मंकीपक्स जस्ता आयातित संक्रमणबाट बच्न हाम्रो तयारी के छ ?

सन् १९५८ मा अनुसन्धानमा राखिएका बाँदरहरुमा पहिलो पटक ‘मंकीपक्स’ भाइरस देखिएको थियो । हाल यो भाइरसको नाम परिवर्तन गरेर ‘एमपक्स’ राखिएको छ । पहिलो पटक सन् १९७० मा अफ्रिकी मुलुक कंगोमा यो भाइरस मानिसमा देखिएको थियो । यो भाइरसलाई क्लाड-१ र २ गरी दुई प्रकारमा वर्गीकरण गरिएको छ ।

सन् २०२२ मा फैलिएको भाइरस क्लाड-२ थियो, जुन क्लाड-१ भन्दा कम घातक मानिन्छ । क्लाड-१ को मृत्युदर पहिले १० प्रतिशतसम्म देखिने गरेकोमा हालैको प्रकोपमा भने १ देखि ३ प्रतिशतसम्ममा सीमित भएको देखिन्छ । पछिल्लो समय भारतमा मध्यपूर्वीय अर्थात् खाडीका देशबाट फर्केर आउनेमा एकपछि अर्को गर्दै ‘एमपक्स’ देखिने क्रमले निरन्तरता पाइरहेको देखिन्छ ।

नेपालीहरु पनि रोजगारको सिलसिलामा मध्यपूर्वी अर्थात् खाडी देशहरुमा जानेको संख्या उच्च भएकाले ‘एमपक्स’को जोखिम उच्च थियो र अहिले पनि छ । हालै साउदी अरबबाट फर्केका एक नेपालीमा पहिलो पटक ‘एमपक्स’ पुष्टि भएको स्वास्थ मन्त्रालयले जनाएको छ । संक्रमण भएको एकदेखि २१ दिनसम्ममा ‘एमपक्स’का लक्षण देखा पर्ने गर्छ । सुरुको अवस्थामा भने लक्षणहरु अरु संक्रामक रोगसँग मिल्दोजुल्दो नै हुन्छ । ज्वरो आउनु, टाउको र जीउ दुख्नु, जाडो लाग्नु, लिम्फ ग्रन्थीहरु सुन्निनु यसका प्रारम्भिक लक्षण हुन् । यी लक्षण देखिएको एकदेखि तीन दिनमा अनुहार तथा शरीरमा बिबिराहरु देखिन थाल्छ, जुन पछि पानी फोका हुँदै, फुट्दै, सुक्दै र झर्ने गर्छन् ।

बिबिराहरु अनुहार तथा हातखुट्टातिर बढी देखिन्छ । हाल साउदी अरबबाट फर्किएका बिरामीमा एक्सपोजर भएको झण्डै एक हप्तामा गुप्ताङ्ग नजिकै बिबिरा देखिएका थिए । तर उसले यसलाई केही चासो तर सहज रुपमा लिएका थिए । तर संक्रमितलाई एक्सपोजर भएको झण्डै तीन हप्तातिर भने जाडो हुने, कमजोर महसुस हुने र लगत्तै हात, शरीरमा बिबिरा देखिन थाल्यो । घाटी दुख्ने, मुखभित्र हल्का सेतो घाउ पनि देखिएको थियो । त्यहाँ (साउदी अरबमा) उपचार गर्दा गर्दै बिरामी नेपाल आएका थिए । शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पतालमा भर्ना भएपछि प्रयोगशाला परीक्षण गर्दा ‘एमपक्स’ पुष्टि भएको थियो ।

‘एमपक्स’ सामान्यतया दुईदेखि चार हप्तामा आफैं निको हुने गर्छ । कतिपयमा भने निमोनिया, एनकेफलाइटिस, अन्धोपन जस्ता जटिलता देखिन सक्छ । सङ्क्रमितको थुकको छिटा, घाउ/फोकाको तरल पदार्थ, सङ्क्रमितले प्रयोग गरेका सरसामान, यौन सम्पर्क एमपक्स भाइरस सर्ने गर्छ ।

