सुतेका बेला किन बन्द हुन्छ नाक, के छ उपचार ?

राति सुत्दा नाक बन्द हुने समस्या धेरैले अनुभव गर्ने एक आम स्वास्थ्य समस्या हो ।  यो अवस्थाले निद्रा खल्बलिनुका साथै दैनिक जीवनमा असहजता र थकान निम्त्याउन सक्छ । चिकित्सकीय भाषामा यो समस्यालाई ‘नेजल कन्जेसन’ भनिन्छ, जुन नाकको भित्री भागमा रक्त नलीहरू सुन्निएर वा म्युकस जम्मा भएर हुन्छ । राति सुत्दा यो समस्या किन बढी हुन्छ र यसका कारण र उपचारका उपायहरू के–के छन् ?

राति सुत्दा नाक बन्द हुने कारणहरू

नेजल साइकल

मानव शरीरमा नाकको एक प्राकृतिक प्रक्रिया हुन्छ, जसलाई ‘नेजल साइकल’ भनिन्छ । यो प्रक्रियामा नाकको दायाँ र बायाँ प्वाल पटक–पटक  सक्रिय हुन्छन् ।  प्रत्येक केही घण्टामा एउटाले बढी हावा प्रवाह गर्छ भने अर्कोमा रक्त नलीहरू सुन्निएर हावाको प्रवाह कम हुन्छ  ।

राति सुत्दा, विशेष गरी एउटा कोल्टे परेर सुत्दा, गुरुत्वाकर्षणका कारण तलको प्वालमा रक्त प्रवाह बढ्छ, जसले नाक बन्द भएको अनुभव हुन्छ । यो सामान्य प्रक्रिया भए पनि, यदि नेजल साइकलमा असन्तुलन आयो भने, यो समस्याले असहजता निम्त्याउन सक्छ ।

एलर्जी

राति सुत्दा नाक बन्द हुने प्रमुख कारणहरू मध्ये एक हो एलर्जी । धूलो, परागकण, घरपालुवा जनावरको रौं जस्ता एलर्जेनहरू सुत्ने कोठामा हुन सक्छन् ।  यी एलर्जेनहरूले नाकको भित्री तहलाई सुन्नाउँछ र श्लेष्म उत्पादन बढाउँछ, जसले नाक बन्द हुन्छ ।

विशेष गरी राति, जब हामी ओछ्यान, तकिया वा कार्पेटको सम्पर्कमा लामो समयसम्म रहन्छौँ, यस्ता एलर्जेनहरूले समस्या निम्त्याउन सक्छन् ।

साइनुसाइटिस

साइनुसाइटिस भनेको नाक वरपरका हावा भरिएका खाली ठाउँहरूमा संक्रमण हुने वा सुन्निने अवस्था हो । यो अवस्थामा श्लेष्म जम्मा हुन्छ र नाकको मार्ग अवरुद्ध हुन्छ । राति सुत्दा, गुरुत्वाकर्षणका कारण साइनसमा जम्मा भएको श्लेष्माले नाकको मार्गलाई थप बन्द गर्न सक्छ, जसले नाक बन्द हुने र सास फेर्न गाह्रो हुने समस्या निम्त्याउँछ ।

सुख्खा हावा

सुत्ने कोठामा हावाको आर्द्रता कम हुँदा नाकको भित्री तह सुख्खा भई हावाले नाकको भित्री तहलाई जलन गर्न सक्छ, जसले सुन्निने र नाक बन्द हुने समस्या निम्त्याउँछ ।
विशेष गरी चिसो मौसममा वा हिटरको प्रयोगले हावा सुख्खा हुन्छ, जसले यो समस्यालाई झन् बढाउँछ । सुख्खा हावाले नाकको श्लेष्म झिल्लीलाई सुकाउँछ, जसले जलन र सुन्निने अवस्था सिर्जना गर्छ ।

शारीरिक संरचनागत समस्या

केही मानिसहरूमा नाक बन्द हुने समस्या शारीरिक संरचनासँग सम्बन्धित हुन्छ । जस्तो नाकको बीचको हड्डी बाङ्गो हुँदा हावाको प्रवाहमा अवरोध हुन्छ । नाकमा मासु पलाउने समस्याले नाकको मार्ग बन्द हुन सक्छ । बच्चाहरूमा टन्सिल ठूलो हुँदा नाक बन्द हुन सक्छ ।

गर्भावस्था, महिनावारी वा हर्मोनल औषधिको प्रयोगले रक्त नलीहरूमा रक्त प्रवाह बढाउन सक्छ, जसले नाकको भित्री तह सुन्निन्छ । यो अवस्था विशेष गरी राति सुत्दा बढी अनुभव हुन सक्छ ।

