डेंगुको ‘चेतावनी समय’ : यी अवस्थामा तुरुन्तै अस्पताल जान डा.पुनको सुझाव 

संक्रामक रोग विशेषज्ञ डा.शेरबहादुर पुनका अनुसार अहिले टेकुस्थित शुक्रराज ट्रफिकल तथा सरुवारोग अस्पतालमा डेंगु संक्रमितको भिड बढ्दो छ ।

पछिल्लो समय डेंगुको शंका लागेर जाँच गराउन वा उपचारका लागि अस्पताल आउनेहरु बढी देखिएको उनको भनाई छ । ‘हामी नेपालीको प्रवृत्ति कस्तो छ भने निकै दुःख दिएपछि वा सहनै नसक्ने भएपछि मात्र अस्पताल जाने’ उनी सुनाउँछन्, ‘त्यसैले अहिले कतिपय त घर घरमै पनि हुनसक्छन् ।’

डेंगु संक्रमितको एउटा प्रवृत्तिलाई उनले ‘वाकिङ डेंगु’ नाम दिएका छन् । यो भनेको डेंगुको लक्षण बोकेरै हिँड्नेहरु । खासगरी दशैं जस्तो चाडपर्वमा मान्छेहरु यसको लक्षणलाई नजरअन्दाज गर्दै आउजाउ, भेटघाट गरिरहेका छन् । किनभने डेंगुको सामान्य लक्षण आम समस्यासँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । यस्तो अवस्थामा मान्छेहरु सामान्य समस्या ठानेर आफूखुसी औषधिसमेत खाँदै हिँडडुल गरिरहेका हुन्छन् । जब समस्या जटिल बन्दैन, तबसम्म उनीहरु अस्पताल पुग्दैनन् ।

यो पनि पढ्नुहोस

डेंगु कसरी फैलन्छ ? कसरी बच्ने ?

डा. पुन भन्छन्, ‘यतिबेला गरिने कतिपय गल्तीले ठूलो जोखिम पनि निम्त्याउन सक्छ ।’ त्यसैले डेंगुको लक्षण देखिएमा सर्तक रहन उनको सुझाव छ । खासगरी डेंगुको केही लक्षणलाई संवेदनशिल श्रेणीमा राखिएको छ । यसलाई ‘डेंगु वार्निङ टाइम’ भनिन्छ ।

यी तीन अवस्था डेंगुको वार्निङ टाइम हो ।

१. लगातार वान्ता हुनु, पेट असाध्यै दुख्नु, नाक वा गिजाबाट रगत बग्नु । (यो सामान्यत बाहिरी अवस्थामा देखिने गंभिर लक्षण हुन् ।)

२. रगत परीक्षण गर्दा प्लेटलेटको संख्या संख्या घटेको देखिनु, हेमेटोमा बढेको देखिनु, कलेजोको आकार बढेको र पेट वा छातीमा पानी जमेको देखिनु (यी स्वास्थ्य परीक्षणका क्रममा देखिने नतिजा हुन् ।)

३. दीर्घरोगी जस्तै उच्च रक्तचाप, मधुमेह र फोक्सो वा श्वासप्रश्वासको समस्या भएकाहरु (यो विगतका तथ्यांकको आधारमा देखिएका नतिजा हुन् ।)

डा. पुन भन्छन्, ‘यी अवस्था र स्थितीमा रहेकालाई हामीले डेंगु वार्निङ टाइम भन्छौं, जुन निकै संवेदनशिल अवस्था हो ।’ यस अवस्थामा तुरुन्तै अस्पताल जानु वा चिकित्सकको निगरानीमा बस्नुपर्ने उनको सुझाव छ । सकेसम्म सुविधायुक्त अस्पतालमा नै जानु उपयुक्त हुन्छ । ‘यी चरणमा बिरामीलाई तुरुन्तै चिकित्सकको निगरानी जरुरत हुन्छ’ डा. पुन भन्छन्, ‘यदि त्यसो नभए अवस्था गंभिर हुनसक्छ ।’

यो पनि पढ्नुहोस

काठमाडौं ‘डेंगुमय’ हुँदैछ ?

डेंगु लाग्नसाथ अस्पताल जानैपर्छ ?

