स्वास्थ्यसम्बन्धी सात भ्रम

चिनी खाएन भने मधुमेहको समस्या हुन्न । धेरैको बुझाइ यही छ । तर यसमा कति सत्यता छ ?

‘मोटोपन’ अहिले धेरैको टाउको दुखाइको विषय बनेको छ । त्यही कारण कसरी मोटोपन घटाउने भन्ने कुरामा खुब चर्चा र चासो हुने गर्छ । जबकि दुब्लोपनप्रति मान्छेले यस्तो चासो राख्दैनन् । त्यसो भए दुब्लो हुनु स्वस्थ हुनु हो त ?

यस्ता थुप्रै भ्रम र विरोधाभास छन् स्वास्थ्यका सम्बन्धमा । यहाँ यस्तै सात भ्रमको चिरफार गरिएको छ ।

दुब्लो वा पातलो हुनु स्वस्थ हुनुको निशानी हो

जनरल फिजिसियन प्रा. डा. लोचन कार्की भन्छन्, ‘शरीरको तौल बढी हुनु वा मोटोपन हुन जति चिन्ताको विषय हो, उत्ति नै दुब्लोपन पनि । अस्वाभाविक रुपमा कम तौल हुनु भनेको स्वस्थ हुनु होइन ।

शरीर मोटो हुँदा उच्च रक्तचाप, मधुमेहको जोखिम हुन्छ भने दुब्लो हुँदा कुपोषणको । धेरै दुब्लो हुँदा शरीरको रोगप्रतिरोधी क्षमता पनि कमजोर हुन्छ । उनीहरुले खानाको माध्यमबाट जति क्यालोरी (ऊर्जा) लिन्छन्, त्यति नै खपत भइरहेको छ वा सञ्चित हुन पाएको छैन भने उनीहरुलाई चाँडै रोगले गाँज्न सक्छ ।

मान्छेको तौल उचाइअनुसार कति हुनुपर्छ भन्ने बडी मास इन्डेक्स (बीएमआई)ले जनाउँछ । जस्तो शरीरको लम्बाइ ५ फिट दशमलव ५ इन्च छ भने तपाईंको सेन्टिमिटरमा यो १७० सेन्टिमिटर हो । अब यसबाट  १०० घटाइदिने हो भने बाँकी ७० रहन्छ ।

तपाईंको उचाइ ५ फिट ५ इन्चको छ भने तौल ७० केजी हुनुपर्छ । यो भन्दा कम वा बढी तौल सही हुँदैन ।

बोसोयुक्त खानेकुरा खराब हुन्छ

पोषणविद् आरेम कार्की भन्छन्, ‘शरीरमा कोषहरू बन्नका लागि फ्याट (चिल्लो) आवश्यक हुन्छ । फ्याटबाट  हार्मोन, मस्तिष्कको पनि विकास हुन्छ ।’ उनका अनुसार ‘ए’, ‘डी’, ‘ई’ जस्ता भिटामिनहरू सोस्न पनि फ्याट चाहिन्छ । फ्याटले शरीरलाई ऊर्जा दिनुका साथै भिटामिन ‘डी’ पनि पनि दिन्छ । साथै फ्याटले हड्डीहरूको जोर्नीमा ल्युब्रिकेन्ट्स काम पनि गर्ने हुनाले दैनिक रुपमा फ्याटको सेवन शरीरको लागि आवश्यक हुन्छ । बोसोयुक्त खानेकुरा शरीरलाई आवश्यकभन्दा बढी खाँदा शरीरले खर्चिन सक्दैन र मोटोपनको समस्या बन्न सक्छ ।

दैनिक रूपमा हामीले खानामा २५ देखि ३० प्रतिशत फ्याट समावेश गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसैले चिल्लो तथा बोसोयुक्त खानेकुरा खानै हुन्न खराब हो भन्नु गलत हो ।

चिनी नखाँदा मधुमेह लाग्दैन

मधुमेह, थाइराइड तथा हार्मोन विशेषज्ञ डा. बजरंगकुमार रौनियार भन्छन्, ‘चिनीजन्य खानेकुरा सेवन नगर्दा मधुमेह  लाग्दैन भन्ने भ्रम छ । जबकि मधुमेहको कारण चिनीजन्य खानेकुरा मात्र होइन । हामीले खाएको जुनसुकै खानेकुरा जस्तो भात, दाल मासु पाचन भएपछि अन्तिममा चिनी ‘ग्लुकोज’मा परिणत हुन्छ । शरीरमा ग्लुकोज खपत भन्दा बढी हुन गयो बोसोको रूपमा संग्रहित हुन्छ । त्यसो त बोसो नै ऊर्जाको स्रोत हो । जब हामी शारीरिक वा मानसिक गतिविधि गर्छौं, बोसो ऊर्जामा रूपान्तरण हुन्छ ।

यदि हाम्रो शारीरिक गतिविधि भएन भने यो बोसो जमेर बस्छ । कालान्तरमा यही नै मोटोपनको समस्या बन्छ । त्यसैले मैले चिनी खाएको छैन, मलाई मधुमेह हुँदैन भन्नु भ्रम मात्र हो ।

