दाँत सेतो बनाउने भन्दै टिकटकमा देखाइने उत्पादनले हानि गर्न सक्छ (भिडियो)

मुखको सरसफाइ (ओरल हाइजिन) मा ध्यान नदिँदा मुख गन्हाउने, गिजाबाट रगत बग्ने, दाँत पहेँलो हुने, दाँत हल्लिने, दाँत फुस्किने वा दाँत मक्किने जस्ता समस्याहरू देखा पर्छन् । यस्ता समस्याहरू र तिनको समाधानका उपायबारे गिजा तथा दाँत रोग विशेषज्ञ डा. नियुक्ति अर्जेलसँग अनलाइनखबरका लागि सुमित्रा लुईटेलले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

मुख गन्हाउने समस्या किन हुन्छ ?

मुख गन्हाउने समस्या मुख्यतया खराब मौखिक स्वच्छताका कारण हुन्छ । सही तरिकाले दाँत नमाझ्ने, जिब्रो सफा नगर्ने वा डेन्टल फ्लस प्रयोग नगर्दा खानाका कणहरू मुखमा रहन्छन्, जसले ब्याक्टेरियाको वृद्धि भई दुर्गन्ध उत्पन्न गर्छ ।

मुख सुख्खा हुँदा पनि दुर्गन्धको समस्या हुन्छ । र्‍यालको कमीले मुख सुख्खा भएमा ब्याक्टेरिया बढ्छन्, जसले गन्ध निम्त्याउँछ । दाँतमा कीरा लाग्ने वा प्वाल पर्नाले, दाँतको बीचमा खाना अड्किएर वा ग्यास्ट्रिक रिफ्लक्स, आन्द्राको समस्या वा पेटमा ब्याक्टेरियल संक्रमणजस्ता पाचन प्रणालीका समस्याले पनि मुख गन्हाउँछ । मधुमेहका बिरामीमा सुगर अनियन्त्रित हुँदा उत्पन्न हुने ‘किटोएसिडोसिस’ले पनि मुखमा गन्ध आउन सक्छ ।

साइनस, टन्सिल वा श्वासप्रश्वाससम्बन्धी समस्याले पनि मुखबाट दुर्गन्ध आउँछ । मिर्गौलाले विषाक्त पदार्थहरू फिल्टर गर्न नसक्दा पनि गन्ध उत्पन्न हुन सक्छ। साथै, केही औषधिले मुख सुख्खा बनाएर दुर्गन्ध निम्त्याउँछन् ।

गिजाबाट रगत बग्नु पनि मुख गन्हाउने अर्को कारण हो । गिजा सुन्निएर रगत बग्छ भने त्यसले पनि मुखमा गन्ध उत्पन्न गर्छ ।

मुख गन्हाउने समस्याबाट कसरी छुटकारा पाउने ?

मुख गन्हाउने समस्याबाट बच्न धेरैले माउथवास, माउथ फ्रेसनर, वा चुइंगम प्रयोग गर्छन्, तर यी केवल अस्थायी उपाय हुन् । यो समस्याको समाधानका लागि पहिले दुर्गन्धको कारण पत्ता लगाउनुपर्छ ।

मुखको दुर्गन्ध हटाउन मौखिक स्वच्छतामा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । दिनमा दुईपटक बिहान र साँझ फ्लोराइडयुक्त टुथपेस्टले दाँत माझ्नुपर्छ । जिब्रोको पछिल्लो भाग टुथब्रस वा जिब्रो क्लिनरले सफा गर्नुपर्छ । दाँतको बीचमा अड्किएको खाना हटाउन डेन्टल फ्लस प्रयोग गर्नुपर्छ । प्रत्येकपटक खाना खाएपछि मुख राम्ररी कुल्ला गर्नुपर्छ । सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग त्याग्नुपर्छ ।

यदि गिजाको रोग, दाँतमा, वा अन्य समस्या छ भने दन्त चिकित्सकको सल्लाहमा उपचार गर्नुपर्छ । मौखिक स्वच्छतामा ध्यान दिँदा पनि मुख गन्हाइरहेमा अन्य स्वास्थ्य समस्याहरू (जस्तै साइनस, मधुमेह, वा पाचन प्रणालीको समस्या) पत्ता लगाएर उपचार गर्नुपर्छ ।

कसैको दाँत पहेँलो र कसैको सेतो किन हुन्छ ?

जसरी हाम्रो छालाको रङ फरक–फरक हुन्छ, त्यसैगरी दाँत र गिजाको रङमा पनि सामान्य भिन्नता हुन्छ । कतिपय अवस्थामा, जस्तै एमिलोजेनेसिस इम्परफेक्टा वा फ्लोरोसिसका कारण दाँत जन्मजात पहेँलो हुन सक्छ ।

दाँतको बाहिरी तह इनामेल पातलो भएमा पनि दाँत पहेँलो देखिन्छ । फ्लोरोसिस भनेको सानो उमेरमा फ्लोराइडको अत्यधिक प्रयोगले दाँतमा टाटेपाटे, सेतो वा पहेँलो दाग देखिनु हो । खानपानले पनि दाँतको रङमा प्रभाव पार्छ । दाँतको घर्षणको स्तर र उमेर बढ्दै जाँदा इनामेल खिइँदा पनि दाँत पहेँलो देखिन्छ ।

कस्तो खानपानले दाँत पहेँलो बनाउँछ ?

