मधुमेह भएकाले इन्सुलिन लिन भुलेमा के हुन्छ ?
२०७९ चैत २४ गते १४:२२ 
सुरुवाती अवस्थामै हो भने मधुमेहलाई खानपान र व्यायामबाट नै नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । तर यसरी नियन्त्रण नभएमा बिरामीको अवस्था हेरेर विभिन्न प्रकारका औषधि दिइन्छ ।
सामान्यतया मधुमेहको बिरामीलाई मेटफर्मिन, सल्फोनाइलुरिया, डापाग्लिफ्लोजिन र इन्सुलिनलगायत औषधि दिइन्छ । सल्फोनाइलुरिया औषधि खानाको २० मिनेटअघि खानुपर्छ भने मेटफर्मिन खानापछि खानुपर्छ ।
यदि औषधि छुटेमा के हुन्छ ?
मधुमेहको औषधिले शरीरमा सुगर लेभल नियन्त्रण गर्ने भएकाले सकेसम्म यो औषधि खान छुटाउनु हुँदैन । एक–दुई पटक औषधि छुटेको छ भने सम्झने बित्तिकै औषधि खानुपर्छ । केही कारणवश लामो समय औषधि छुट्यो भने शरीरमा सुगर लेभल बढ्छ र त्यसले अन्य समस्या ल्याउँछ । सुगर लेभल नियन्त्रणमा नहुँदा आँखा, मिर्गौला, मुटुलगायत अंगमा सोझो असर पर्न सक्छ ।
औषधिले कसरी काम गर्छ ?
मधुमेहका विभिन्न औषधिले छुट्टाछुट्टै काम गर्छन् । मेटफर्मिनले शरीरको इन्सुलिनलाई झन् राम्रोसँग काम गर्न सघाएर कलेजोमा चिनीको उत्पादन घटाउँछ । सल्फोनाइलुरियाले प्याङ्क्रियाजलाई धेरै इन्सुलिन बनाउन सहयोग गर्छ र शरीरलाई इन्सुलिनको प्रयोग गराउन सहयोग गर्छ ।
डापाग्लिफ्लोजिनले रगतमा चिनीको मात्रा घटाउने काम गर्छ । यसले पिसाबमार्फत शरीरबाट अतिरिक्त ग्लुकोज हटाउन मद्दत गर्छ । कहिलेकाहीं के हुन्छ भने औषधि खाँदा पनि सुगर लेभल नियन्त्रण हुँदैन । टाइप वान मधुमेह भएर शरीरमा इन्सुलिन उत्पादन हुँदैन । यस्तो अवस्थामा अतिरिक्त इन्सुलिन दिनुपर्ने हुन्छ ।
कस्तो अवस्थामा इन्सुलिन दिइन्छ ?
टाइप वान मधुमेहमा शरीरमा मधुमेह उत्पादन नै हुँदैन, त्यसैले यस्ता बिरामीलाई इन्सुलिन दिइन्छ । सुरुमै एकदमै उच्च ग्लुकोज भएर आएका बिरामीहरू छन् भने तुरुन्तै नियन्त्रण गर्न सुरुकै अवस्थामा इन्सुलिन दिइन्छ ।
औषधि खाँदा मधुमेह नियन्त्रण नभएमा पनि इन्सुलिन दिइन्छ । कुनै पनि कारणले बिरामी अस्पताल भर्ना भएर बस्नुपर्ने अवस्था आएमा इन्सुलिन सुरु गर्नुपर्ने हुन्छ । यसैगरी मिर्गौलाको समस्या छ र मिर्गौलाको समस्याले औषधि चलाउन सकिएको छैन भने मधुमेह नियन्त्रणको लागि इन्सुलिन चलाउनुपर्ने हुन्छ ।
इन्सुलिन किन दिइएको हो ?
टाइप वान मधुमेह भएर शरीरले इन्सुलिन उत्पादन गर्न नसकेपछि शरीरमा इन्सुलिन पुर्याउन इन्सुलिन दिइन्छ । औषधिबाट मधुमेह नियन्त्रण नभएको अवस्थामा पनि इन्सुलिन दिनुपर्छ ।
इन्सुलिन लिन छुटेमा के गर्ने ?
टाइप वान मधुमेहमा त इन्सुलिन छुटाउन मिल्दैन । छुट्यो भने सुगर लेभल बढेर अस्पताल नै भर्ना गर्नुपर्ने हुन्छ । टाइप टुमा भने एक पटक वा इन्सुलिन छुटेमा सुगर लेभल नापेर सम्झने बित्तिकै लगाइहाल्नुपर्छ ।
इन्सुलिन कुन समयमा दिनुपर्छ ?
शरीरमा एउटा इन्सुलिन चौबिसै घण्टा निस्कन्छ भने अर्को चाहिं खाना खाएपछि निस्कन्छ । खाना खाएपछि निस्कने इन्सुलिनको कमी भएको छ भने खाना खानुभन्दा अघि दिइन्छ । चौबिसै घण्टा निस्कने इन्सुलिनको कमी भएको हो भने जुन समयमा दिंदा पनि हुन्छ ।
टाइप वान मधुमेहमा इन्सुलिन उत्पादन नै हुँदैन त्यसैले जीवनभर दिनुपर्छ । टाइप टुमा मधुमेहमा औषधिले काम नगरेर इन्सुलिन दिएको छ भने त्यसलाई पनि छोड्न मिल्दैन । टाइप टुमा खानपान र व्यायाम गरेर मधुमेह नियन्त्रण भयो भने चाहिं इन्सुलिन छुटाउन पनि सकिन्छ ।
(डा. भट्टराई थाइराइड तथा मधुमेहरोग विशेषज्ञ हुन् । उनी काठमाडौंको धुम्बाराहीस्थित ह्याम्स अस्पतालमा कार्यरत छन् । डा. भट्टराईसँग सुमित्रा लुइटेलले गरेको कुराकानीमा आधारित)
प्रतिक्रिया 4