९ महिना नपुगी जन्मिएका शिशुको हेरचाह कसरी गर्ने ?

नवजात शिशुको हेरचाह गर्दा निकै संवेदनशील हुनुपर्छ । बच्चा जन्माउनु जति खुसीको क्षण हो, शिशुको स्वास्थ्य सुरक्षामा उचित ध्यान पुर्‍याउनु अभिभावकका लागि चुनौतीपूर्ण कार्य हो । अझ अपरिपक्व उमेरमै जन्मिएका शिशुको स्याहारसुसारमा त झन् धेरै ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । किनकि समय अगावै जन्मिएकाले सामान्य शिशुमा जस्तो उनीहरुमा पूर्ण रुपमा शारीरिक विकास भइसकेको हुँदैन ।

शिशु परिपक्व र अपरिपक्व कसरी थाहा पाउने ?

गर्भावस्थाको नौ महिना अर्थात् ३७ हप्ता पूरा भएपछि जन्मिएका बच्चालाई परिपक्व अवस्थाका शिशु मानिन्छ । यो समय अगाडि अर्थात् ३२ हप्ता, २८ हप्ता वा २६ हप्तामा जन्मिएका शिशुलाई अपरिपक्व भनिन्छ ।

यसरी जन्मिने शिशुको शरीरका धेरै अंग अपरिपक्व अवस्थामा नै हुन्छन् । मुटु, मस्तिष्क, फोक्सो र पाचन शक्तिमा समस्या देखिएको हुन सक्छ । सामान्य शिशुले जस्तो दूध खान पनि सक्दैनन् । किनभने ३४ हप्ताभन्दा अगाडि जन्मिएका शिशुमा आमाको दूध चुस्ने क्षमता विकास भइसकेको हुँदैन । आमाको दूध खान नसक्दा धेरै किसिमका स्वास्थ्य समस्या आउन सक्छन् ।

के के समस्या देखिन्छ ?

यस्ता बच्चामा चिसोले चाँडो भेट्ने भएकाले रुघाखोकी लाग्ने हुन्छ । सास फेर्न गाह्रो हुने, छिटोछिटो सास फेर्ने, तौल कम हुने, धेरै ज्वरो आउने, हातखुट्टा चिसो हुने जस्ता समस्या देखिन्छन् । यसैगरी आमाको दूध चुस्न नसक्ने, आँखा र छाला पहेंलो हुने, बच्चा सुस्त हुने, बेहोस भइरहने जस्ता समस्या पनि आउन सक्छन् । दिसा–पिसाब राम्रोसँग गर्न नसक्ने, शरीरभरि बिमिरा वा फोका आउने, सुगरको मात्र कम हुने समस्या समयअगावै जन्मिएका बच्चामा देखिन्छन् ।

कसरी खुवाउने दूध ?

अपरिपक्व शिशुले अरु सामान्य शिशुले जस्तै सजिलै आमाको दूध खान सक्दैन । त्यसैले अपरिपक्व अवस्थामा जन्मिएको शिशुले आमाको दूध थोरै मात्र चुस्न सक्छ भने समय–समयमा दूध खुवाइरहनुपर्छ । आमाको निप्पलबाट सिधै खान नसकेमा प्लास्टिकको निप्पल प्रयोग गरेर दूध खुवाउन सकिन्छ । त्यो गर्दा पनि खान नसकेमा आमाको दूध एउटा भाँडोमा राखेर सानो चम्चाले पनि खुवाउनुपर्छ ।

शिशुको लागि आमाको दूधमा मात्रै आवश्यक पौष्टिक तत्व हुन्छ । त्यसैले दुई वर्षसम्म आमाको दूध खुवाउनैपर्ने हुन्छ ।

कति तौल हुन्छ ?

सामान्य शिशुको जन्मिने बेलाको तौल कम्तीमा दुई किलो हुन्छ भने अपरिपक्व शिशुको तौल यसभन्दा कम हुन्छ । एक किलो ८०० ग्रामभन्दा कम तौल भएमा शिशुलाई आईसीयूमा राख्नुपर्ने हुन्छ । अपरिपक्व शिशुको तौल दुई किलोभन्दा बढी छ भने इक्युभेटरमा राख्नुपर्दैन । यस्तो शिशुलाई मायाको अंगालो (शिशुलाई आमाको छातीमा टाँसेर अंगालो मार्ने विधि) सिकाएर डिस्चार्ज गरिन्छ ।

जोखिम कति ?

२८ हप्तामुनि जन्मिएका शिशुलाई बचाउन गाह्रो हुन्छ । नेपालमा प्रविधिको कमीले पनि जोगाउन गाह्रो भएको देखिन्छ । तर यसो भन्दैमा बचाउनै नसकिने भन्ने हुँदैन । ३२ महिनामाथि जन्मिएका शिशुलाई जोगाउन तुलनात्मक रुपमा सहज हुन्छ ।

भविष्यमा कस्तो समस्या देखिन सक्छ ?

मस्तिष्क र मुटुसम्बन्धी रोग, कुपोषण जस्ता समस्या समय अगावै जन्मिएका शिशुलाई पछि देखिन सक्छ । धेरै भेन्टलेटरमा राखेका शिशुमा फोक्सोमा बढी समस्या भएको पाइन्छ । उनीहरुलाई जन्डिस देखिएमा समयमै उपचार गराइहाल्नुपर्छ । उपचार नभएमा जन्डिस मस्तिष्कमा फैलिएर दिमागको पक्षघात समेत हुन सक्छ ।

(नवजात शिशु तथा बालरोग विशेषज्ञ डा. धौभडेल भक्तपुरस्थित भक्तपुर अस्पतालमा कार्यरत छन् । उनीसँग अनलाइनखबरकर्मी रेणु त्वानाबासुले गरेको कुराकानीमा आधारित)