हो, जसको आफ्नै रसायनिक प्रकृति र प्रवृत्ति हुन्छ । शरीरमा हर्मोन उत्पादन हुने ग्रन्थी हुन्छ । सो ग्रन्थी र विभिन्न अंगहरुले हर्मोनको उत्पादन र श्राव नियमित रुपमा गर्छन् ।

हर्मोनहरूले अत्यन्त सूक्ष्म मात्राको उपस्थितिले पनि विभिन्न अङ्ग र त्यसको कार्य प्रणालीमा तीव्र प्रभाव पार्छन् । हर्मोन विना शरीरले कुनै पनि कार्य गर्न सक्दैन । त्यसैले शरीर स्वस्थ रहन हर्मोन सन्तुलनमा रहनुपर्छ ।

यसको सन्तुलनमा तलमाथि भएमा स्वास्थ्य समस्या देखिन थाल्छन् । त्यति मात्र होइन, हर्मोनकै समस्याले पनि कतिपय अवस्थामा क्यान्सर गराउन सक्छ ।

हर्मोनको उत्पादन सञ्चय र स्राव गर्ने प्रमुख अंग

– पिट्युटरी ग्रन्थी

– पाराथाइराइड

– टेस्टिस (अण्डकोष)

– हाइपोथालामस

– प्यान्क्रियाज

– एड्रिनल ग्रन्थी

– प्लासेन्टा (साल)

– पिनाइल ग्रन्थी

– थाइराइड ग्रन्थी

– डिम्बाशय

यी अंगमा उत्पादन हुने हर्मोनमा समस्याले कहिलेकाहीं क्यान्सरको रुप लिन्छ । हर्मोनबाट स्वचालित क्यान्सर प्रमुख दुई समूहमा विभाजन गरिन्छ ।

पहिलो  समूहमा हर्मोन ग्रन्थीमा हुने क्यान्सर, ग्रन्थीको आकार बढ्ने र हर्मोनको उत्पादन तीव्र रुपमा वृद्धि हुने क्यान्सर पर्छ । यो अवस्थालाई चिकित्सकीय भाषामा ‘प्राइमरी इन्डोक्राइन ट्युमर’ भनिन्छ ।

दोस्रो भनेको क्यान्सर प्रभावित अङ्ग आफैंले हर्मोन उत्पादन गर्दैन तर शरीरका अन्य अंगबाट उत्पादन भएको हर्मोनको प्रयोग गरी क्यान्सरको आकारमा वृद्धि हुने र फैलिने हुन्छन् ।

यी क्यान्सर कोषिकाहरूको सतहमा हर्मोन रिसेप्टर हुन्छन् । जुन वृद्धि हुनका लागि हर्मोनको सहायता आवश्यक हुन्छ । हर्मोनका कारण विकसित हुने क्यान्सरमा महिलामा हुने स्तन, पाठेघर (इन्डोमेट्रियल क्यान्सर), डिम्बाशय क्यान्सर र पुरुषमा हुने प्रोस्टेट क्यान्सर पर्छन् ।

स्तन क्यान्सर

यो एक बहुस्वरुपी (हेटेरोजेनस क्यान्सर) हो । यो उत्पत्ति र प्रकृतिको आधारमा आफैंमा थुप्रै किसिमको हुन्छ ।

नयाँ पत्ता लागेका स्तन क्यान्सरमध्ये ७५ प्रतिशत हर्मोन रिसेप्टर पोजिटिभ स्तन क्यान्सर हुन्छन् । इस्ट्रोजेन रिसेप्टर पोजिटिभ स्तन क्यान्सरका बिरामीलाई (टामोक्सीफेन) हर्मोन औषधिद्वारा उपचार गरिन्छ । अन्य औषधि जस्तै फुलभेस्ट्रेन्ट, ऐनास्ट्राजोल, लेट्रोजोलको पनि प्रयोग हुन्छ । यस बाहेक अहिले सीडीके—४—६ रिसेप्टर विरुद्ध पाल्बोसीक्लीब, राइबोसीक्लीभ लगायत औषधि दिइन्छ ।