डेंगु लाग्नसाथ अस्पताल जाने वा नजाने ? धेरैमा द्विविधा छ । खासमा डेंगुको कुनै निश्चित उपचार छैन । वा त्यसको खोप हामीकहाँ उपलब्ध छैन, औषधि छैन ।

यस्तोमा डेंगु लागिसकेपछि लक्षण हेरेर उपचार गरिन्छ । डेंगुको कारण कहाँ, कस्तो समस्या ल्याउँछ त्यही अनुसार उपचार गरिन्छ । र, बुझ्नैपर्ने कुरा के भने डेंगु लागेकामध्ये अधिकांश ८–१० दिनमा निको हुन्छन् । उनीहरुको जिउ दुख्ने, पेट दुख्ने लगायत समस्याहरु चाहिँ हुन्छ, तर त्यो क्रमस आफै ठीक हुन्छ ।

तर, सबैको हकमा यस्तो हुँदैन । कतिपयलाई डेंगु भएमा ज्यानै जाने जोखिम हुन्छ । डा. पुन भन्छन्, ‘त्यसैले डेंगुको वार्निङ टाइम चाहिँ थाहा पाउनैपर्छ ।’

डेंगुको लक्षण के हुन्छ भन्ने सामान्य जानकारीले मात्र अब नपुग्ने उनी बताउँछन् । ‘अब चाहिँ डेंगु लागेमा कुन स्थितीलाई चेतावनी मान्ने भन्ने जान्न र बुझ्न जरुरी छ’ डा. पुन भन्छन् ।

डेंगुको सामान्य लक्षणमा के गर्ने ?

खानामा अरुची, उच्च ज्वरो, टाउको दुख्ने, शरीरमा विमिरा आउने, वाकवाकी लाग्ने, आँखाको गेडी दुख्ने जस्ता लक्षणलाई डेंगुको शंका गर्न सकिन्छ । यस्तो लक्षण देखिएमा स्वास्थ्य जाँच गरेर डेंगु हो वा होइन भनी टुंगो गर्न सकिन्छ । यदि डेंगु भएमा लक्षण अनुसार उपचार गरिन्छ वा गराइन्छ ।

सामान्यत डेंगु हुँदा असाध्यै शरीर दुख्ने भएकाले सिटामोल खान दिइन्छ । यद्यपि अन्य औषधि आफूखुसी खान हुँदैन । दुखाई कम गर्न कतिले पेनकिलर खाने गर्छन्, जो चिकित्सकको सल्लाह बिना खानै हुँदैन ।

बरु यस अवस्थामा आफ्नो शरीरको प्रतिरक्षा प्रणाली बलियो बनाउन झोलिलो, पोषिलो, ताजा खानेकुरा खान डा. पुन सुझाउँछन् ।

डेंगु कसरी हुन्छ ?

डेंगु सामान्यतया पोथी एडिस एजिप्टाई लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्छ । यी एक विशेष प्रकारको लामखुट्टे हुन् । यी लामखुट्टेले विशेष गरी बिहान टोक्ने गर्छ । डेङ्गु–१, डेङ्गु–२, डेङ्गु–३ र डेङ्गु–४ गरी डेंगु भाइरसका चार उपजाति छन् ।

लामखुट्टेले पहिले नै संक्रमित व्यक्तिलाई टोक्दा भाइरस लामखुट्टेमा प्रवेश गर्छ। र यो रोग तब फैलिन्छ जब त्यो लामखुट्टेले स्वस्थ व्यक्तिलाई टोक्छ, र भाइरस व्यक्तिको रगतबाट फैलिन्छ ।

एक पटक डेंगु ज्वरोबाट निको भइसकेपछि निश्चित उपजातिका भाइरसबाट प्रतिरोधी हुन्छन्, तर अन्य तीन प्रकारका भाइरसबाट होइन । यदि तपाईं दोस्रो, तेस्रो वा चौथो पटक संक्रमित हुनुभयो भने तपाईंलाई गम्भीर खालको डेंगु ज्वरो हुनसक्छ । जसलाई डेंगु हेमोरेजिक ज्वरो भनिन्छ । पटकपटकको संक्रमणले हेमोरेजिक ज्वरो हुने सम्भावना बढ्छ ।