आत्मविश्वास पनि उपचार हो ?

मलाई कुनै रोग पो लाग्यो कि ? म कमजोर पो भए कि ? मेरो शरीर ठीक पो छैन कि ?

मान्छेहरु प्राय आफैमाथि आशंका गरिरहेका हुन्छन् । हामीकहाँ एउटा पुरानो भनाई छ, ‘बनको बाघले खाएको छैन, मनको बाघले खान्छ ।’ वास्तवमा हो पनि । हाम्रो मन कति डरपोक छ ।

मनको डरले हामीलाई सताइरहेको हुन्छ । मन नै कमजोर भएपछि शरीर पनि बलियो हुँदैन । किनभने शरीरसँग मनको सम्बन्ध निकै गहिरो हुन्छ । मनमा आउने भाव, आवेगले शरीरमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ । त्यसैले त भन्ने गरिन्छ, ‘मन बलियो बनाउनुपर्छ ।’

मन बलियो बनाउने कुरा आत्मविश्वाससँग जोडिएको छ ।

आत्मविश्वास वास्तवमै गजब कुरा हो । यसले मान्छेलाई बलियो बनाउने मात्र होइन यो आफैमा उपचार पनि हो ।

म ठीक छु । मलाई रोग छैन । म रोगलाई जित्छु । यस्ता भावले मान्छेमा आत्मविश्वास पैदा गर्छ । आत्मविश्वासले रोग प्रतिरोधी क्षमता बढाउँछ ।

मानौं कुनै व्यक्तिलाई एउटा रोग लागेको छ । तर, उसले सो रोगलाई सामान्य ठान्छ । म निको हुन्छु भन्ने दृढता राख्छ । औषधि-उपचारले राम्ररी काम गरिरहेको छ भनेर ढुक्क हुन्छ । यस्तो भावले उक्त व्यक्तिको मस्तिष्कमा केही हर्मोन स्राव हुन्छ । जस्तो डोपामाइन, एन्डोर्फिन, अक्सिटोसिन ।

यी त्यही हर्मोन हुन्, जसले मान्छेलाई खुसी, उत्साहित राख्न सहयोग गर्छ । यी हर्मोनले मुटुको गति सामान्य बनाउँछ, रक्त प्रवाह सहज बनाउँछ, निद्रा विथोल्दैन । यसरी मन वा भावनाको कारण शरीरमा जुन प्रभाव पार्छ, त्यसले मान्छेलाई छिटो रोगमुक्त हुन पनि सहयोग गर्छ ।

हामी त शरीरको मात्र कुरा गर्छौं । शरीरमा रोग लाग्यो, शरीरमा पीडा भयो भने शरीरको मात्र उपचार खोजिरहेका हुन्छौं । जबकि समग्र स्वास्थ्यमा शरीरको हिस्सा २५ प्रतिशत मात्र हुन्छ । शरीरलाई स्वस्थ राख्नका लागि बाँकी ७५ प्रतिशत हिस्सा मानसिक र आत्मिक कुराले भूमिका खेल्छ ।

शरीर ठीकठाक हुनु मात्र पूर्ण स्वस्थ्य हुनु होइन । विश्व स्वास्थ्य संगठनले नै भनेको छ, मान्छे समग्रमा स्वस्थ्य हुनका लागि उसकोे शारीरिक, मानसिक, भावनात्मक, आत्मिक स्थिती ठीक हुनुपर्छ । अर्थात् स्वस्थ जीवनको यी चार प्याकेज हुन् ।

शरीरलाई प्रभाव पार्ने मानसिक स्वास्थ्यले हो, मानसिक स्वास्थ्यलाई भावनात्मक स्वास्थ्यले प्रभाव पार्छ र भावनात्मक स्वास्थ्यलाई चेतना स्तरले ।

मान्छेले म रोगी छु, मलाई रोग पो लाग्यो कि भन्ने सोच्छ भने उसको दिमागबाट  कोर्टिसोल भन्ने हर्मोन निस्कन्छ । यसले मान्छेलाई दुखी बनाउँछ, मुटुको गति बढाउँछ, रक्तचाप बढाउँछ, निद्रा लाग्दैन । यी कुराले ऊ शारीरिक रुपमै रोगी हुन पुग्छन् ।