यदि ह्युमन इपिडर्मल रिसेप्टर पोजेटिभ छ भने हरसेप्टीन/ट्रासटुजुमाव भन्ने औषधि दिइन्छ । यी औषधिहरु केमोथेरापी होइनन् ।

तथापि, यी औषधिको प्रयोग गर्दा रगतको कमी हुने, छालामा सुक्खापन हुने, छालामा सानो घाउ हुने, पखाला लाग्ने, बान्ता हुने, हातखुट्टा झमझमाउने र मुटुमा समस्या देखिने र औषधिको दुष्प्रभाव झेल्नुपर्ने हुनसक्छ ।

स्तन क्यान्सर यो प्रविधिबाट उपचार हुनसक्छ । केही महिना वा वर्षपछि क्यान्सरका कोषिकाहरुले हर्मोन रिसेप्टरमाथि कार्य गर्ने हर्मोन औषधि विरुद्ध प्रतिरोध क्षमता विकसित गरेमा क्यान्सर रोग बढ्ने वा रोग फर्केर आउने हुन्छ ।

स्तन क्यान्सरको उपचार पछि केही समय अन्तरालमा इस्ट्रोजन हर्मोन र प्रोजेस्टेरोन हर्मोन खेर जान्छन् । जसकारण स्तन क्यान्सरको हर्मोन उपचार केही समयपछि विफल हुनसक्छ ।

अर्को थरीको स्तन क्यान्सर जसलाई ट्रिपल नेगेटिभ भन्छौं । यसमा इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरोन र ह्युमन इपिडर्मल ग्रोथ फ्याक्टर रिसेप्टर तीनवटै हुँदैनन् । यस्तो स्तन क्यान्सरमा हर्मोन उपचारले काम गर्दैन । यो अत्याधिक जोखिमपूर्ण क्यान्सर हो । अत्याधिक बोसो र तेलयुक्त खानाले स्तन क्यान्सर हुन मद्दत गर्छ ।

डिम्बाशयको क्यान्सर

विश्व तथ्यांकअनुसार महिलामा मृत्युदर बढाउने पाँचौं क्यान्सर डिम्बाशयको क्यान्सर हो । गोनाडोट्रपीन रिलिजिंग हर्मोन (जीएनआरएच) ले ल्युटिनाइजिङ हर्मोन (एलएच) र फोलिकल स्टिमुलेटिङ हर्मोन (एफएसएच) लाई पिट्युटरी ग्रन्थीबाट उत्पादन हुन मद्दत गर्छ ।

यी दुई हर्मोनले डिम्बाशय क्यान्सर हुनमा भूमिका खेल्छन् । यदि पिट्युटरी ग्रन्थी भई जीएनआरएच हर्मोनलाई निष्क्रिय बनाउन सकेमा यो क्यान्सर केही हदसम्म सुकेर जान सक्छ । स्तन क्यान्सर र डिम्बाशय क्यान्सर दुवैमा ब्राका म्युटेसन (बीआरसीए म्युटेसन) पाइन्छ । दुवै रोगमा यो समान देखा पर्छ ।

यस कारण यी दुवै क्यान्सर विरुद्ध इस्ट्रोजेन रिसेप्टर एन्टागोनिस्ट, पीआरपीए इनहिविटर र एमटीओआर इनहिविटर समूहका औषधिले राम्रो काम गर्न सक्छन् ।

प्रोस्टेट क्यान्सर

प्रायजसो प्रोस्टेट क्यान्सर सुरुको अवस्थामा एन्ड्रोजेन हर्मोनमा निर्भर हुन्छन् । एन्ड्रोजेन हर्मोन पुरुषहरुमा बढी मात्रामा पाइने हर्मोन हो । यो हर्मोनले प्रोस्टेट ग्रन्थीलाई स्वस्थ राख्ने काम गर्छ ।

