यो पनि पढ्नुहोस
डा. राजु पंगेनी छातीरोग तथा सघन उपचार विशेषज्ञ
इन्हेलरले दमरोगीका लागि के काम गर्छ ?
२०८० माघ १८ गते १३:३२
डा. राजु पंगेनी छातीरोग तथा सघन उपचार विशेषज्ञ
तथ्यांकअनुसार विश्वभर करिब ३४ करोड मानिस दमबाट प्रभावित छन् । यो रोग मुख्यतया बालबालिकामा पाइन्छ । तथ्यांकअनुसार विश्वभरका १४ प्रतिशत बालबालिका यसबाट प्रभावित छन् ।
दम फोक्सोको समस्या हो, जसले व्यक्तिलाई सास फेर्न गाह्रो हुनुका साथै लगातार खोकी पनि निम्त्याउँछ । खोकी लाग्दा र सास फेर्न गाह्रो हुँदा धेरै कठिनाइ अनुभव हुन्छ । यस्तो अवस्थामा यो समस्याको तत्काल उपचारका लागि इन्हेलरको प्रयोग गरिन्छ । यो दमको उपचार गर्ने प्रभावकारी तरिका हो । दम नियन्त्रणमा राख्न र औषधिको सही खुराक प्राप्त गर्न इन्हेलर कसरी प्रयोग गर्ने भनेर जान्न आवश्यक छ ।
के हो इन्हेलर कसरी काम गर्छ ?
दमका बिरामीले प्रयोग गर्ने इन्हेलर सासबाट तानेर प्रयोग गर्ने औषधीय विधि हो । धेरै रोगका औषधि कि त मुखबाट खाने खालको हुन्छ कति सुईमार्फत दिइने हुन्छ । फोक्सोको रोगमा इन्हेलर विधिबाट औषधि बढी मात्रामा प्रयोग हुन्छ ।
दमका बिरामीको श्वासनली खुम्चिएको हुन्छ । जसले गर्दा सास फेर्न गाह्रो हुने, घ्यारघ्यार हुने, खोकी लाग्ने आदि हुन्छ । यो समस्यामा थोरै मात्रा औषधि मात्र श्वासको नली खुलाउन चाहिन्छ । तर त्यो बेलामा खाने औषधि दिइयो भने पेट हुँदै रगत र शरीरको सम्पूर्ण अंगमा पुग्छ र सानो भाग मात्रै फोक्सोमा पुग्छ । साथै यसले काम पनि बिस्तारै गर्छ ।
मुखबाट खाने औषधि शरीरको सम्पूर्ण अंगमा पुग्दा त्यसको साइड-इफेक्ट धेरै हुन्छ । तर दमका बिरामीलाई इन्हेलर विधिबाट तान्ने औषधि दिंदा त्यो सिधै फोक्सोमा जान्छ र छिटो काम पनि गर्छ । धेरैजसो इन्हेलर औषधिले १० देखि १५ मिनेटमा असर सुरु गर्छ । खाने औषधिले काम गर्न आधा घण्टादेखि एक घण्टासम्म लाग्छ । त्यसैले दमको बिरामीलाई औषधि इन्हेलर प्रविधिबाट प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ ।
इन्हेलर विधिबाट औषधि प्रयोग गर्दा सिधै फोक्सोमा जाने भएकाले औषधिको मात्रा कम भए पुग्छ । जस्तो एक जना दमरोगीले प्रयोग गर्ने ‘साल्बुटामोल’ भन्ने औषधि हुन्छ चक्की तथा झोलमा । त्यो औषधि बिरामीलाई चार मिलिग्राम चाहिन्छ । तर त्यही औषधि इन्हेलर विधिबाट दिइयो भने ०.२ एमजीले पनि पुग्छ ।
दमको खाने औषधि लामो समय प्रयोग गर्दा त्यसको विभिन्न साइड इफेक्ट देखा पर्न सुक्छ । तर इन्हेलर औषधि लामो समय प्रयोग गर्न मिल्छ । इन्हेलरमा प्रयोग हुने औषधि पनि कुनै पाउडर फर्ममा हुन्छ र कुनै लिक्विड फर्ममा हुन्छ । लिक्विड औषधि बाफको रूपमा फोक्सोमा पुग्छ ।
कति प्रकारको हुन्छ ?