खानपानका कारण दाँत पहेँलो हुने समस्या दुई प्रकारका हुन्छन् बाहिरी दाग र भित्री दाग । बाहिरी दाग चिया, कफी, बेसार, रेड वाइन, धूम्रपान, गुट्खा वा पान खाँदा लाग्छ । यस्ता दाग स्केलिङ र नियमित मुखको हेरचाहले हटाउन सकिन्छ । तर, दाँतको भित्री भागमा पहेँलोपना बढेको छ भने प्रोफेसनल डेन्टल ह्वाइटनिङ आवश्यक पर्छ ।

गुट्खा, सुपारी वा सुर्तीजन्य पदार्थले दाँतमा कालो दाग र फोहोर जम्मा हुन्छ । यस्ता खानेकुराले दाँतमा साना–साना चिरा पनि बनाउन सक्छ । गुट्खा, सुपारी वा छुर्पी खाने व्यक्तिहरूमा यस्ता चिरामा खानेकुरा अड्किएर निकाल्न गाह्रो हुन्छ । कतिपय अवस्थामा दाँतलाई ट्रिम नगरी यस्ता अड्किएका कुरा निकाल्न सकिँदैन ।

बजारमा पाइने दाँत सेतो बनाउने उत्पादनले साँच्चै दाँत सेतो बनाउँछ ?

अनलाइन र सामाजिक सञ्जालमा देखिने ह्वाइटनिङ ट्रेन्डहरू सबै विश्वसनीय हुँदैनन् । टिकटक वा अन्य प्ल्याटफर्ममा देखाइने विधिहरूले दाँतमा हानिकारक असर पनि गर्न सक्छन् । कतिपय ह्वाइटनिङ टुथपेस्टमा रहेका हानिकारक तत्वले दाँतको इनामेल खिइँदा कालान्तरमा दाँत झन् पहेँलो बनाउन सक्छ । त्यसैले, चिकित्सकको सल्लाहबिना बजारमा पाइने यस्ता उत्पादनहरू प्रयोग गर्नु हुँदैन ।

दाँत सेतो, चम्किलो र उज्यालो बनाउन सम्भव छ तर त्यसका लागि चिकित्सकको सल्लाहमा सुरक्षित विधि अपनाउनुपर्छ । बाहिरी फोहोर र दाग हटाउन स्केलिङ र पोलिसिङ गर्न सकिन्छ । दाँतलाई थप उज्यालो बनाउन ‘एट अफिस डेन्टल ब्लिचिङ’ वा ‘एट होम डेन्टल ब्लिचिङ’ गर्न सकिन्छ ।

एट अफिस डेन्टल ब्लिचिङ प्रक्रियामा चिकित्सकले डेन्टल चेयरमा राखेर विशेष केमिकल प्रयोग गरी दाँत सेतो बनाउँछन् । यो विधि सुरक्षित र आरामदायी हुन्छ, जसले गिजालाई हानि गर्दैन ।

एट होम डेन्टल ब्लिचिङमा चिकित्सकले घरमा प्रयोग गर्न मिल्ने ब्लिचिङ उत्पादनहरू उपलब्ध गराउँछन्, जुन सही तरिकाले प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

दाँतमा अड्कने वा कडा खानेकुरा खाँदा के हुन्छ ?

नेपाली सँस्कृतिमा सुपारी, छुर्पी, र पुष्टकारी जस्ता कडा खानेकुराहरू सामान्य रूपमा खाइन्छ र उपहारका रूपमा पनि दिइन्छ । तर, यस्ता खानेकुराले दाँत र मुखको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्न सक्छ । सुपारी, छुर्पी, वा पुष्टकारी चपाउँदा दाँतमा साना चिरा (क्र्याक) पैदा हुन्छन् । बारम्बार यस्ता कडा चिज खाँदा दाँत कमजोर हुन्छन्, जसले नरम खानेकुरा खाँदा पनि दाँत भाँचिने जोखिम बढ्छ ।

यदि दाँतमा फिलिङ, क्राउन वा अन्य उपचार गरिएको छ भने यस्ता कडा खानेकुराले तिनलाई फुटाउने वा बिगार्ने सम्भावना हुन्छ । यस्ता खानेकुरा दाँतमा अड्किएर किटाणु जम्मा भई दाँतमा कीरा लाग्ने वा गिजाको समस्या निम्त्याउँछ ।

सुपारीमा हुने केमिकल र सुर्तीजन्य पदार्थसँग मिसाएर खाँदा मुखको क्यान्सरको जोखिम बढ्छ, जुन अध्ययनहरूले पनि पुष्टि गरेका छन् । त्यसैले, यस्ता कडा खानेकुरा खाँदा विशेष सावधानी अपनाउनुपर्छ ।

पुष्टकारीलाई टोकेर खानुको सट्टा मुखमा राखेर चुसेर पगाल्न सकिन्छ र स्वाद लिएपछि थुक्नु उपयुक्त हुन्छ । बजारमा नरम खालका छुर्पी पनि उपलब्ध छन्, जसले दाँतमा कम असर गर्छ । यस्ता खानेकुरा खाएपछि मुख कुल्ला गर्ने र राति सुत्नुअघि दाँत माझ्ने बानीले समस्याबाट बच्न सकिन्छ । सुपारी र गुट्खा जस्ता सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग पूर्णरूपमा बन्द गर्नुपर्छ ।

रातमा दाँत दुखेमा तत्काल के गर्ने ?