सामान्य रुघाखोकी वा फ्लूको कारण पनि नाक बन्द हुन सक्छ । भाइरल सङ्क्रमणले नाकको श्लेष्मा झिल्लीमा सुन्निने र श्लेष्मा उत्पादन बढ्ने गर्छ, जसले राति नाक बन्द हुने समस्या निम्त्याउँछ ।

केही औषधिहरू, जस्तै उच्च रक्तचापको औषधि, एन्टिडिप्रेसेन्ट वा हर्मोनल औषधिहरूले नाकको रक्त नलीहरूलाई प्रभावित गर्न सक्छन्, जसले नाक बन्द हुने समस्या निम्त्याउँछ ।

राति सुत्दा नाक बन्द हुने समस्याको असर

नाक बन्द हुँदा निद्राको गुणस्तरमा कमी आउँछ, जसले बिहान थकान र सुस्त महसुस हुने हुन्छ । टाउको दुख्ने र एकाग्रतामा कमी आउँछ । मुखले सास फेर्दा घाँटी सुख्खा हुने र खोकी लाग्ने समस्या देखिन सक्छ। दीर्घकालीन अवस्थामा, स्लिप एप्निया जस्ता गम्भीर स्वास्थ्य समस्याहरू निम्तन सक्छन् ।

उपचार र व्यवस्थापनका उपायहरू

राति सुत्दा नाक बन्द हुने समस्यालाई व्यवस्थापन गर्न विभिन्न प्राकृतिक, घरेलु र चिकित्सकीय उपायहरू अपनाउन सकिन्छ । तातोपानीको वाफ लिनाले नाकको श्लेष्म पातलो हुन्छ र नाक खुल्छ । तातो पानीमा ‘युक्यालिप्टस’ तेलको केही थोपा मिसाउनाले थप राहत मिल्छ ।

नुनपानीले नाक सफा गर्नाले श्लेष्म र एलर्जेनहरू हट्छन् । साथै हाइड्रेटेड रहँदा श्लेष्म पातलो हुन्छ, जसले नाक खुल्न मद्दत गर्छ । सुत्दा टाउकोलाई ३० डिग्रीको कोणमा माथि राख्नाले साइनसमा श्लेष्म जम्मा हुने सम्भावना कम हुन्छ ।

प्राकृतिक उपचार

अदुवाको चिया र महले रुघाखोकी र साइनसको समस्यालाई कम गर्न मद्दत गर्छ । पिपरमिन्ट तेलको गन्धले नाक खोल्न मद्दत गर्छ ।  यो तेललाई छाती वा तकियामा लगाउन सकिन्छ । तुलसीको पात र ज्वानोको चिया पिउनाले नाकको सुन्नाइ कम हुन्छ ।

औषधीय उपचार

नाक बन्द हुनुको कारण पत्ता लगाएर त्यसै अनुसारको  उपचार गर्नुपर्छ । एलर्जीका कारण नाक बन्द भएको छ भने त्यसको उपचार गर्नुपर्‍यो । यदि साइनोसाइटिस ब्याक्टेरियल सङ्क्रमणका कारण भएको छ भने, चिकित्सकको सल्लाहमा एन्टिबायोटिक्स प्रयोग गर्नुपर्छ ।

शारीरिक संरचनागत समस्याको उपचार

यदि डेभिएटेड नेजल सेप्टम वा नेजल पोलिप्सका कारण नाक बन्द भएको छ भने, शल्यक्रिया आवश्यक पर्न सक्छ । एडिनोइड्सको समस्याका लागि एडिनोइडेक्टोमी शल्यक्रिया गर्नुपर्ने हुनसक्छ ।

जीवनशैलीमा परिवर्तन

यो समस्याबाट बच्न एलर्जीका कारणहरूबाट बच्नुपर्छ । जसका लागि  सुत्ने कोठालाई धूलो र एलर्जेन मुक्त राख्नुपर्छ ।  हाइपोएलर्जेनिक तकिया र ओछ्यानको प्रयोग गर्नुपर्छ। नियमित व्यायामले रक्तसञ्चार सुधार गर्छ, जसले नाकको सुन्नाइ कम गर्न मद्दत गर्छ ।

चिकित्सकको परामर्श

यदि नाक बन्द हुने समस्या लामो समयसम्म रह्यो वा बारम्बार दोहोरियो भने, चिकित्सकसँग परामर्श गर्नुपर्छ ।  विशेषज्ञले नाकको अवस्थालाई जाँचेर उपयुक्त उपचार सुझाउन सक्छन् ।