वंशाणुगत कारण, मोटोपन, व्यायामको कमी , अस्वस्थ खानपान, उच्च रक्तचाप र रगतमा बढी कोलेस्टेरोल आदिको कारण पनि मधुमेह हुनसक्छ । त्यसैले चिनी नखाँदैमा मधुमेह नहुने होइन ।

आयुर्वेदिक औषधि आँखा चिम्लेर खान मिल्छ

आयुर्वेद तथा वैकल्पिक चिकित्सा विभागका महानिर्देशक वासुदेव उपाध्याय भन्छन्, ‘आयुर्वेदिक औषधि हो, जडीबुटी हो खाँदा केही नराम्रो हुँदैन भन्ने आम बुझाइ पाइन्छ । तर कुनै पनि आयुर्वेदिक औषधि खान मिल्दैन । यी औषधिहरू आँखा चिम्लेर खरिद गर्ने, प्रयोग गर्ने गल्ती नगरौं । किनभने आफूखुसी यसरी औषधि किनेर प्रयोग गर्दा त्यसले नकारात्मक असर पर्छ ।

जसरी एलोपेथिक औषधि चिकित्सकको सल्लाहअनुसार मात्रा मिलाएर खानुपर्छ । त्यसरी नै आयुर्वेदिक औषधि पनि मात्रा मिलाएर चिकित्सकको सल्लाहअनुसार खानुपर्छ ।

आयुर्वेदका भष्म तथा विषाक्त औषधि जथाभावी खायो भने तुरुन्तै साइड इफेक्ट देखा पर्छ  । यस्ता औषधिको जथाभावी प्रयोगले मिर्गौला र कलेजो समेत खराब गर्न सक्छ । त्यसैले आयुर्वेदिक औषधि आँखा चिम्लेर खान मिल्दैन ।

उच्च रक्तचापको औषधि सुरु गरेपछि जीवनभर छाड्न मिल्दैन

वरिष्ठ मुटुरोग विशेषज्ञ हरिहर खनाल भन्छन्, ‘चिकित्सकले उच्च रक्तचापको बिरामीलाई बेलाबेलामा फलोअप गर्न बोलाइरहेका हुन्छन् । जाँच गर्दा प्रेसर घटबढको अवस्थालाई मूल्यांकन गरेर औषधि घटाउने वा छाड्ने गर्न मिल्छ । बिरामीले आफूखुसी औषधि नछाडुन् भन्ने मनसायले प्रेसरको औषधि छाड्न मिल्दैन भनिएको हो ।’

आफूखुसी औषधि छाड्दा स्ट्रोक (मस्तिष्कघात), प्यारालाइसिस (पक्षघात)को समस्या भोग्ने धेरै छन् । त्यही कारण प्रेसरको औषधि छाड्न मिल्दैन भनिएको हो । औषधि घटाउन, बढाउन वा छाड्नै नमिल्ने भने होइन मिल्छ ।

चामल र आलुले मोटोपन बढ्छ

पोषणविद् अनुश्री आचार्य भन्छिन्,  ‘चामल र आलु कार्बोहाइड्रेटको स्रोत हुन् । हामी यी खानेकुरा खान्छौं, त्यो शरीरमा पुगेपछि ग्लुकोजमा रूपान्तरण हुन्छ । ग्लुकोज बोसोको रूपमा सञ्चित हुन्छ । हाम्रो शारीरिक वा मानसिक गतिविधिसँगै बोसो ऊर्जामा रूपान्तरण भई खपत हुन्छ ।

तर हाम्रो शारीरिक गतिविधि यथेष्ट भएन भने खपत हुन नसकेको ग्लुकोज बोसोको रुपमा जमेर बस्छ । कालान्तरमा यही नै मोटोपनको समस्या बन्छ । तर मानिसको उमेर, शारीरिक अवस्था र उसले गर्ने कामको आधारमा उसको लागि कति कार्बोहाइड्रेट जरुरी हुन्छ भन्ने निर्धारण गर्न सकिन्छ । त्यसैले सही मात्रामा चामल, आलु खाँदा पनि मोटोपन हुन्छ नै भन्ने छैन ।

सुगर फ्री खानेकुरा राम्रो हुन्छ

मधुमेह, थाइराइड तथा हार्मोन रोग विशेषज्ञ डा. दीपेन्द्र कार्की भन्छन्, ‘सुगर फ्री खानेकुरामा एडेड सुगर अतिरिक्त चिनी प्रयोग भएको हुँदैन । तर यस्ता खानेकुरा पनि कार्बोहाइड्रेटबाट मुक्त हुँदैनन् । जसले गर्दा यस्ता खानेकुराको सेवनले पनि शरीरमा सुगरको लेभल बढ्छ । त्यसैले सुगर फ्री खानेकुरा स्वस्थकर हो भनेर ढुक्क हुन सकिंदैन ।’

अतिरिक्त सुगरको मात्रा भएको भन्दा सुगर फ्री खानु उपयुक्त हुन्छ, तर सधैं खान भने हुँदैन । किनकि यस्ता खानेकुरामा पनि कार्बोहाइड्रेट हुने भएकाले अधिक सेवनले सुगर बढाउन सक्छ ।