विगतमा सङ्क्रमितहरू अधिकांश पुरुष समलिङ्गी हुने गरेको भने पनि अहिले विपरीत लिङ्गीसँगको शारीरिक सम्पर्कबाट पनि यो भाइरस फैलिंदै गएको देखिन्छ । घाउ, पानी फोका वा बिबिरा सबैभन्दा बढी गुप्ताङ्ग र गुदद्वार वरिपरि हुने हुँदा सुरुमा धेरैजसो स्वास्थकर्मीसम्म पुग्ने सम्भावना धेरै कम हुन्छ । घाउ, पानी फोका/बिबिरा पीडादायक हुन्छ भनिए पनि हालै नेपाली संक्रमितमा देखिएको घाउ/बिबिरा पीडादायक नभए जस्तै सबैमा नहुन पनि सक्छ । यसको उपचारका लागि एमपक्स विरुद्धको विशेष एन्टी-भाइरल औषधि छैन । तर लक्षण र जटिलताको आधारमा उपचार गर्ने गरिन्छ । विशेषगरी ब्याक्टेरियल संक्रमणको जोखिमलाई निगरानी गर्दै उपचार गरिन्छ । एमपक्स विरुद्धको खोप भए पनि नेपालमा भने उपलब्ध रहेको सार्वजनिक गरिएको छैन ।

आयातित एमपक्सबाट के पाठ सिक्ने ?

साउदी अरब, कतार र यूएई जस्ता मध्यपूर्वीय देशहरुमा एमपक्स देखिने क्रमले निरन्तरता पाइरहेको छ । माथि उल्लेख गरे झैं पछिल्लो समय भारतमा मध्यपूर्वीय देशबाट फर्केर आउनेहरुमा एमपक्स देखिने क्रम बढ्दो छ । नेपालीहरुका लागि यी देशहरु (साउदी अरब, कतार र यूएई) रोजगारका लागि मुख्य आकर्षणका रहँदै आइरहेका छन् । त्यसैले ती देशहरुमा जाँदा त्यहाँ देखिरहेका संक्रमण र त्यसबाट बच्ने उपायबारेमा पनि चासो र जानकारी लिनु आवश्यक हुन्छ ।

नेपाल सरकारले सीपमूलक व्यावसायिक तालिम दिए जस्तै सर्ने र नसर्ने रोगबारे पनि जानकारी अनिवार्य गरिदिए त्यहाँ हुनसक्ने सक्ने स्वास्थ्य जोखिमलाई धेरै हदसम्म न्यूनीकरण गर्न सकिने थियो । मध्यपूर्वी देश मात्र होइन हाल नेपालीको रोजगार गन्तव्य अफ्रिकी मुलुकहरु समेत बनिरहेकाले त्यहाँबाट पनि आउनसक्ने संक्रमणबारेमा विशेष चासो दिन जरुरी भइसकेको छ ।

अफ्रिकी देशहरुमा एमपक्स अहिले पनि नयाँ नयाँ उपप्रजातिमा म्युटेसन हुँदै र देखिंदै जाने क्रम जारी छ । सहज यातायातको पहुँच र नेपालीको बढ्दै गइरहेको आवतजावतले त्यहाँ देखिने कुनै पनि नौलो र घातक जस्तै इबोला, मार्गबर्ग भाइरस जस्ता भाइरसहरु नेपालसम्म नआइपुग्ला वा जोखिम नहोला भन्न सक्ने आधार देखिंदैन । केही वर्षअघि महामारीको रुपमा देखा परेको संक्रमण कोभिड-१९ पनि आयातीत नै थियो । तर यी र यस्ता आयातित तर घातक संक्रमणबाट बच्नका लागि हामी तयार छौं त ?

यो पनि पढ्नुहोस

मंकीपक्सको जोखिम : कसरी जोगिने ?