+

अमला र तुलसीको पौराणिक एवं आयुर्वेदिक महत्व

२०७७ मंसिर  ९ गते १४:३९ २०७७ मंसिर ९ गते १४:३९
अमला र तुलसीको पौराणिक एवं आयुर्वेदिक महत्व

पूर्वीय दर्शनमा तुलसी र अमलाको छुट्टाछुट्टा महत्व रहेको छ । धार्मिक हिसाबले महत्वपूर्ण मानिएका जडीबुटीहरु आयुर्वेदिक हिसाबले समेत महत्वपूर्ण मानिन्छ ।

हिन्दु दर्शनले मानव जीवन प्रकृतिद्वारा सञ्चालित रहेको भन्दै मान्छेलाई परेको प्राकृतिक रोग र शोकको उपचार प्रकृतिबाटै हुन्छ भन्ने मान्यता राख्छ । प्रकृतिसँग रोग र शोक हटाउने क्षमता छ । त्यही विभिन्न रोगको उपचार मानिएको तुलसी र अमलाको धार्मिक र आयुर्वेदिक महत्व निम्नानुसार छ ।

तुलसी धार्मिक महत्वः

१. तुलसीको पातलाई धार्मिक महत्वको हिसाबले हेर्ने गर्छन् । तुलसी भगवान् विष्णुको प्रिय वनस्पति हो । भगवान् विष्णुलाई भोग चढाउन वा पानी चढाउनुपर्ने हुन्छ । तब त्यहाँ तुलसीको पात राख्नु आवश्यक हुन्छ ।

२. पौराणिक कथनअनुसार जालन्धरकी श्रीमती वृन्दाको सतित्व  विष्णुले हरण गरेपछि वृन्दाले आत्मदाह गरिन् । उनको शरीर जलेर खरानी भएको ठाउँबाट तुलसीको बिरुवा उब्जियो । जसलाई विष्णुले पत्नी लक्ष्मीलाई भन्दा धेरै माया गर्छन् भन्ने मान्यता छ ।

३. समुद्र मन्थनको क्रममा अमृतको कलशको केही थोपा पृथ्वीमा खसेको थियो । समान प्रभावका कारण धेरै प्रकारका औषधिहरूको उत्पत्ति भएको थियो, त्यसमध्ये एउटा तुलसी थियो ।

४. कात्तिक महिनाको एकादशी तिथिमा प्रत्येक वर्ष तुलसी विवाहको कार्यक्रम आयोजना गरिन्छ । यसदिन तुलसीको विवाह शालिग्रामसँग भएको मानिन्छ ।

तुलसीको आयुर्वेदिक महत्वः

१. त्यहाँ तुलसीका तीन मुख्य प्रकार छन्ः– कृष्ण तुलसी, सेतो तुलसी र राम तुलसी जसमध्ये कृष्ण तुलसी लोकप्रिय मानिन्छ ।

२. तुलसीको पात नियमित खाँदा कुनै रोग लाग्दैन भन्ने मान्यता छ । तुलसीमा क्यान्सर जस्ता रोगहरू हटाउने क्षमता पनि हुन्छ ।

३. तुलसीको केही नयाँ पातहरू दूषित पानीमा राख्दा पनि पानी शुद्ध हुन्छ भन्ने मान्यता राखिन्छ । तामा र तुलसी दुवैमा पानी शुद्ध पार्ने क्षमता हुन्छ भन्ने मान्यता छ ।

४. तुलसीको माला लगाउँदा मनोशान्ति हुन्छ, आत्मविश्वास बढ्छ र सात्विक भावनाहरू जागृत हुन्छ भन्ने धार्मिक मान्यता छ । तुलसीको मालामा इलेक्ट्रिक शक्ति छ, तुलसीको माला लगाउँदा ज्वरो, चिसो, टाउको दुख्ने, छालाका रोगहरूमा पनि राहत मिल्छ भन्ने मान्यता छ ।

५. नियमित तुलसीको बोटको छेउमा बसेर प्राणायाम गर्नुले सास र दम जस्ता रोगबाट छुटकारा पाउन सकिन्छ ।

६. मधुमेह, रगत विकार, भात, पित्त, क्यान्सर आदि दोषहरू बिहान खाली पेटमा दिनहुँ तुलसी सेवनले कम हुन्छ भन्ने मान्यता छ ।

अमलाको धार्मिक महत्वः

१. पौराणिक मान्यता अनुसार भगवान विष्णु अमलाको रूखमा कार्तिक शुक्ल पक्ष नवमीदेखि पूर्णिमासम्मै बस्नुहुन्छ । त्यसैले यो समयमा यो रूखको पूजा गरिन्छ ।

२. अर्काे मान्यता अनुसार भगवान् श्रीकृष्णले आफ्नो बाल लीला छोडेर वृन्दावनबाट मथुरा गए भन्ने मान्यता छ ।