यही हर्मोनको गडबढी प्रोस्टेट क्यान्सर हुनुमा भूमिका पनि खेल्छ । प्रोस्टेट क्यान्सर पत्ता लाग्ने समयसम्म ८० प्रतिशत क्यान्सर प्रोस्टेट ग्रन्थीभित्रै रहेको हुन्छ । २० प्रतिशत अन्य ठाउँमा सरिसकेको हुन्छ ।

प्रोस्टेट क्यान्सरमध्ये एउटा सानो समूहमा एन्ड्रोजेन रिसेप्टर भेटिंदैन ।  यस्ता प्रोस्टेट क्यान्सरहरूमा हर्मोन थेरापीको उपचार उपयोगी नहुन सक्छ ।

ती क्यान्सर अत्यधिक आक्रमक र हानिकारक हुन्छन् । तसर्थ यस्तो अवस्थामा केमोथेरापीबाट गरिन्छ । यसको विपरीत एन्ड्रोजेन डिपेन्डेन्ट प्रोस्टेट क्यान्सरको उपचार हर्मोन थेरापीको माध्यमबाट उपचार हुन्छ । यस्ता क्यान्सरको उपचारमा एन्ड्रोजेन हर्मोनका एन्ड्रोजेन डिप्राइभेसन थेरापी गर्नु नै उत्तम उपचार हो ।

ती थेरापीले टेस्टास्टेरोन घटाउन नसकेको खण्डमा क्यान्सर नै जटिल खालको बन्न सक्छ । यस्तो बल्झेको वा जटिल खालको क्यान्सरलाई ‘क्यासट्रेसन रेसिसटेन्ट प्रोस्टेट क्यान्सर’ भन्ने गरिन्छ ।

इन्डोमेट्रियल क्यान्सर

इन्डोमेट्रियल क्यान्सर महिलाको पाठेघरभित्र हुने क्यान्सर हो । यो महिलामा धेरै हुने क्यान्सरमध्ये पर्छ । यो क्यान्सर हुनुमा इस्ट्रोजेन र प्रोजेस्टोरोन हर्मोनको मुख्य भूमिका हुन्छ ।

यद्यपि, हर्मोनको प्रयोगबाट मात्र यो क्यान्सरको पूर्ण उपचार सम्भव छैन । अधिकतरमा पाठेघर निकाल्नुपर्ने शल्यक्रिया गरिन्छ ।

बिरामीले क्यान्सर रोगको राम्रो उपचार पाउन क्यान्सर रोग विशेषज्ञसँग प्रत्यक्ष भेटेर परीक्षण गराएपछि मात्र रोगको निदान, उपचार र नियन्त्रण हुन्छ ।

क्यान्सर डा. समिम अख्तर हर्मोन गडबडी
डा. समिम अख्तर
लेखक
डा. समिम अख्तर
कन्सल्टेन्ट मेडिकल अन्कोलोजिस्ट

डा. अख्तर हाल विराटनगरस्थित नोबेल मेडिकल कलेजमा चिकित्सक तथा अध्यापकको रुपमा कार्यरत छन् । क्यान्सर रोगमा एमडी गरेका उनको नेपाल मेडिकल काउन्सिल दर्ता नम्बर ८४५३ हो ।

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

बढ्दो उमेरसँगै खानपानमा परिवर्तन गर्नु किन जरुरी छ ?

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

क्यान्सरका कारण पनि देखिन सक्छ मुटुमा समस्या

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

हड्डी खिइने समस्या ‘ओस्टियोआर्थराइटिस’बारे भ्रम र सत्य  

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

बाल क्यान्सरको लक्षणलाई बेवास्ता नगरौं (भिडियो)

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

गुणस्तरीय खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न उद्योगले ध्यान दिनुपर्ने १४ कुरा  

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?

आत्महत्याको सोच आउनै नदिन के गर्ने ?