उच्च रक्तचाप हुँदा के-के गर्नुपर्छ ?

अहिलेको व्यस्त जीवनशैलीमा उच्च रक्तचाप धेरैमा देखिने दीर्घरोग बनेको छ । उच्च रक्तचाप हुँदा शरीरमा तत्कालै कुनै जटिल समस्या नदेखिने भएकाले धेरैले यसलाई गम्भीरतापूर्वक लिएको पाइँदैन । तर यसकै कारण स्वास्थ्यमा ठूलो समस्या आउन सक्छ ।

त्यसैले आफ्नो रक्तचाप कति छ भन्ने थाहा पाउन बेलाबेलामा परीक्षण गरिरहनुपर्छ । सामान्यतया माथि १४० सम्म र तल ८०-९० भएमा रक्तचाप सामान्य भएको मानिन्छ ।

माथिको १२० देखि १३९ वा तलको ८० देखि ८९ सम्मको अवस्थालाई भने प्रिहाइपरटेन्सन भनिन्छ । यो उच्च रक्तचाप हुनुभन्दा अगाडिको अवस्था हो । यदि माथिको रक्तचाप १४० वा सो भन्दा बढी भएको अवस्थालाई उच्च रक्तचाप भनिन्छ ।

रक्तचाप भएपछि औषधि खाने कि नखाने ?

पहिला त साँच्चिकै रक्तचाप बढेको हो कि होइन थाहा पाउनुपर्छ । किनकि कहिलेकाहीं ज्वरो आउँदा, तनाव, डर, त्रास, आकस्मिक घटनाका बेला रक्चाप बढ्न सक्छ । यस्तै मर्निङवाक वा व्यायाम गर्ने बित्तिकै रक्तचाप नाप्दा उच्च देखाउन सक्छ । तर त्यो क्षणिक मात्र हुन्छ यस्तो बेला औषधि खाइहाल्नुपर्दैन ।

तर २४ घण्टा डाक्टरको निगरानीमा एबीपीएम विधिबाट रक्तचाप परीक्षण गर्दा बढेको अवस्थामा भने औषधि खानुपर्ने हुन्छ । औषधि नखाँदा शरीरको मुख्य-मुख्य भागमा प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रुपमा असर गर्छ । जस्तै मुटु कमजोर हुने मांसपेशी कमजोर हुने, मस्तिष्कघात हुन सक्ने, आँखाको दृष्टि कमजोर हुने जोखिम हुन्छ । जुनसुकै समयमा हृदयघात, मस्तिष्कघात, ब्रेनह्याम्रेज, मिर्गौला फेल तथा प्यारालाइसिससमेत हुन सक्छ ।

औषधि खानुपरे जीवनभर खानुपर्छ ?

उच्च रक्तचाप भइसकेकाहरुले औषधि खानुपर्छ । यो औषधि बाँचुञ्जेलको लागि भन्दा पनि बच्नलाई खाने हो भनेर बुझ्नुपर्छ । रक्तचाप अनियन्त्रित हुँदा शरीरका विभिन्न अंगलाई प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रुपमा असर गर्छ । त्यसैले उच्च रक्तचाप भएका व्यक्तिको रक्तचाप सन्तुलन गर्न र अन्य अंग जोगाउन औषधि आवश्यक छ । त्यसैले जीवनभर खानुपर्छ भनेर बहाना बनाएर नखाने वा छाडेमा बिरामीको अकालमै मृत्यु हुने जोखिम हुन्छ ।

औषधिले मात्र ठीक हुन्छ ?

उच्च रक्तचाप नियन्त्रणका लागि सबैभन्दा पहिलो उपाय औषधि खानु हो । बिस्तारै जीवनशैली परिवर्तन गरेर उच्च रक्तचाप नियन्त्रण भएमा चिकित्सको सल्लाहमा औषधि खान छाड्न पनि सकिन्छ ।

यसबाहेक बिरामीले नियमित व्यायाम गर्ने, ताजा, स्वस्थ र सन्तुलित खानपान गर्ने, नुन कम खाने गरेर पनि रक्तचाप नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।

उच्च रक्तचाप भएमा कस्तो खानेकुरा खाने, कस्तो त्याग्ने ?

हरियो सागपात, फलफूल, फाइबरयुक्त खानेकुरा प्रशस्त मात्रामा सन्तुलन मिलाएर खानुपर्छ ।

बजारमा पाइने प्याकेट फुड, प्रशोधित खानेकुरा, चिल्लो र नुन धेरै भएका खानेकुरा त्याग्नु राम्रो हुन्छ । यस्तै धुम्रपान र मदिरा सेवन गर्ने बानी छ भने त्यसलाई पनि छोड्नुपर्ने हुन्छ । उच्च रक्तचाप भइसकेका व्यक्तिले औषधि मात्र खाएर खानामा कुनै परिवर्तन नगर्ने हो भने लाभदायक हुँदैन ।

सुत्ने, उठ्ने तालिका र व्यायाम

कम्तीमा सातदेखि आठ घण्टा नियमित सुत्नुपर्छ । त्यसपछि बिहान उठ्ने नियमित जस्तो शारीरिक व्यायाम जस्तै एरोबिक, ध्यान र योग गर्न सकिन्छ । यसले उच्च रक्तचाप कम वा नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ । उच्च रक्तचाप भएको बिरामीले वेट लिफ्टिङ वा अन्य भारी खालको व्यायाम गर्नुहुँदैन, यसले रक्तचाप बढाउन सक्छ ।

(मुटुरोग विशेषज्ञ डा. विष्ट मोरङको टंकीसिनुवारीस्थित विराट मेडिकल कलेज शिक्षण अस्पतालका मोरङका कन्सल्टेन्ट कार्डियोलोजिस्ट हुन् । उनले सिंगापुरस्थित नेसनल हार्ट सेन्टरबाट इन्टरभेन्सल कार्डियोलोजी फेलोसिप गरेका छन् । डा. विष्टसँग रेणु त्वानाबासुले गरेको कुराकानीमा आधारित)