रातको समयमा अचानक दाँत धेरै दुखेमा सुरक्षित पेनकिलर खान सकिन्छ तर खाली पेटमा पेनकिलर खानु हुँदैन । तातो पानीले कुल्ला गर्नुहुँदैन, किनभने जराको संक्रमणमा तातोले दुखाइ बढाउन सक्छ । तकियालाई अलिकति ठाडो राखेर सुत्दा रक्तसञ्चारको दबाब कम हुन्छ, जसले दुखाइ घटाउन मद्दत गर्छ । ल्वाङको तेलले तत्काल दुखाइ कम गर्न सक्छ, तर यो स्थायी समाधान होइन र धेरै प्रयोगले गिजा पोल्न सक्छ ।

गिजा सुन्निएको वा हल्का समस्यामा नुनपानीले राहत दिन सक्छ, तर जराको संक्रमणमा तातो नुनपानीले दुखाइ बढाउन सक्छ । त्यसैले, चिकित्सकको सल्लाहबिना तातोपानी प्रयोग गर्नु हुँदैन । यी सबै अस्थायी उपाय मात्र हुन् । स्थायी समाधानका लागि दन्त चिकित्सकको सल्लाह लिनुपर्छ ।

दाँतमा कीरा लाग्नै नदिन के गर्ने ?

चकलेट, चिप्स, बिस्कुट जस्ता प्याकेटका खानेकुरा कम खानुपर्छ किनभने यिनले पोषण दिँदैनन् र दाँतलाई हानि गर्छ । मुखको सरसफाइमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । दिनमा दुईपटक बिहान र साँझ दाँत माझ्ने, डेन्टल फ्लस प्रयोग गर्ने, जिब्रो सफा गर्ने र प्रत्येक ६ महिनामा दन्त चिकित्सककहाँ जाँच गराएर स्केलिङ गर्नुपर्छ ।

बच्चाको दाँतमा कीरा लागेमा निकाल्नुपर्छ कि पर्दैन  ?

धेरै अभिभावकहरू बच्चाको दाँत फेरिन्छ भन्ने सोचेर दाँतमा कीरा लाग्दा उपचार गर्दैनन् । तर, बच्चाको दाँतमा कीरा लागेमा तत्काल उपचार गर्नु अत्यावश्यक हुन्छ ।

कीराले दुखाइ र असुविधा निम्त्याउँछ, जसले बच्चालाई खान, सुत्न र स्कूल जानमा समस्या हुन्छ । कहिलेकाहीँ गिजा सुन्निने वा बाहिर देखिने गरी फुल्ने पनि हुन सक्छ ।

कीराले दाँतको संरचना नष्ट गर्दा जरासम्म संक्रमण (पल्पाइटिस) हुन सक्छ, जुन गम्भीर हुन सक्छ ।

दूधे दाँत झर्छ भन्दै बेवास्ता गर्ने गरिन्छ नि ?

दूधे दाँत समयअगावै झरेमा वा उखालिएमा छेउका दाँत सरेर स्थायी दाँतका लागि ठाउँ कम हुन सक्छ । यसले स्थायी दाँत बाङ्गोटिङ्गो वा खप्टिने समस्या निम्त्याउँछ, जसले पछि अर्थोडन्टिक उपचार आवश्यक पर्न सक्छ । दुखाइ र असुविधाले बच्चाको दैनिक जीवनमा कठिनाइ हुन्छ, जस्तै खान नसक्ने, रुने, वा स्कूल जान नसक्ने हुन्छ ।

उपचार के गर्ने ?

यदि कीराको समस्या सुरुको अवस्थामा छ र सानो छ भने फिलिङ गरेर दाँत जोगाउन सकिन्छ । यो प्रक्रिया सजिलो र प्रभावकारी हुन्छ । यदि कीराले जरासम्म असर गरेको छ भने पल्पोटमी वा पल्पेक्टोमी बच्चाको दाँतमा गरिने रुट क्यानाल ट्रीटमेन्ट गरिन्छ ।

यसमा संक्रमण हटाएर औषधि राखिन्छ र आवश्यक परेमा क्राउन राखेर दाँतको आयु बढाइन्छ । यदि दाँत उखेल्नुपरेमा, स्थायी दाँतका लागि ठाउँ जोगाउन स्पेस मेन्टेनर प्रयोग गरिन्छ ।