३. अमला भगवान् विष्णुको सबैभन्दा प्रिय फल हो र सबै देवीदेवताहरू अमलाको रूखमा बस्छन् भन्ने मान्यता छ । त्यसैले यसको पूजा गर्ने प्रचलन मानिन्छ ।

४. अमलाको रूखको पूजा गर्दा देवीदेवताको आशिष पाउन सकिन्छ ।

५. यस दिन विष्णुका साथ अमलाको रूखको पूजा गर्दा अक्षय पुण्य प्राप्त हुन्छ । नवमीको दिन गरिएको अमला दानले अरू दिनहरूको तुलनामा धेरै गुणा बढी फाइदाहरू दिन्छ । ब्रह्मज्ञानका अनुसार नुहाउने दान गर्ने र यस दिनमा यात्रा गर्नाले नवीकरणीय सद्गुण प्राप्त हुन्छ ।

अमलाको आयुर्वेदिक महत्वः

१. अमला आयुर्वेदमा सबैभन्दा स्वस्थ मानिएको छ । आयुर्वेदका अनुसार अमला पाको उमेरको मान्छेको लागि बढी महत्वपूर्ण मानिन्छ । यसलाई अमृतसरहको फल मानिन्छ ।

२ अमलाको पाउडरलाई चिनीको साथ मिश्रित तरिकाले खाने वा पिउनाले एसिडिटीबाट राहत मिल्छ । यसबाहेक अमलाको रस पिएर पेट सम्बन्धी सबै समस्याहरूबाट मुक्त हुन पनि सकिन्छ ।

३. रगतमा हेमोग्लोबिनको अभाव हुँदा अमलाको जुस प्रतिदिन सेवन गर्नु लाभदायक हुन्छ । यसले शरीरमा रातो रक्त कोषिकाको गठनमा मद्दत गर्दछ र रगत क्षतिलाई अनुमति दिँदैन ।

४ अमलाले आँखाको प्रकाश बढाउन मद्दत गर्छ । यसको लागि दैनिक एक चम्चा अमलाको पाउडर महको साथ सेवन गर्नु लाभदायक हुन्छ ।

५. अमलाको रस पिएपछि लामो अवधिसम्म कपाल कालो र मोटो रहन्छ ।

६ अमला भिटामिन सीको उत्तम प्राकृतिक स्रोत हो, जुन कहिल्यै नष्ट हुँदैन । भिटामिन सी यस्तो नाजुक तत्व हो जुन तातोको प्रभावले नष्ट हुन्छ । तर अमला नष्ट हुँदैन, अमलामा दाह, पाण्डु, रक्तचाप, एनोरेक्सिया, त्रिदोष, दमा, खोकी, श्वास रोग, कब्ज, छाती रोग, हृदय रोग, मूत्र रोग आदि जस्ता धेरै रोगहरू नष्ट गर्न सक्ने शक्ति छ ।

७. यो विश्वास छ कि यदि गुसबेरी रूखमुनि खाना पकाए भने सबै रोगहरू गायब हुन्छन् । कडा मेहनत गर्नेहरूले वर्षभर कुनै विधिमार्फत नियमित अमलाको सेवन गर्नुपर्छ ।

अमला तुलसी
लेखक
अनलाइनखबर
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
Khusi chhu

खुसी

Dukhi chhu

दुःखी

Achammit chhu

अचम्मित

Utsahit Chhu

उत्साहित

Akroshit Chhu

आक्रोशित

प्रतिक्रिया

भर्खरै पुराना लोकप्रिय

फिचर

सेतो कोटको ‘मौन विद्रोह’

सेतो कोटको ‘मौन विद्रोह’

लगातारको झरीसँगै हैजाको जोखिममा काठमाडौं !

लगातारको झरीसँगै हैजाको जोखिममा काठमाडौं !

शेफाली जरीवालाको मृत्युपछि चर्चामा आएको एन्टी-एजिङ उपचार के हो ?

शेफाली जरीवालाको मृत्युपछि चर्चामा आएको एन्टी-एजिङ उपचार के हो ?

उपचार असफलतामा दोषारोपणको अपूर्ण न्याय

उपचार असफलतामा दोषारोपणको अपूर्ण न्याय

गर्भाधानका लागि सबैभन्दा उपयुक्त उमेर कुन हो ?

गर्भाधानका लागि सबैभन्दा उपयुक्त उमेर कुन हो ?

डाक्टरले अस्पतालको नेतृत्व गर्ने भए व्यवस्थापनको तालिम लिनुपर्छ(भिडियो)

डाक्टरले अस्पतालको नेतृत्व गर्ने भए व्यवस्थापनको तालिम लिनुपर्छ(भिडियो)