इन्हेलरमा पनि दुई प्रकारको औषधि हुन्छ । एक, कन्ट्रोलर र दोस्रो, रिलिभर । रिलिभरले साँघुरो भएको श्वासनलीलाई खुलाउने काम गर्छ र सास फेर्न सजिलो बनाउँछ ।
कन्ट्रोलरले सुन्निएकोलाई कम गर्ने हो । साथै यो इन्हेलरले दमको अट्याक र लक्षण कम गर्न मद्दत गर्छ ।
इन्हेलर प्रयोग गर्दा ध्यान दिनुपर्ने कुरा
इन्हेलर प्रयोग गरिरहेका बिरामीले सही तरिकाले इन्हेलर प्रयोग गर्न जान्नुपर्ने हुन्छ । इन्हेलर प्रयोग गर्न युट्युब हेरेर सिकेर हुँदैन । इन्हेलरलाई सही रूपमा प्रयोग गर्न जानिएन भने त्यो फोक्सोसम्म पुग्नै पाउँदैन । श्वासनलीमा जानुको सट्टा घाँटीमा जम्मा हुने, पेटमा जाने र अन्य स्वास्थ्य समस्या निम्तिन सक्छ ।
प्रयोग गर्ने तरिका मिलेन भने घाँटीमा जम्मा भएर घाँटी खसखस गर्ने, खोकी लाग्ने र घाउ नै हुने समेत हुनसक्छ । त्यसैले इन्हेलर प्रयोग गर्नुअघि चिकित्सकसँग यसको प्रयोग गर्ने तरिका राम्रोसँग सिक्नुपर्छ । धेरै बिरामी बानी लागेर जीवनभर प्रयोग गर्नुपर्छ भन्ठानेर इन्हेलर प्रयोग गर्न डराएको पाइन्छ । चिकित्सकले इन्हेलर प्रयोग गर्ने सल्लाह दिंदा पनि प्रयोग नगरेको पाइन्छ । तर केही दमको अवस्थामा केही समय प्रयोग गरेर छोड्न मिल्ने पनि हुन्छ । त्यसैले यसलाई प्रयोग गर्न डराउनु पर्दैन ।
इन्हेलर औषधि दमको बिरामीका लागि एकदमै सुरक्षित औषधि हो । ६ वर्षभन्दा माथिका बालबालिकादेखि वृद्धवृद्धाले पनि यो विधि प्रयोग गर्न सक्छन् ।
इन्हेलर विधि महँगो हुन्छ भनेर पनि कतिपय बिरामी डराएको पाइन्छ । तर दमको अट्याक बढेर अस्पताल भर्ना हुनुपर्ने, आईसीयूमा बस्नुपर्ने, अक्सिजन लगाउनुपर्ने पनि हुन्छ । यस्तोमा एक पटक अस्पताल जानबाट बच्ने पैसाले ६ महिनादेखि एक वर्षसम्म पुग्ने इन्हेलरको खर्च पुग्छ । त्यसैले यो धेरै खर्चिलो विधि होइन ।
इन्हेलर प्रयोग गर्नुअघि त्यसलाई हल्लाउनुपर्छ । तर कतिपयलाई हल्लाउनु नपर्ने पनि हुनसक्छ । त्यसैले आफ्नो इन्हेलर प्रयोग गर्नुअघि यसलाई कसरी प्रयोग गर्ने भनेर सम्पूर्ण जानकारी राख्नुपर्छ ।
इन्हेलर प्रयोग गर्दा कहिलेकाहीं मुख र घाँटीमा टाँसिएर खसखस गर्ने समस्या हुनसक्छ । त्यसैले इन्हेलर औषधि प्रयोग गरिसकेपछि मुख कुल्ला गर्नुपर्छ ।
यूएस नेसनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनका अनुसार इन्हेलर प्रयोग गरिसकेपछि सफा गर्नु निकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । यसलाई सफा नगरी प्रयोग गर्नु हानिकारक हुनसक्छ । त्यसलाई सफा गर्ने तरिका पनि चिकित्सकसँग सिक्नुपर्छ ।
प्रतिक्रिया 4